اقتصاد دانش بنیان

«در زمان دانشجویی شرکتی در حوزه مخابرات تاسیس کردیم. مدتی هم در کانون کارآفرینی ایران که استارت آپ ویکندها را برگزار می کرد، به عنوان مدیر پروژه فعالیت داشتم. پس از آن در شتابدهنده آواتک در سمت مدیر توسعه کسب و کار مشغول فعالیت بودم و در حال حاضر نیز مدیرعامل فضای کار اشتراکی «آبی سفید» هستم.»
این ها بخشی از گفته های محمد کرمانی است که با او درباره ویژگی های ریز و درشت فضای کار اشتراکی برای استارت آپ ها به گفت وگو نشسته ایم. او 29 ساله، دانش آموخته کارشناسی مهندسی برق گرایش مخابرات و کارشناسی ارشد کارآفرینی دانشگاه تهران است.

فضای کار اشتراکی چه فرقی با سیستم دفتر کار اشتراکی دارد. به نظر می رسد هر دو آن ها یک کارکرد مشترک دارند.
در دنیا اکوسیستم coworking space یا همان فضای کار اشتراکی بسیار پیشرفت کرده است که با shared office ها و open office ها وجوه تمایز ویژه ای دارند. Open office به مدل معماری گفته می شود که داخل ساختمان انجام می شود و به این صورت است که هیچ دیواری وجود ندارد یا پارتیشن های کوتاه وجود دارد و بخش های مختلف در کنار یکدیگر مشغول به فعالیت هستند. از طرف دیگرshared office ها یک دفتر کاری هستند که بین تیم های مختلف با کاربری های مختلف تقسیم و به اشتراک گذاشته می شوند و در خیلی از کشورها چندین دهه سابقه دارند.
مفهوم دیگری که در دنیا توسعه پیدا کرده، مفهوم coworking space است که به اعضای آن فضا و ارتباطاتی که در آن فضای اشتراکی اتفاق می افتد توجه دارد. این مفهوم در دنیا حدود 15 سال است که مورد توجه قرار گرفته است. در ایران گاهی مفهوم فضای کار اشتراکی با shared office و open office اشتباه گرفته می شود. مثلا پارک های علم و فناوری سالنی را مجهز به میز و صندلی می کنند و می گویند ما فضای کار اشتراکی ساخته ایم. در حالی که این طور نیست، چرا که هیچ برنامه ریزی برای تیم هایی که وارد این فضا می شوند، ندارند.
 چطور شد که فضای کار اشتراکی «آبی سفید» را راه اندازی کردید؟
حدود سه سال پیش بود که از شتابدهنده آواتک خارج شدم و به فکر این بودم که فضایی را ایجاد کنیم که در آن، افرادی که مشغول کار هستند، حال خوبی داشته باشند و با همین حال خوب، به کسب و کارشان بپردازند. وقتی کاری را با حال خوب انجام دهیم، نه تنها فرایند با انرژی مطلوبی پیش می رود، بلکه نتیجه کار هم قطعا مطلوب تر خواهد بود. وظیفه آبی سفید تنها فراهم کردن میز و صندلی و دیزاین شیک برای اعضا نیست، بلکه ایجاد ارتباط های مفید را وظیفه خود می داند. آبی سفید فضایی را مهیا می کند که آدم ها با هم هم افزایی داشته باشند، به هم کمک کنند، صداقت حاکم باشد، برای خودشان مسئولیت اجتماعی قائل شوند و در کارهای جمعی مشارکت کنند.
اغلب فضاهای کار اشتراکی که در کشور وجود دارند، تنها استارت آپ ها را پذیرش می کنند، اما آبی سفید این طور نیست. آبی سفید هر فرد و تیمی را در حوزه صنایع خلاق اعم از معمار، گرافیست یا عکاس، تیمی که پروژه ای را برای خارج از کشور انجام می دهد یا یک استارت آپ را پذیرش می کند. با این که تمرکز ما تنها روی کسب و کارهای استارت آپی نبوده است اما استارت آپ های فعال در اصفهان یا در این جا هستند و از این فضا استفاده می کنند یا گاهی به ما سر می زنند.
