حضور در بازارهای جهانی و توسعه صادرات محصولات دانشبنیان از طریق کریدور صادرات توانمندسازي صادراتي؛
توانمندسازي صادراتي
مدير کريدور خدمات صادرات محصولات دانشبنيان توسعه صادرات غيرنفتي و افزايش سهم درآمد کشور از محل صادرات محصولات با فناوري بالا يکي از اولويتهاي دولتها بهخصوص در برنامههاي پنجساله پنجم و ششم بوده است..
مدير کريدور خدمات صادرات محصولات دانشبنيان توسعه صادرات غيرنفتي و افزايش سهم درآمد کشور از محل صادرات محصولات با فناوري بالا يکي از اولويتهاي دولتها بهخصوص در برنامههاي پنجساله پنجم و ششم بوده است. توجه دولت به اقتصاد دانشبنيان و تاکيد مسئولين ارشد نظام بر افزايش سهم اين اقتصاد از درآمد ناخالص ملي بيانگر نقش اقتصاد دانشبنيان در توسعه اقتصادي پايدار کشور است. تصويب و عملياتي شدن «قانون حمايت از شرکت‌هاي دانشبنيان» يکي از نقاط عطف حمايت جدي دولت از توسعه اقتصاد دانشبنيان بوده است. در دولت يازدهم، سازوکارهاي حمايتي متفاوتي براي حمايت از شرکت‌هاي دارنده محصولات با فناوري بالا از جمله معافيت‌هاي مالياتي و گمرکي در نظر گرفته شد و معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري، به عنوان متولي توسعه اقتصاد دانشبنيان، تاکنون قدم‌هاي موثري را در پيشبرد و توسعه کشور در اين حوزه برداشته است.
يکي از اين قدم‌ها که با هدف توسعه سهم صادرات محصولات با فناوري بالا در اقتصاد کشور برداشته شده، راه‌اندازي کريدور خدمات صادرات محصولات دانشبنيان است. اين کريدور مجموعه‌اي است که با ارائه خدمات توسعه صادرات از طريق شرکت‌هاي خدماتي متخصص هر حوزه، فرايند صادراتي شدن شرکت‌ها را تسهيل ميکند. کريدور ياد شده، ضمن ارائه خدمات، شرکت‌ها را از نظر ميزان آمادگي صادراتي رتبه‌بندي و برترين شرکت‌ها را به شرکت‌هاي بازرگاني و مديريت صادرات براي توسعه بازار صادراتي معرفي ميکند. خدمات کريدور صادرات نيز بر مبناي نيازهاي واقعي و سطوح توانمندي شرکت‌ها به آن‌ها ارائه مي‌شود و سپس در فرايندهاي حمايت‌هاي کريدور قرار مي‌گيرند. خدمات تعريف شده در کريدور و ميزان حمايت‌ها و سقف منابع اختصاص داده شده در جدول زير آمده است:
کريدور، خدمات را بر مبناي نيازهاي واقعي و بر مشکلات شناسايي شده در مسير ورود به بازارهاي صادراتي تعريف کرده است بنابراين تمامي خدمات تعريف شده در مدت اخير به ميزان قابل‌توجهي مورد استقبال شرکت‌ها قرار گرفته است. همه خدمات ارائه شده در کريدور از طريق شرکت‌هاي خدماتي متخصص هر حوزه (کارگزاران کريدور) به شرکت‌ها ارائه شده است و کريدور قبلا با شناسايي و رتبه‌بندي اين کارگزاران، فرايند ارائه خدمات را ارزيابي و بر آن نظارت ميکند. کريدور حدود 60 کارگزار ارائه خدمات توسعه صادرات (اعم از حدود 40 کارگزار حقوقي و 20 مشاور حقيقي) را در شبکه کارگزاران همکار خود در بخش‌هاي مختلف خدماتي دارد و به تناسب از اين کارگزاران براي ارائه خدمات به شرکت‌ها استفاده ميکند.
