اقتصاد دانش بنیان

فضای کار اشتراکی مفهومی است که این روزها در اکوسیستم استارت آپی و در بین شرکت های دانش بنیان کشور پذیرفته شده و در حال رشد و توسعه است. در گفت و گویی که با حمیدرضا هنرکار، مدیرعامل و عضو هیئت مدیره شرکت سرمایه گذاری رایان ونچرز و مدیر مجموعه فضای کار اشتراکی «کارمانا» داشتیم، به تاثیری که این فضاها می توانند در توسعه اکوسیستم های فناور یک کشور داشته باشند پرداخته ایم. هنرکار تحصیلاتش را در حوزه مدیریت مالی دانشگاه تهران گذرانده است. او در ابتدای این گفت وگو به اولین تجربه تیمی اش، راه اندازی استارت آپ، اشاره می کند و می گوید: «سابقه فعالیت های من به حدود 10 سال پیش برمی گردد که در کنار دانشگاه صنعتی شریف، گروهی به نام گروه مالی و سرمایه گذاری داشتیم که فعالیت های مشاوره ای و توسعه و ترویجی در حوزه های مالی و سرمایه گذاری انجام می دادیم. به مرور فعالیت هایمان به سمت نوآوری هم سوق پیدا کرد. همچنین در راه اندازی صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف دست   اندر کار بودیم که جزو اولین صندوق های این زمینه بود. در این بین به همراه دوستان، استارت آپ های کوچکی هم راه اندازی و هدایت کردیم.»
او و تیم همکارانش حدود دو سال پیش تصمیم می گیرند مجموعه ای را طراحی کند که به شکل متمرکزتری، توسعه نوآوری را انجام دهد که ماحصل آن، شرکت سرمایه گذاری «رایان ونچرز» می شود. هنرکار درباره فعالیت این شرکت توضیح می دهد: «این مجموعه به عنوان یک وی سی خصوصی فعالیت می‏کند که با هدف سرمایه گذاری خطرپذیر روی تیم های مستعد راه افتاده است. رسالتمان را بر این مبنا قرار دادیم که در دوران پساشتابدهی روی استارت آپ ها سرمایه گذاری کنیم. یعنی استارت آپ هایی که از دوره شتابدهی خارج شده اند و یک محصول اولیه دارند، ولی هنوز به آن سطحی نرسیده اند که بتوانند سرمایه گذاران را به سمت خود جذب کنند. در این مدت دو ساله روی پنج استارت آپ سرمایه گذاری کرده ایم و ضمن این فعالیت ها، با توجه به توانمندی‏ها و مزیت‏های مجموعه، خدمات مختلفی را در حوزه‏ نوآوری به بخش‏های مختلف داخل و خارج از اکوسیستم نوآوری ارائه کردیم.
با مدیر مجموعه فضای کار اشتراکی کارمانا که به تازگی راه افتاده، درباره این فضای کاری، ماموریت آن و البته چالش های پیش روی توسعه فضاهای کار اشتراکی به گفت و گو نشسته ایم.

چطور شد که به فکر راه اندازی فضای کار اشتراکی «کارمانا» افتادید؟
راه‏اندازی یک فضای کار مناسب که بتوان در آن خدمات متمرکز و مناسب‏تری به استارت آپ‏ها ارائه کرد، از دغدغه‏های ما طی دو سال گذشته بود، از طرفی ما ارتباطات خوبی هم با فعالان بازار پول و سرمایه داشتیم به همین دلیل سال گذشته طی مذاکراتی که داشتیم با یکی از مجموعه های سرمایه‏گذاری مطرح بورسی در کشور به نام سرمایه گذاری خوارزمی به جمع بندی رسیدیم که یک فضای کار اشتراکی را با همکاری هم تاسیس کنیم که نتیجه آن، فضای کار اشتراکی کارماناست که در حال حاضر در مجتمع نوآوری دانشگاه الزهرا تاسیس شده است. این مجموعه چند هفته پیش به طور رسمی افتتاح شد.
درواقع با توجه به این که سال ها کار مدیریتی و آموزشی در حوزه  های مالی و سرمایه گذاری کرده بودیم، تقریبا همه بازار پول و سرمایه، مجموعه ما را می شناختند. بازار پول و سرمایه شامل شرکت های بورسی، کارگزاری ها، بانک ها و... است که ما تصمیم گرفتیم از این طریق کمی سرمایه های غیراکوسیستمی و غیراستارت آپی را وارد این فضا کنیم. در نتیجه، خدمات مختلفی را به این مجموعه ها ارائه کردیم و آن ها را هر چه بیشتر با حوزه استارت آپی آشنا کردیم.