 آبی سفید چه خدماتی را به اعضا ارائه می کند؟
افراد می توانند از خدماتی مثل میز کار، اینترنت، اتاق جلسه، آشپزخانه و تلفن در قبال پرداخت حق عضویت ماهانه استفاده کنند. این حق عضویت از ماهی 50 هزار تومان تا بیش از دو میلیون تومان است. به نظر من تیم ها این مبلغ را صرفا به خاطر استفاده از این امکانات پرداخت نمی کنند. می توانم با اطمینان بگویم که افرادی که از فضای کار اشتراکی استفاده می کنند، بیشتر به خاطر فضا و حال خوبی که به آن ها دست می دهد، حاضرند هزینه کنند و در این فضا حضور داشته باشند.
 استارت آپ ها و شرکت هایی که در این فضای کار اشتراکی فعالیت دارند، به سودآوری قابل توجهی رسیده اند؟
در شش ماه اول سال 97 که شرایط سخت اقتصادی عجیبی را شاهد بودیم، اعضای آبی سفید توانستند حدود 21 فرصت شغلی جدید ایجاد کنند. یعنی دقیقا برعکس اتفاقاتی که در اقتصاد کشور شاهدش بودیم. تیم های مستقر در این فضای کار اشتراکی بیش از 30 هزار یورو پروژه های ارزی برای خارج از کشور انجام داده بودند.
یک مفهومی در سنجش و اندازه گیری وجود دارد که نشان می دهد به ازای هر شغلی که در یک مجموعه وجود دارد، چند نفر را تمام وقت در خارج از مجموعه به کار می گمارد. مثلا به واسطه افتتاح یک کارخانه که 100 نفر نیروی مستقیم دارد، هزار نفر نیروی غیرمستقیم درگیر می شوند. اما ضریب اقتصادی به تعداد کار تمام وقت خارج از بنگاه اطلاق می شود یعنی آن هزار نفر ممکن است معادل ۵۰ نفر تمام وقت کار کنند. در ایران متوسط این ضریب به عدد یک تا 5/1 می رسد، این در حالی است که در آبی سفید در شش ماه اول سال این ضریب، 1/3 بود که این مسئله بسیار قابل توجه است و از تاثیر اقتصادی چشمگیر آن حکایت دارد.
 شما برای پذیرش کسب و کارهایی که به سوی شما می آیند، فیلترینگ خاصی اعمال می کنید؟
خیر. ما هیچ فیلتری نداریم. هر فرد و تیمی که در سایت ثبت نام کند، می تواند یک روز به این جا بیاید و آن را امتحان کند و در صورت تمایل، حق عضویت را پرداخت و کارش را شروع کند. ما هیچ کس و هیچ کسب و کاری را قضاوت نمی کنیم. فضایی را برای کار مطلوب مهیا کرده ایم، حال کسی که بتواند هزینه هایش را فراهم کند و یک فضای خوب در اختیار داشته باشد، حتما می تواند رشد کند.
 آماری از ورودی ها و خروجی هایتان دارید؟
روزی که اولین حق عضویت پرداخت شد، 27 اردیبهشت سال 96 بود. از آن زمان دو سال گذشته است. در این مدت حدود هفت هزار نفر در رویدادهای ما شرکت کرده اند، حدود 1370 نفر ثبت نام کرده اند، حدود 700 نفر نیز برای حداقل یک بار حق عضویت پرداخت کرده اند. با این که ظرفیت آبی سفید 140 نفر است اما معمولا 150 نفر در هر ماه از خدمات آبی سفید استفاده می کنند.
 برخی از فضاهای کار اشتراکی برای حضور یک استارت آپ در مجموعه محدودیت زمانی تعیین می کنند. آیا در آبی سفید هم چنین قانونی حکمفرماست؟
ما در آبی سفید فقط به استارت آپ ها فکر نمیکنیم. هر تیمی که وارد آبی سفید شود میتواند تا هر زمانی که خواست، این جا بماند. برخی پارک های علمی و فناوری و حتی شتابدهنده ها محیطی درست می کنند که ارتباطی با بازار کشور ندارد. در واقع فاصله زیادی بین فضاهای این چنینی با بستر بازار وجود دارد. این تیم ها بعد از دریافت دوره های آموزشی مربوطه در اقتصاد رها می شوند، بدون این که رفتار درست را آموخته باشند. معتقدم با توجه به این که اکوسیستم استارت آپی در ایران هنوز به بلوغ نرسیده، نباید انتظارات خارق العاده ای از استارت آپ ها داشت. به علاوه این که ما سعی می کنیم آن ها در یک گلخانه مجزا از فضای اقتصادی کشور رشد نکنند تا بتوانند در فضای عمومی اقتصاد قوی کار کنند.
