اقتصاد دانش بنیان

 در سال 2019، مراجع رسمی بین المللی، آمار تولید نفت در جهان را به صورت میانگین، روزانه 75 میلیون بشکه اعلام کرد. قیمت نفت در این سال، بین 60 تا 70 دلار در نوسان بود که اگر بخواهیم میانگین آن را در نظر بگیریم، می شود 65 دلار برای هر بشکه نفت. اگر با ماشین حساب، رقم تولید روزانه نفت را در رقم میانگین قیمت آن ضرب کنیم، می شود 4 میلیارد و هشتصد و هفتاد و پنج میلیون دلار در روز. خب، حالا ضرب در تعداد روزهای سال بکنیم، یعنی 365. می شود یکهزار و 779 میلیارد و 375 میلیون دلار. این رقم، درآمد سالیانه همه کشورهای نفتی در سال 2019 است.

در سال 2020 با توجه به شیوع ویروس کرونا، بازارهای نفتی، به شدت هم در تولید و هم در قیمت دچار افت شدیدی شدند. در سال جاری میلادی هم، شرایط تقریبا شبیه به سال 2019 است.  این رقم ها را به خاطر داشته باشید، چون می خواهم درباره موضوع مهم ترین، صحبت کنیم. موضوع مهم تر؛ «اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی» است.

آمارها می گویند صنایع خلاق و محصولات فرهنگی و فناوری‌های نرم با قابلیت تولید دوهزار و دویست و پنجاه میلیارد دلار ارزش اقتصادی و ایجاد حدود سی میلیون شغل در دنیا دارند. باز هم رجوع کنیم به ماشین حساب مان؛ اقتصاد خلاق در جهان، بیش از 470 میلیارد دلار در سال، خلق ثروت کرده است. همه این اعداد و ارقام، در مراجع رسمی جهانی، قابل مشاهده هستند و هیچ گونه دستکاری در آمار، در کار نبوده است.

صنایع خلاق چرا مهم اند؟

این عدد و رقم ها را بیشتر برای آن کسانی آوردم که برایشان اقتصاد مهم تر است. و البته که مهم است. اما مولفه ای که فکر می کنم مهم تر و ارزشمندتر از این عددها باشد، فرهنگ، هویت، نشاط، آرامش، امنیت، محیط زیست و دیگر مباحث مرتبط با اینهاست. صنایع فرهنگی، همه این چیزهای خوب را با خودش دارد و همه آن چیزهای بدی که نفت و اقتصاد نفتی گرفتارش شده است را ندارد.

صنایع خلاق و محصولات فرهنگی، گر چه در ایران عزیز ما، سابقه ای دیرینه و باستانی دارد، اما با توجه به تغییر و تحولات سالیان گذشته و همچنین تاثیرپذیری افراطی از اقتصاد منبع محور، به ویژه نفت، داشته های دیرینه ما، اغلب به فراموشی سپرده شده اند. از بنای همچنان برافراشته چغازنبیل در خوزستان تا  پاسارگاد شیراز و شهر سوخته در سیستان و عمارت شمس العماره در تهران که فاصله ای بیش از سه هزارساله با یکدیگر دارند، هزاران نشانه به جا مانده که ثابت می کند ما ایرانیان دست بلندی بر آتش اقتصاد خلاق و خلاقیت های اقتصادی داریم.

اما، امان از این وابستگی به نفت و سرمایه های زمینی و زیرزمینی. افیون نفت، در یکصدسال گذشته، امان مان را بریده و نگذاشته که چابک و سرحال، از توانایی هایمان استفاده کنیم. اما در سال های اخیر با افت شدید ارزش نفت، زهر این وابستگی و اعتیاد، آرام آرام از تن ما بیرون رانده شده است که وقتی دقت می کنیم می بینیم مشکلات و رنج های اقتصادی در این دوران، حاصل همان ترک و رهایی از افیون زدگی نفتی بوده است.

می بینیم که دشمنان و مخالفان ما، هر چه با تحریم خواستند که به تسلیم وادارمان کنند، نتوانستند. می بینیم که امروز توانسته ایم دست بالا را در منطقه داشته باشیم و پیشرفت های علمی و فناوری مان، یک به یک بروز کند. اما همه اینها کم است. در برابر غنای تاریخی و فرهنگی و علمی ما، این اتفاقاتی که افتاده، قانع کننده نیست. می دانیم که جای ما اینجا نیست. اقتصاد خلاق و دانش بنیان، می تواند که در چابکی و جهندگی ما تاثیر بگذارد و بالا ببردمان.

