اقتصاد دانش بنیان

بهشتی روی زمین

ايرانيان از ديرباز سعي داشتند که گوشه هايي از بهشت را روي زمين خاکي نمايش دهند. معمار و باغ ساز ايراني آنچه را که در دل و جان داشت، در روح و کالبد باغ ايراني دميد تا يکي از زيباترين باغ سازي هاي جهان در اين نقطه شکل بگيرد. باغ ايراني تجسمي از بهشت و عالم روحاني است. در فرهنگ ايراني باغ به عنوان عنصري مقدس و بهشتي زميني شناخته مي شود. از طرف ديگر ايراني ها بر اين باور بودند که مرگ نقطه آغاز حيات اخروي است و براي زندگي ابدي در بهشتي جاودان آماده خواهند شد. اين نوع نگرش ها همگي باعث شد که به وجوه گوناگون باغ ايراني وجهي جديد اضافه شود. اين وجه جديد به دنبال ساخت بهشتي زميني براي کالبد انسان بود. نياز به جست و جو نبود زيرا همه مي دانستند که باغ ايراني تنها بهشت زميني است که مي تواند گوشه هاي از بهشت خداوند را در زمين به نمايش بگذارد و براي مزار بزرگان مي تواند بهترين گزينه باشد. با توجه به اين که مزار تداعي کننده بعد غيرمادي انسان است، پس هم نشيني او با باغ ايراني بسيار به دل مي نشيند. نوع نگرش و اعتقادات جامعه ايراني باعث شد باغ ايراني و مزار بزرگان با هم قرين شوند و باغ مزار هاي دل نشيني را به وجود آورند.
طرح باغ مزارها بسيار به طرح الگوي باغ ايراني نزديک است، اما محوطه باغ را که معمولا محل قرارگيري کوشک بود، به محل دفن اشخاص بزرگ اختصاص دادند ولي اکثر نظام هاي کالبدي باغ ايراني رعايت شد و تغييراتي نکرد تا بازديدکنندگان همان دريافت ها را داشته باشند.
در کشورمان تعدادي از اين باغ مزار ها از ساليان دور باقي مانده که مي توان به باغ مزار قدمگاه در نيشابور و باغ مزار مصلي در نايين و باغ مزار شاه نعمت الله ولي در ماهان کرمان اشاره کرد و در دوره معاصر نيز بعضي از اين باغ مزار ها بازسازي يا بازطراحي شده که مي توان به حافظيه و سعديه و مقبره ابوعلي سينا در همدان اشاره داشت. اما به راستي بهترين نمونه جهاني باغ مزار ايراني، باغ مزار تاج محل در شهر آگرا در هند است. اين باغ محل دفن ارجمند بانو بيگم همسر شاه جهان گورکاني است. در بسياري از متون معمار اين باغ و بناي زيبا را ميرزا عيسي شيرازي عنوان کرده اند. اما فارغ از اين که معمار اين بنا ميرزا عيسي بوده يا نه، اين نکته مهم است که باغ مزار تاج محل به بهترين شکل نمايانگر باغ ايراني با تمام ويژگي هاي آن است. بنايي که به عنوان يکي از عجايب هفت گانه جديد جهان شناخته مي شود و بسيار اين بنا را نماد عشق مي دانند. اين بنا و باغ زيبا بسيار شبيه به سبک صفوي ايراني است و از بسياري از ظرايف و ريزه کار هاي صفوي استفاده شده است. در اين رابطه هرمان گوتز (1898-1976)، کارشناس تاريخ هنر، تاج محل را بهترين نمونه معماري با ذوق و سليقه صفوي مي داند. شاه جهان قصد داشت که در سمت ديگر رودخانه جمنا بنايي مشکي رنگ را براي خود بنا کند، اما دنيا به شاه جهان فرصت چنين کاري را نداد.
بناي آرامگاه تاج محل در باغي وسيع قرار گرفته است. اين بنا با طرح هشت بهشت ساخته شده است. گنبدي گلابي شکل دوپوسته که در نيمه هاي باغ قرار گرفته و چهار گنبد کوچک در چهار سوي گنبد اصلي سنت و شيوه اي است که در مقبره اميراسماعيل ساماني در بخارا مي توان مشاهد کرد. در چهار گوشه صفه چهار منار مستقل از ساختمان خودنمايي مي کند که به نظر مي رسد اين مناره ها بناي تاج محل را در بر گرفته اند و به اهميت و تمرکز روي حجم بنا مي افزايند. در دو سوي شرقي و غربي بناي اصلي مسجد و مهمان خانه قرار گرفته که به هرچه بيشتر شدن تقارن باغ کمک مي کند. عرصه باغ نيز با طرح چهار باغ که از مهم ترين الگو هاي باغ ايراني است، ساخته شده است. در اين شيوه باغ توسط دو مسير متقاطع به چهار قسمت تقسيم مي شود و اين تقسيم ها تا چند مرحله ممکن است ادامه پيدا کند. در اين مجموعه زيبا و چشم نواز حرکت شخص از دنيوي ترين نماد، بازار، آغاز مي شود و به مزار مي رسد که نماد دنياي اخروي است و در اين ميان با گذر از جلو خان که رابط بازار و باغ مزار است، حالت برزخ گونه بين دنيا و آخرت را نمايش مي دهد و با قرارگيري شخص در باغ تاج محل خود را پس از مرگ در بهشت جاودان خدا تصور مي کند.

منبع: مجله دانش بنیان