 تا به حال شما با کمبود جا برای متقاضیان جدید مواجه شده اید؟
بله. به همین خاطر است که در حال افزایش شعبه های آبی سفید هستیم. در سال جاری احتمالا دو شعبه دیگر را افتتاح خواهیم کرد.

 مدل درآمدی شما چطور است؟
مدل درآمدی ما شبیه شرکت جهانی و معروف «وی ورک» است. یعنی یک ساختمانی را می گیرد و فضای کار اشتراکی ایجاد می کند و به شعبه هایش اضافه می کند، طوری که امروزه این شرکت حدود 400 شعبه در سراسر دنیا دارد. ما هم ساختمانی را تهیه کردیم که حدود چهار سال خالی بود و هیچ درآمدی برای صاحبش نداشت، اما با تدابیری که در آبی سفید اندیشیده شد، این ساختمان همواره پر از تیم های مختلف است و برای صاحب این ملک هم درآمدزایی دارد. از این نوع ساختمان های خالی باز هم در سراسر کشور پیدا می شوند و می توانند چنین کاربری داشته باشند.
 وضعیت فضای کار اشتراکی در ایران را در مقایسه با دنیا چطور می بینید؟
کاش در مورد یکسری قوانین دست و پا گیر در حوزه هایی مثل بیمه تامین اجتماعی یا مالیات در مورد اکوسیستم استارت آپی تجدید نظر می شد. متاسفانه قانون کار و مالیات به ویژه در اکوسیستم استارت آپی نیاز به اصلاحات ویژه ای دارد. در شرایط امروز اقتصادی، قوانین بیمه ای نیاز به اصلاحات دارد.
سرمایه همواره فرار است، به ویژه در اکوسیستم استارت آپی. در ایران مدتی بود که سرمایه ها در حال جاری شدن به این اکوسیستم بود که به یکباره متوقف شد. استارت آپ هایی وجود دارند که کاملا آمادگی جذب سرمایه گذار را دارند، اما متاسفانه جرئت سرمایه گذاری وجود ندارد.
سومین مسئله ای که می توان به عنوان معضل به آن نگاه کرد، مسئله نیروی انسانی است. اغلب دانشگاه ها دانشجویانی را تربیت می کنند که به درد بازار کار نخورند. یکسری محفوظات به دانشجویان می دهند، بدون این که آن ها را با بازار آشنا کنند. قانون تحصیل رایگان می گوید تا مدتی که تحصیل می کنید، نباید کار کنید. همین مسئله هم دقیقا خلاف جریان توسعه است.
 فکر می کنید فضای کار اشتراکی در ایران طی سال های آینده به کدام سمت و سو پیش خواهد رفت؟
معتقدم فضای کار اشتراکی طی یکی دو سال آینده رشد چشمگیری خواهد داشت. خوشبختانه اخیرا اقداماتی برای شناساندن فضاهای کار اشتراکی در کشور در حال انجام است. ما وقتی می خواستیم آبی سفید را راه اندازی کنیم، به مدت هشت ماه به دنبال دریافت کد کارگاه بودیم. هرجا می رفتیم باید ساعت ها توضیح می دادیم که دقیقا قصد انجام چه کاری را داریم. اصولا بازارهای رهن و اجاره در شرایط امروز اقتصاد کشور، کار را برای کسب و کارهای نوپا سخت می کنند. همین مسئله باعث می شود که تیم های مختلف به فکر روی آوردن به فضاهای کار اشتراکی بیفتند.
در این راستا ما نرم افزاری را توسعه داده بودیم که به مدیریت خودمان در فضای کار اشتراکی کمک می کرد. این نرم افزار را به شکل شبکه اجتماعی در اختیار افراد دیگری که در این حوزه فعال هستند گذاشتیم. هدف ما از این کار این بود که به تسهیل و توسعه فضاهای کار اشتراکی کمکی کرده باشیم. در کل به آینده فضای کار اشتراکی در ایران خوش بین هستم و فکر می کنم که این اکوسیستم در سال های آینده توسعه بیشتری پیدا خواهد کرد.

منبع: مجله دانش بنیان