به همین خاطر است که می گوییم اقتصاد دانش بنیان و صنایع خلاق بسیار مهم است. فناوری های نرم و صنایع خلاق، بر نوآوری های اثرگذار است. به جریان آزاده ایده ها کمک می کند، خلق مفاهیم تازه را سهل می سازد و نوآوری را شتاب می بخشد. از سوی دیگر، اثرگذاری فرهنگی هم به واسطه صنایع خلاق، نمایان می شود. بر همین اساس، تنوع فرهنگ بومی و ملی مان حفظ می شود، می توانیم از فرهنگ مان دفاع فعال و کارآمد کنیم و همچنین، فرهنگ ایرانی-اسلامی مان را به جهان در شکل و شمایلی جذاب و کارا، صادر کنیم.

اینها برای ما آورده های بسیاری می آورد. چرخ های اقتصاد و اشتغال ما سریع تر خواهد چرخید و آبادانی های ماندگاری، حاصل خواهد شد. در نتیجه ثروت، به شکل تمیز و نظیف اش، تولید می شود، گردش مالی در بازار، سریع تر و حجیم تر خواهد بود، مبادلات خارجی مان افزایش خواهد داشت و در نتیجه اینها، فقرزدایی به ثمر خواهد نشست که در این شرایط، مهر توسعه پایدار، نمایان و جاویدان خواهد شد.

ما می توانیم؟

علاوه بر اینها، اثرگذاری اجتماعی صنایع خلاق و فناوری های نرم، آنچنان مهم و ارزشمند است که دولتمردان و مسوولان هوشمند و آینده نگر، هیچ گاه چشم از آن بر نخواهند داشت. آنچه که صنایع و اقتصاد خلاق می تواند برای جامعه ما به ارمغان آورد، الماس درخشان خودباوری است. «ما می توانیم»ها و «ایران قوی»ها به ظهور می رسند.

همبستگی و وحدت نیز زنجیروار، میان همه شهروندان حاکم خواهد شد و در نتیجه فرهنگ عمومی ارتقا خواهد یافت. در چنین شرایطی ست که می توانیم نام یک جامعه توانمند، پویا، انقلابی و سرآمد، بر خود بگذاریم. همه این فواید و ثمرات اقتصاد و صنایع خلاق، ما را از یک سو صاحب اقتدار و امنیت پایدار می کند و از سوی دیگر نیز، محیط زیستی سالم و رو به رشد، و اقتصادی قدرتمند پیش روی مان قرار خواهد داد. همه این ادعا، در عمل ثابت شده است و می شود نمونه موفق آن را در کشورهایی مانند کره جنوبی و استرالیا شاهد بود. گر چه بسیاری دیگر از کشورهای پیشرفته و سرآمد جهان نیز در این عرصه دائما فعالیت می کنند و دستاوردهای درخوری را کسب کرده اند.

حالا که اهمیت اقتصاد خلاق و فناوری های نرم، قابل اثبات است، نقش نخبگان و سرآمدان را در این عرصه، برجسته تر می کند. نخبگان، با رسوخ در بطن زندگی و سلایق مردم، می توانند تفکر خلاقانه را در اذهان جامعه، پرورش دهند تا حلاوت سودمندی صنایع خلاق را مردم در زندگی شان، بچشند. بهترین مسیر، تاسیس و راه اندازی شرکت های خلاق است که با توجه به آغاز شکل گیری زیست بوم صنایع فرهنگی و خلاق، این شرکت ها خون تازه ای در رگ های پیشرفت و بازاندیشی دانش عملی، پمپاز می کنند.