در طول این دو سال همواره دغدغه ایجاد محیطی مناسب برای استقرار تیم‏های استارت آپی و ارائه خدمات متمرکز به آن ها را داشتیم و برای این این موضوع تلاش می‏کردیم که ایجاد یک فضای کار اشتراکی و فعالیت در این عرصه، ماحصل این دغدغه و تلاش‏های در راستای آن بود. فضاهای کار اشتراکی یک فضای کاری مشترک برای چندین استارت آپ را فراهم می کند که فعالان استارت آپی می توانند در کنار هم فعالیت کنند و به این ترتیب، این فضاهای کار اشتراکی موجب رشد هم افزایی بین تیم های استارت آپی می شوند.
 سیاست کارمانا برای پذیرش استارت آپ ها در فضای کار اشتراکی به چه صورت است؟ آیا از ابتدای راه ایده پردازی استارت آپ ها پذیرش دارید یا مثل «رایان ونچرز»، استارت آپ هایی را پذیرش می کنید که در مرحله پس از شتابدهی باشند؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است به چند تفاوت بین رایان ونچرز و کارمانا اشاره کنم. اول این که رایان ونچرز یک وی سی است و رسالت های یک شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر را بر دوش دارد اما کارمانا یک فضای کار اشتراکی است.
دومین تفاوت این که رایان ونچرز برای سرمایه گذاری به دنبال استارت آپ های خاصی نمی گردد. یعنی به صورت عمومی به سراغ استارت آپ هایی می رود که برایش جذاب هستند. این در حالی است که ما در کارمانا دنبال استارت آپ هایی هستیم در حوزه های فین تک، بلاکچین، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا. یکی از عمده دلایلی که روی این حوزه از استارت آپ ها تمرکز کرده ایم این است که مجموعه خوارزمی به عنوان شریک ما در کارمانا و همین طور یک سرمایه گذار بزرگ بورسی، بازار مطلوبی برای این گونه استارت آپ ها خواهد داشت. از طرف دیگر معتقدیم که به دوره ای رسیده ایم که باید در اکوسیستم استارت آپی کشور روی موضوعات جدیدتر سرمایه گذاری شود.
تفاوت سوم در این است که رایان ونچرز تنها در دوره پساشتابدهی استارت آپ ها سرمایه گذاری می کند، اما در کارمانا استارت آپ ها در مراحل پیش شتابدهی، شتابدهی و پساشتابدهی مورد پذیرش قرار می گیرند. درواقع روی استارت آپ هایی که محصول دارند و وارد کارمانا می شوند، به شکل وی سی سرمایه گذاری می کنیم و همچنین روی تیم هایی هم که هنوز به محصول نرسیده اند، اما ایده های چشمگیری دارند ، سرمایه گذاری می کنیم و خودمان برای آن ها دوره های شتابدهی را اجرا می کنیم.
تفاوت چهارم این که در رایان ونچرز بر اساس ساختار و فرایندهای معمول یک وی سی، ابتدا بر اساس مدارک و مستندات و جلسات مشترک به بررسی یک استارت آپ می پردازیم و در صورتی که از جنبه‏های مختلف مورد بررسی، استارت آپی را مناسب سرمایه‏گذاری تشخیص دهیم پیشنهاد سرمایه‏گذاری می دهیم اما در کارمانا علاوه بر روش فوق، برنامه ما این است که در صورت امکان هر استارت آپ را ابتدا سه ماه در فضای کار مستقر کنیم و طی این سه ماه ضمن برقراری ارتباط موثر با تیم استارت آپ و ارائه خدمات جاری در کارمانا، زوایای مختلف مورد نظرمان را هم بررسی کنیم و سپس در صورت مطلوب بودن، پیشنهاد سرمایه‏گذاری بدهیم.
 در فضای کار اشتراکی کارمانا چه خدماتی به تیم های استارت آپی ارائه می شود؟
درست است که کارمانا یک فضای کار اشتراکی است اما تفاوت اساسی که با سایر فضاهای کار اشتراکی دارد، سرمایه گذاری کردن روی استارت آپ هاست. در واقع فضاهای کار اشتراکی یک فضایی را در اختیار استارت آپ ها قرار می دهند تا تیم ها به کارشان برسند، اما ما چون در کارمانا قصد سرمایه گذاری روی تیم ها را داریم، در نتیجه اغلب استارت آپ هایی را می پذیریم که فکر می کنیم فرصت های خوبی برای سرمایه گذاری هستند.