مقايسه موردي با ساير کشورها
غير از ايران، ديگر کشورهاي در حال توسعه نيز برنامههاي مشابهي در راستاي توانمندسازي و ارزان کردن مسير صادرات براي شرکت‌هاي توليدي دارند. از جمله اين کشورها مي‌توان به ترکيه اشاره کرد که از نظر زيرساخت‌هاي توليدي و توان رقابت اقتصادي مشابهت‌هاي بسياري با کشورمان دارد. ترکيه برنامه توسعه صادرات توليدات خود را سال 1995 با رقمي حدود 18 ميليارد دلار شروع کرده است و قصد دارد در سال 2023 به صادرات 500 ميليارد دلاري دست يابد. ميزان صادرات هاي‌تک اين کشور بر مبناي گزارش‌هاي آنکتاد حدود 3 ميليارد دلار گزارش شده و اين کشور توجه ويژه‌اي به برنامههاي حمايتي از شرکت‌هاي توليدي خود، هم در حوزه دانشبنيان و هم غير دانشبنيان، دارد. سازمان توسعه تجارت ترکيه حمايت‌هاي خوبي را در حوزه‌هاي مختلفي نظير آموزش، دريافت مجوزهاي بين‌المللي، نمايشگاه‌هاي داخلي و بين‌المللي، توسعه محصول و مباحث مرتبط با تحقيق و توسعه شرکت‌ها، استخدام نيروي انساني بازرگاني تخصصي، خريد يا اجاره دفاتر فروش، انبار يا فروشگاه محصولات در بازارهاي خارجي، تبليغات و بازاريابي محصولات و چندين حمايت ديگر از توسعه صادرات را براي شرکت‌ها در نظر گرفته است.
نکته قابل توجه در حمايت‌هاي ترکيه از صادرات، توجه ويژه به محصولات هاي‌تک است به نحوي که براي حمايت‌هاي اختصاص داده شده به اين حوزه از محصولات، سقف مالي در نظر گرفته نشده است و اين نشان‌دهنده رويکرد ويژه ترکيه براي توسعه محصولات هاي‌تک کشور است.
سريلانکا نيز به منظور توسعه صادرات محصولات خود برنامههاي حمايتي متنوعي را براي شرکت‌هاي توليدي‌اش در نظر گرفته که از آن جمله مي‌توان به مطالعه تحقيقات بازار، تحقيق و توسعه و انطباق محصول، تبليغات خارج از کشور، هزينه ارسال نمونه، اخذ استاندارد بين‌المللي، ماموريت و سفر خارجي و آموزش اشاره کرد. اين‌گونه خدمات و حمايت‌ها در کشورهايي در نظر گرفته شده است که شرکت‌هاي توليدکننده آن‌ها هنوز توانايي‌هاي لازم را براي حضور مستقل در بازارهاي جهاني ندارند. اين درحالي است که کشورهاي توسعه‌يافته، با توجه به بلوغ شرکت‌هاي توليدي خود، حمايت‌ها را محدود به معافيت‌هاي مالياتي و تامين اطلاعات تجاري به‌روز و شرکت‌هاي بازرگاني کشورهاي هدف کرده‌اند. نکته قابل توجه اين‌جاست که سازمان توسعه صادراتي کره جنوبي (KOTRA) به صورت مستقيم در کشورهاي هدف دفتر دارد (بيش از 123 مرکز در 83 کشور) و به جمع‌آوري يا تامين اطلاعات بازار براي شرکت‌هاي خود اقدام ميکند.