خانه هایی که آباد می کنند

تازگی ها، به مدد ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان و صنایع نرم و خلاق، خانه های خلاق و نواوری در استان ها راه اندازی شده است و فناوری در حال راه اندازی است و با تکمیل شدن فرآیند زیست بوم خلاق در کشور، بر تعداد این خانه نیز افزوده می شود. این خانه ها، بلد راه هستند. به صاحبان ایده و آدم های خلاق، راه را نشان می دهند و از انحراف و هرزروی استعدادها و انرژی های کارآفرینانه، جلوگیری می کنند. محل استقرار شرکت های نوپا هستند زیرساخت مشاور حامی به آنها می دهند و در توانمند سازی استارت آپ ها می کوشند با تکمیل این زیست بوم، ما یک منبع اقتصادی پایدار خواهیم داشت که منابع و سرمایه های انسانی بر آن، حکمرانی می کنند و منابع زمینی و زیرزمینی، نقش پشتیبان را به خود می گیرند و از نقش وابسته کردن ما به خودشان، کوتاه می‌آیند.

اقتصاد خلاق، یک سویه و نمای مهمی را دارد و آن، نیروی انسانی محور بودن اش است. اگر این اقتصاد به درستی در جریان بیفتد، جامعه با نشاط و سرزندگی همراه خواهد شد و هر آنگاه که جامعه صاحب نشاط و سرور باشد، جامعه ای پویا و قدرتمند خواهد بود. در این شرایط، سرمایه گذاری بر روی ایده ها و خلاقیت ها، در سبد مردم راه می یابد و هر کسی می تواند هم خود خلاق باشد و هم از خلاقیت دیگران پشتیبانی کند. در نتیجه، حاصل این معامله، ترکیب برد-برد است.

اکنون سهم ایران از گردش مالی اقتصاد خلاق در جهان، حدود 100 میلیون دلار است که با داشته ها و توانمندی های ما خوانایی ندارد. یکی از دلایلی که ما با دانستن مشکلات و راه حل های آن، نمی توانیم به سرعت، مسائل مان را حل کنیم، این فردمحور بودن است. و نبود زنجیره کامل تولید از ایده تا محصول و از محصول تا بازار و صادرات. باز هم تاکید می کنم که اگر زنجیره و زیست بوم صنایع خلاق و فناوری های نرم در کشورمان شکل بگیرد، بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی مان برطرف خواهد شد.

به یاری مان بشتابید

اما اینجا ما یک مشکل بزرگ داریم؛ با آنکه شرکت های خلاق، پیشران زیست بوم صنایع خلاق و تشکیل دهنده اصلی آن هستند، از حمایت هیچ سند بالادستی و کلانی برخوردار نیستند. این، معضل و خلاء بزرگی است. در همین راستا، ستاد فرهنگسازی اقتصا دانش بنیان معاونت علمی با کمک و همت شورای عالی انقلاب فرهنگی، «سند ملی توسعه فناوری های فرهنگی و نرم» را تدوین کرده و هم اکنون در دفتر رییس جمهوری محترم، آماده ابلاغ است. امیدواریم که این ابلاغ هر چه زودتر صورت گیرد تا گشایش مهم و بزرگی را در فرآیند تکمیل زیست صنایع خلاق شاهد باشیم.

 با توجه به ظرفتیت های ملی، بومی و منطقه ای کشور در حوزه های مختلف صنایع فرهنگی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی هم در همین یک خواسته و تقاضا داریم؛ در طرح جهش تولید اقتصاد دانش بنیان، سهم صنایع و شرکت های خلاق را در نظر بگیرند. این توجه، می تواند نور امیدی را بر دل صاحبان ایده ها و کسب و کارهای خلاقانه بتاباند و جامعه را از ثمرات بسیارش بهره مند سازد. به موازات حمایت نمایندگان محترم، اتاق های بازرگانی هم نقشی تعیین کننده و تسهیل کننده در زیست بوم اقتصاد خلاق ایفا می کنند.

به یاد داشته باشیم که اقتصاد خلاق، می تواند یک سیستم و فرآیند مثبت، کم خرج و پربازدهی را برای عموم جامعه ایجاد کند. فناوری های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق، همان چیزی است که تاریخ و تمدن قابل دفاع ما، در خود دارد. با توجه به داشته های تاریخی، فرهنگی، انسانی و جغرافیایی امروزمان، می توان با قاطعیت گفت که شکل گیری زیست بوم اقتصاد خلاق، برای ایران اسلامی یکی از ضروری ترین کارها و البته از پربرکت ترین کارها خواهد بود. همه چیز برای سربلندی ما مهیاست و فقط کافی ست که بلندتر بگوییم: «ما می توانیم».#

* دبیر ستاد توسعه فناوری های نرم و هویت ساز