اقتصاد دانش بنیان

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، همزمان با تحول کسب وکارها به سمت توسعه زیست بوم جدید نوآوری و فناوری، در کنار مفاهیمی مانند کسب وکارهای دانش‌بنیان، به کسبل و کارهای نوپای دیگری با رنگ و بوی نوآوری و خلاقیت نیز توجه کرده که چهرهای نو در حوزه‌های مختلف به ویژه حوزه‌های فرهنگی و هنری ایجاد می‌کند و از آن‌ها با عنوان صنایع خلاق یاد می‌شود.

در راستای توسعه هرچه بیش‌تر این صنایع در کشور، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در نامه‌ای به رهبر انقلاب اسلامی در 26 اردیبهشت 1401، درخواستی را برای همسو شدن سه قوه و نهادهای حاکمیت برای توسعه «صنایع و شرکت‌های خلاق در جهت تحقق شعار سال ۱۴۰۱، مطرح کرد. مقام معظم رهبری در پاسخ این نامه مرقوم کردند: «به مسئولان ذی‌ربط در این باره تأکید شود.»

مفهوم و اهمیت صنایع خلاق

با شکل گیری مفهوم «شرکت‌های خلاق» در معاونت علمی و فناوری از سال 96 و تصویب سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم در شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت 1400 و ابلاغ آن به معاونت علمی و فناوری، باب جدیدی از حمایت‌ها برای گروه زیادی از کسبوکارهای حوزه‌های مختلف صنایع نرم باز شد. از سوی دیگر در قانون جدید «جهش تولید دانش‌بنیان»، که ماه گذشته در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و به دولت ابلاغ شده است، در بند ب ماده 6 واحدهای خلاق به صورت کامل تعریف و نحوه فعالیت آن‌ها زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تبیین شد.

تا به امروز 1555 شرکت در قالب شرکت‌های خلاق در معاونت علمی و فناوری به ثبت رسیده‌اند که در حوزه‌های مختلف صنایع فرهنگی، فناوری‌های نرم و صنایع خلاق مشغول فعالیت هستند.

حوزه‌های زیست بوم شرکت‌های خلاق

صنایع دستی و گردشگری و میراث فرهنگی، تولید محتوای صوتی و تصویری، پی‌نمایی، گیاهان دارویی، یادگیری الکترونیک و آموزش، تبلیغات و بازاریابی، بازی، اسباببازی و سرگرمی، نوآوری‌های اجتماعی، خوراک و نوشیدنی، بازی‌های ویدئویی و موبایلی، انیمیشن و فیلم، چاپ و نشر، کسب وکارهای دیجیتال، مد و پوشاک و هنرهای نمایشی و تجسمی از جمله مواردی است که در زمره صنایع فرهنگی، فناوری‌های نرم و صنایع خلاق قرار می‌گیرد که هر یک از این صنایع می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی بالا و تولید ثروت، نقش مهمی در ارتقای فرهنگی و بومی‌سازی نیازهای فرهنگی، هنری و خلاقانه کشور ایفا کنند.

همچنین در اقدام جدید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با ایجاد فضایی با نام «خانه‌های خلاق و نوآوری» زمینه مساعدی را برای حمایت از ایده‌های جدید در حوزه‌های مختلف صنایع نرم و بلوغ آنها فراهم کرده است که اکنون تعداد آنها به 75 مرکز در 18 استان کشور رسیده است. بر اساس مصوبه هیئت دولت، قرار است تعداد خانه‌های خلاق در هر استان کشور حداقل به پنج واحد ارتقا یابد.

ضرورت اختصاص سهم قابل توجهی از صنایع خلاق به اقتصاد کشور

پرویز کرمی رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نـرم و توسعه صنایع خلاق با اشــاره به گـردش مالی فناوری‌های نـرم در دنیا می‌گوید: واقعیت این است که گردش مالی فناوری‌های نرم و صنایع خلاق در حوزه‌های مختلف در دنیا به چیزی حـدود 2700 میلیارد دلار در سال رسیده و موجب ایجاد 50 میلیون فرصت شغلی شده اســت.

بـا توجه بـه ایـن کـه جمعیت کشور مـا معادل یک درصد جمعیت دنیاست و همچنین یک درصد از خـاک مسکونی دنیا در کشور ما قـرار دارد و سهم 2درصــدی از تولید علم در دنیا را به خود اختصاص داده‌ایـــم، به نظر می‌رسد هـدف‌گـذاری بـرای توسعه صنایع خلاق و نرم در کشور برای دست‌یابی به سهم یک درصدی از گردش مالی و میزان اشتغال این حوزه در دنیا امری منطقی و دست یافتنی باشد.«

به گفته کرمی، حدود 50 درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی ما در رشته‌های فرهنگی، اجتماعی، هنری و اقتصادی تحصیل کرده‌اند و باید بـرای آینده شغلی آنها برنامه‌ریزی شـود. زیـرا امکان اشتغال چنین متخصصانی در ساختار سنتی دولت و نهادهای دولتی فراهم نیست.

