اقتصاد دانش بنیان

«حقوق مالکیت فکری»؛ حلقه مکمل چرخه نوآوری

امروز مالکیت دارایی‌های فکری مورد توجه بسیاری قرار گرفته است که به مراتب اهمیتی بیش از دارایی‌های ملموس دارد. همچنین حقوق مالکیت فکری، حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه‌های خلاق انسانی، توسعه تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می‌شود.

به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، هرگاه سخن از دارایی به میان می‌آید ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول،‌ زمین، کالا و غیره سوق پیدا می‌کند، در حالیکه در دنیای امروز علاوه بر مالکیت دارایی‌های پولی و فیزیکی، نوع دیگری از مالکیت با عنوان مالکیت دارایی‌های فکری مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارایی‌های ملموس، پر اهمیت‌تر است.
با وجود اینکه ارائه یک تعریف دقیق از مالکیت فکری چندان هم ساده نیست بسیاری از مردم تا حدودی با این عبارت و مفهوم آن آشنا هستند، در هنگام خرید یک کتاب و یا هنگام خرید یک دستگاه الکترونیکی این نکته مورد پذیرش قرار گرفته است که نویسنده کتاب یا مخترع دستگاه، مالک اولیه و اصلی ایده و فکر خود هستند.
مالکیتی که بر یک شی نیست بلکه در واقع بر فکر و ایده‌ای است که منجر به نوآوری در صنعت یا نگارش یک کتاب و یا رونق یک نام تجاری شده است. همین مالکیت باعث می‌شود به راحتی نتوان یک کتاب را کپی یا محصولاتی با نشان تجاری تقلبی به بازار عرضه کرد.

دارایی‌های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت‌ها دانش بنیان
در هزاره جدید دارایی‌های فکری، ارزشمندترین دارایی شرکت‌ها هستند بطوریکه مالکیت دارایی‌های فکری در حال تبدیل شدن به یک عامل محوری برای شرکت‌های دانش بنیان قلمداد می‌شود. ایده‌های «نوآور و خلّاق» اساس کسب و کار شرکت‌های موفق هستند، با این وجود ایده‌های صرف، از ارزش اقتصادی کمی برخوردار بوده و برای تبدیل ایده‌های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیت فکری و بویژه گواهینامه‌های اختراع حیاتی است.
در سه دهه اول پس از انقلاب، افزایش تعداد دانشگاه‌ها و رشد کمی دانشجویان، بازسازی صنایع داخل و ارتقای وضعیت صنعتی در اولویت برنامه توسعه اقتصادی ایران قرار داشت. هم اکنون که ایران در دهه چهارم پس از انقلاب قرار دارد، در کنار توسعه کمی و کیفی صنایع و ارتقای وضعیت دانشگاه‌ها، دولتمردان همت ویژه‌ای را برای توسعه فناوری‌های پیشرفته و اقتصاد دانایی محور گماشته اند. نمونه‌های آن در کشور ملموس است که می‌توان به توسعه کمی و کیفی «ستادهای فناوری کشور» مانند ستاد ویژه فناوری نانو، زیست فناوری، سلول‌های بنیادی و میکروالکترونیک اشاره کرد.
از سویی دیگر، با تصویب قوانینی مانند «قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در مجلس شورای اسلامی و تصویب «نقشه جامع علمی و فناوری کشور» در شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر اسناد بالادستی در نظام پژوهش کشور، الزامات قانونی برای حرکت در این مسیر و توسعه‌ دانش و فناوری‌های برتر و پیشرفته ایجاد کرد.
مدیر کانون پتنت ایران درباره اهمیت توجه به نوآوری گفت: رتبه‌بندی کشورهای جهان بر اساس گزارش نوآوری جهانی در سال 2015 نشان می‌دهد که ایران در جایگاه دوم از لحاظ میزان فارغ‌التحصیل در حوزه فنی و مهندسی بوده است. بنابراین ضرورت توجه به اقتصاد دانش بنیان در جهت به کارگیری این فارغ‌التحصیلان در حوزه‌های تخصصی بیش از پیش احساس می‌شود.

تاثیر حمایت از دارایی‌ها و سرمایه‌های فکری در توسعه علوم و فناوری
یکی از زیرساخت‌هایی که می‌تواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکت‌های دانش بنیان در عصر دانایی‌محوری باشد، توجه به «حقوق مالکیت فکری» است. پژوهشگران و شرکت‌ها با بهره‌گیری از نظام حقوقی مالکیت فکری، قادر خواهند بود تا چتر حقوقی کارآمدی برای فرایند خلق ایده تا صادرات فناوری و تجاری سازی خودشان فراهم آورند.
سعیدی در خصوص ضرورت بهره‌مندی فناوران دانشگاهی و شرکت‌های دانش بنیان از حقوق مالکیت فکری ناشی از دستاوردهای پژوهشی و فناورانه خود تاکید و خاطرنشان کرد: فناوران به منظور ثبت دارایی‌های فکری خود در قالب اختراع، طرح صنعتی و علامت تجاری و بهره‌مندی از حمایت‌های قانونی موجود در کشور و جلوگیری از استفاده بدون مجوز افراد از آنها، می‌بایستی با جدیت با این موضوع برخورد کرد.
اهمیت مالکیت فکری زمانی از حمایت‌های حقوق بشری و بین‌المللی فراتر می‌رود که به تاثیر آن در رونق تجارت به ویژه تجارت بین‌المللی و تحقیقات و توسعه فناوری به ویژه فناوری‌های نوین پرداخته شود. مطالعه تاثیراتی که حمایت از دارایی‌ها و سرمایه‌های فکری در توسعه علوم و فناوری داشته گویای این مطلب است که یکی از نتایج عمده حمایت از مالکیت فکری، ترغیب دانشمندان و محققان به انجام تحقیقات بیشتر و موثرتر است.

عدم آگاهی مانعی در ثبت دارایی‌های فکری
به گفته سعیدی، یکی از عواملی که باعث می‌شود تا محققان و پژوهشگران داخلی اقدام به ثبت دارایی‌های فکری خود نکنند، عدم آگاهی و آشنایی لازم در این حوزه است. خوشبختانه با تاکید معاون محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری، مباحث عمومی و تخصصی مالکیت فکری در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از طریق آموزش حضوری و یا ارسال محتواهای مرتبط در حال انجام است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت می‌کند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه‌ای از قوانین و مقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می‌کند. فرض اساسی در قانون مالکیت فکری این است که اندیشه‌های خلاق انسانی زمانی شکوفا می‌شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظر مالی از کار خود بهره مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند. نابراین حقوق مالکیت فکری، حلقة مکمل چرخة نوآوری به حساب می آید و سبب شکوفایی اندیشه‌های خلاق انسانی، توسعه تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می‌شود.

در این راستا کانون پتنت ایران با موافقت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اهداف ارتقای رتبه علمی و فناوری کشور، حفاظت از دارایی‌های فکری فناوران یا شرکت‌های نوآور، تولید ثروت از مالکیت فکری و ایجاد بازار اختراعات و کسب درآمد از آن‌ها، هدایت مراکز تحقیقاتی و شرکت‌ها به سمت نوآوری قابل ثبت در بازارهای داخلی و خارجی و توسعه منابع انسانی متخصص در حوزه مالکیت فکری امور مرتبط با حوزه مالکیت فکری و به ویژه ثبت اختراع را در تمامی حوزه‌های علم و فناوری عهده‌دار شده است.