با توجه به این که کارمانا حدود چهار ماه است راه اندازی شده، در حال جمع کردن عده ای از مشاوران مجرب و حرفه ای این حوزه هستیم تا خدمات مشاوره ای مطلوبی به تیم ها ارائه کنیم و کارمانا دارای یک شبکه مشاوره و منتورینگ قوی باشد. از طرفی دوره های آموزشی در حوزه های مختلف آغاز شده است. دیگر امکانات زیرساختی رایج در فضاهای کاری اشتراکی مثل اینترنت، آشپزخانه، پذیرایی، فضای بازی، فضای شاد و جذاب هم در کارمانا تامین شده است.
 در این مدت کوتاه که کارمانا راه اندازی شده است، استارت آپی را پذیرش داشته اید؟
با این که حدود چهار ماه است کارمانا فعالیتش را آغاز کرده ، اما افتتاحیه رسمی ما هفته گذشته بود. با این حال در این مدت درخواست های زیادی داشته ایم و چند تیم هم پذیرش کرده ایم. اولین قرارداد سرمایه‏گذاری کارمانا را هم طی مراسم افتتاحیه با استارت آپی به نام «دیالوگ» امضا کردیم. این استارت آپ در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می کند.
 کارمانا برای پذیرش چند تیم استارت آپی به صورت همزمان ظرفیت دارد؟
ما می توانیم تعداد 120 نفر را به صورت همزمان پذیرش کنیم که متناسب با تعداد اعضای هر تیم، تعداد تیم ها متغیر است. کارمانا پنج اتاق اختصاصی هم دارد که برای تیم هایی است که کمی بیشتر شکل گرفته اند یا با توجه به نوع فعالیتشان ممکن است نیاز به فضای خصوصی داشته  باشند.
 مدل درآمدی تان به چه صورت است؟
ما روی کارمانا چندان حساب درآمدزایی باز نکرده ایم. البته بابت هر میز یک اجاره ای دریافت می کنیم. هزینه هر نفر از 350 هزار تومان به پایین است. به این صورت که اگر شخصی به تنهایی درخواست استفاده از فضا را داشته باشد، ماهانه 350 هزار تومان پرداخت می کند، در حالی که اگر تیم دو نفره باشد، نفری 320 هزار تومان باید پرداخت کنند. هرچه تعداد اعضای تیم بالاتر باشد، هزینه پایین تر می آید تا فشار کمتری به تیم وارد شود. ما در کارمانا بیشتر دنبال این هستیم که تیم های خوبی برای سرمایه گذاری پیدا کنیم و فضایی را آماده کرده ایم که در این چهار حوزه مورد نظر که اشاره کردم، بتوانیم تیم های فعال را دور هم جمع کنیم.
 یکی از عمده اهداف فضاهای کار اشتراکی، رشد هم افزایی بین تیم هایی است که در یک فضا فعالیت می کنند. آیا در کارمانا چنین هدفی دنبال شده است؟
دقیقا همین طور است. در فضاهای کار اشتراکی که حوزه تخصصی ندارند، درست است که هم افزایی ایجاد می شود اما احتمالا نرخ هم افزایی پایین تر از زمانی است که حوزه تخصصی وجود داشته باشد. در فضای کاری ما تیم ها در این چهار حوزه وارد می شوند و طبیعی است که بیشتر می توانند به هم کمک کنند. علاوه بر آن، وقتی در مصاحبه اولیه با تیمی که قصد دارد وارد کارمانا شود می نشینیم، اگر حس کنیم که آن تیم توانایی کمک به دیگر تیم ها را دارد، از آن ها تعهد می گیریم که حتما کمکشان را از دیگر تیم ها دریغ نکنند.
 با توجه به این که در کشور ما اکوسیستم استارت آپی نوپایی داریم، طبعا فضای کار اشتراکی مان هم راه زیادی تا تکامل دارد. به نظر شما چه نواقص و چالش هایی در این حوزه به چشم می خورد؟
اول این که فکر می کنم ما خیلی بیشتر از حجمی که در حال حاضر فضای کار اشتراکی داریم، به این فضاها احتیاج داریم، چرا که ما در حال حاضر افراد و تیم‏های زیادی را می بینیم که از شتابدهنده‏ها خارج شده‏اند یا تیم‏های نوپایی هستند که نیاز به فضای کار دارند یا حتی اصلا در حوزه نوآوری فعالیت نمی‏کنند اما علاقه به استفاده از فضای کاری اشتراکی دارند، اما فضای کاری مناسب و کافی برای آن ها تعبیه نشده است.