بخشی از نامه معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری به رهبر انقلاب

در بخشی از نامه معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوری به رهبر انقلاب آمده است: «ارتـبـاط فزاینده صنایع خلاق با فناوری‌های نو و نیز توسعه فضای وب و دیجیتال از یک سو و تأثیرات جنبی فرهنگی و اجتماعی بخش عمدهای از  محصولات و خدمات آن بر مصرفکنندگان و آحـاد جامعه از سـوی دیگر و  تکیه این صنایع بر استعداد انسانی (خلاقیت و نـوآوری)، رشد سریع توأم با  اشتغال آفرینی با سرمایه گذاری پایین و بهره وری بالا، وابستگی بسیار کمتر  به منابع طبیعی، تجهیزات و مـواد اولیه، وسعت و تنوع بالای موضوعات،  رشـد سـریـع بـــازار و گــردش مـالـی بالا نسبت بـه سـایـر حـوزه‌ها، عـدم نـیـاز به پیچیدگی‌های فناورانه و صنعتی، فاصله زمانی بسیار کم‌تر از تبدیل ایده بـه کسب و کـار نسبت بـه محصولات صنعتی و فـنـاورانـه، واکـنـش مناسب بـه تغییرات و قــدرت انتقال بالای پـیـام بـاعـث شـده اسـت کـه ایـن صنایع کاندیدای مناسبی برای کمک به توسعه اقتصادی و کارآفرینی کشورها در نظر گرفته شوند.»

سورنا ستاری در ادامـه تصریح کـرده اسـت: «بـا آنکـه در اسناد بالادستی از  جمله در سند ملی فناوری‌های فرهنگی و نرم، بر تلاش برای پیشرو بودن کشورمان در تولید محصولات فرهنگی و صنایع خلاق در منطقه جنوب  غرب آسیا و به عنوان یکی از ده قطب برتر محصولات فرهنگی جهان، دارای نشان تجاری محبوب در منطقه و کشورهای اسلامی و همچنین تولید محصولات فرهنگی بر پایه نظام سامان یافته نــوآوری مبتنی بر شبکه به هـم پیوسته تمامی نـهـادهـای مرتبط تولید، تـوزیـع، مـصـرف اشـاره شـده اســت، امــا تا کنون توجهی در خــور بـه ایــن بخش تـأثـیـرگـذار صنایع خلاق نشده است.»

وی در پایان خواستار می‌شود: «در این مقطع به نظر میرسد همسو شدن سه قوه و نهادهای حاکمیت در جهت توسعه صنایع خلاق ضروری است، لذا از محضر معظم له استدعا دارد، ضمن توجه دادن آحاد مسئولان و جامعه به موضوع صنایع خلاق و شرکت‌های خلاق از سوی حضرتعالی، ما را از ارشادات و راهنمایی خود بهره‌مند فرمایید.

تحولات پیش رو در پی دستور رهبر انقلاب

کرمی در خصوص تحولاتی که با دستور رهبر انقلاب رخ خواهد داد می‌گوید: «صنایع خلاق و فناوری‌های نـرم حــوزه بکری در کشور اسـت کـه با توجه بیش‌تر مسئولان، می‌تواند منشأ رشد و توسعه، اشـتـغـالـ‌زایـی و ثـروت آفـریـنـی در کـشـور بـاشـد.

بـدون شک توسعه فعالیت‌ها در هر حـوزه‌ای بدون توجه و همکاری کامل هر سه قوا و نهادهای اجرایی و حکومتی امکان‌پذیر نخواهد بود. حضرت آقا نیز با لطف و عنایتی که همیشه به فعالیت‌های معاونت علمی و فناوری داشتند موضوع را مـورد توجه قـرار دادنـد و در پاسخ به نامه آقای دکتر ستاری مرقوم فرمودند به مسئولان ذی‌ربط در این باره تأ کید شود.»

بـه گفته کـرمـی، حــوزه صنایع خلاق، مانند جـواهـری است که هنوز زیر خاک مخفی مانده است و نیاز به توجه و دیـده شـدن دارد؛ نگاه ویژه و حمایت رهبر انقلاب جهش مشهودی در توجه به صنایع خلاق، فناوری‌های نرم، شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری از این پس خواهد بود و امید می‌رود موجب اشتغال‌زایی بیش‌تر، افزایش تولید و صادرات محصولات و خدمات فناورانه صنایع خلاق شود.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#