دومین چالش این است که هنوز خیلی از مجموعه هایی که در حوزه فضای کار اشتراکی فعالیت می کنند، مجوز خاصی را که مربوط به چنین کسب وکاری باشد ندارند. البته اخیرا مطلع شدم که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و پارک پردیس، برای این نوع کسب وکارها هم مجوز صادر می کنند که این کار بسیار خوبی است.
از طرف دیگر، بسیاری از دوستان فعال در اکوسیستم استارت آپی کشور هنوز درک درستی از فضاهای کار اشتراکی ندارند و نیاز است که در این مورد اطلاع رسانی های بیشتری صورت بگیرد. اغلب استارت آپ ها علاقه مند هستند که به خاطر هزینه های پایین تر، هم افزایی بیشتر و امکانات مطلوب به فضاهای کار اشتراکی روی بیاورند، اما هر فضایی قوانین و مقررات خاص خود را دارد. گاهی شاهد این هستم که برخی تیم ها در چارچوب مقررات رفتار نمی کنند. در نتیجه نیاز است که این فرهنگ بیشتر جا بیفتد.
 تاثیر این فضاهای کار اشتراکی روی توسعه اکوسیستم استارت آپی کشور را چگونه رصد می کنید؟
می توان به فضای کار اشتراکی عملا به عنوان یک تسهیلگر کسب وکار نگاه کرد. در نتیجه می توان گفت افزایش چنین فضاهایی، روند رشد اکوسیستم استارت آپی کشور را تسهیل خواهد کرد.
فضاهای کار اشتراکی از طریق هم افزایی و انتقال تجارب می توانند به توسعه اکوسیستم استارت آپی کمک کنند. در حال حاضر شاهد شکل گیری استارت آپ های جدیدی هستیم که تجربه زیادی در پیشبرد استارت آپشان ندارند. طبیعتا وقتی این تیم ها وارد فضاهای کار اشتراکی شوند و با افرادی روبه رو شوند که شکست هایی داشته اند و تجارب بیشتری را از سر گذرانده اند، قطعا این اتفاق می تواند به تیم های نوپا کمک کند. در کل فضای کار اشتراکی در دنیا یکی از ارکان ارتقای اکوسیستم استارت آپی است و در ایران هم گریزی از آن نیست.
 نگاه شما به آینده فضاهای کار اشتراکی در کشور چگونه است؟
به اعتقاد من حتما در آینده شاهد رونق فضاهای کار اشتراکی در کشور خواهیم بود. به این دلیل که فکر می کنم همه افراد مرتبط با این گونه فضاها، از فضای کار اشتراکی بهره مند خواهند بود. چه سیستم های حکومتی و دولتی که برای رونق این مجموعه ها تشویق می کنند، چه صاحبان و مدیران فضای کار اشتراکی که می توانند در مسیر دستیابی به اهداف خود از این فضاها بهره ببرند، چه استارت آپ ها که از تسهیلات این فضا با هزینه کم بهره می برند. مشاوران این اکوسیستم هم می توانند با برگزاری جلسات کاری خود و کلاس های آموزشی، در این فضاها از امکانات این فضاها بهره مند شوند. در مجموع می‏توان این فضاها را به عنوان محل‏هایی برای دور هم جمع شدن اعضای این اکوسیستم دانست. بنابراین همه اعضای این اکوسیستم می توانند به نوعی از این فضا استفاده کنند. به طور کلی به نظر من، رشد فضاهای کار اشتراکی تحولی را در مجموعه اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد، همان طور که امروزه شاهد علاقه‏مندی سایر فضاهای اقتصادی به راه‏اندازی و پیشبرد امور خود در قالب فضاهای کاری بازتر و تعاملی تر هستیم. در کل امیدوارم توسعه این گونه زیرساخت ها در کشور در نهایت به رشد و توسعه هرچه بیشتر اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی کمک کند و در آینده شاهد سهم هرچه بیشتر بخش نوآوری در مجموع اقتصاد کشور باشیم.

منبع: مجله دانش بنیان