روال دريافت خدمات و حمايت‌ها از کريدور صادرات
روال دريافت خدمات از کريدور به گونه‌اي است که شرکت‌ها بايد، ضمن مطالعه دستورالعمل‌ها، براي دريافت خدمات و حمايت‌ها با اين مرکز مکاتبه کنند. اين کريدور ابتدا به ارزيابي شرکت‌ها از منظر صادراتي بودن بر مبناي مدل‌هاي ارزيابي صادراتي ERA اقدام و سپس خدمات را به شرکت‌هاي دانشبنيان ارائه ميکند. اين مرکز براي توانمندسازي شرکت‌ها ابتدا شرکت‌هاي متقاضي خدمات را به پيشخوان‌هاي مشاوره سوق مي‌دهد. در اين پيشخوان‌ها، خدمات مشاوره‌اي به صورت رايگان در حوزه‌هاي مشاوره‌هاي بازرگاني، حمل و نقل بين‌المللي و نقل و انتقالات ارزي به شرکت‌ها ارائه مي‌شود. در صورت نياز شرکت‌ها به شناسايي بازار و دريافت اطلاعات از بازار هدف، کريدور خدمات تهيه گزارش‌هاي تحقيقات بازار يا خريد اين گزارش‌ها متناسب با محصول و بازار هدف را به شرکت‌ها ارائه مي‌دهد. همچنين، ساير اطلاعات عمومي در خصوص نحوه پيگيري صادرات از طريق دوره‌هاي آموزشي معرفي شده از سوي کريدور به شرکت‌ها ارائه مي‌شود.
کريدور سرفصل‌هايي را که شرکت‌ها در فرايند صادراتي شدن و رسيدن به بازارهاي جهاني نياز دارند شناسايي و به شرکت‌ها اعلام کرده است. لذا شرکت‌ها با حضور در دوره‌هاي آموزشي اطلاعات لازم را کسب مي‌کنند و بر مبناي دستورالعمل، بخشي از هزينه‌ها را کريدور مي‌پردازد. کريدور به شرکت‌ها در خصوص دريافت مجوزهاي لازم براي ورود به بازارهاي هدف، بسته به نوع محصول، راهنمايي و مشاوره مي‌دهد و در صورت نياز به دريافت مجوز يا تاييديه براي ورود به بازار هدف، از طريق کارگزاران اين امر را تسهيل ميکند.
اکنون بسياري از شرکت‌هاي دانشبنيان در حال دريافت استانداردهاي سيستم مديريتي، نشان CE و ساير مجوزها و نشان‌ها از طريق کارگزاران کريدور هستند و بخش اعظم اين هزينه‌ها را کريدور پرداخت ميکند. تهيه اقلام تبليغاتي مورد نياز براي صادرات و همچنين طراحي بسته‌بندي و طراحي صنعتي محصولات نيز، به منظور جذب مخاطب، از ديگر حمايت‌هاي کريدور صادرات است که به شرکت‌ها ارائه مي‌شود.
گزارشي از عملکرد کريدور
عملکرد کريدور صادرات بر مبناي گزارش‌هاي عملکرد 3 ماهه در وب‌سايت آن منتشر شده و در دسترس است. بر مبناي گزارش 12 ماهه کريدور تا پايان اسفند 1394، تعداد درخواست‌هاي خدمات ارسالي به کريدور صادرات تاکنون 736 درخواست خدمات متنوع بوده است که اين درخواست‌ها از سوي 376 شرکت دانشبنيان به کريدور ارسال شده است.
دريافت اين تعداد از درخواست‌ها، با توجه به زمان کوتاه راه‌اندازي کريدور صادرات، نشان از عملکرد مثبت اين مدل در رفع نيازهاي شرکت‌هاي دانشبنيان دارد. بر مبناي نمودار شکل يک، بيشترين درخواست‌ها به ترتيب شامل خدمات استاندارد و مجوز، حضور در پاويون ملي، مشاوره، آموزش و طراحي سايت است. بررسي اولويتهاي درخواست خدمات نوع نيازها و چالش‌هاي موجود بر سر راه شرکت‌هاي دانشبنيان را نمايان ميکند و نيز نشان مي‌دهد که استانداردها و مجوزهاي بين‌المللي و حضور در نمايشگاه‌ها در توسعه صادرات در ديدگاه شرکت‌ها تاثير بسياري داشته است. به عبارت ديگر، از اين درخواست‌ها مي‌توان دريافت که شرکت‌ها نياز اصلي خود را در مواجهه با صادرات، دريافت چنين مجوزهايي و نيز ارائه خدمات در اين حوزه را جذاب ديده‌اند. همچنين، بررسي آمار خدمات ارائه شده، ضعف شرکت‌ها در تهيه و فراهم کردن ابزارهاي تبليغاتي با استاندارد بين‌المللي را نشان مي‌دهد. البته در مدت يک‌ساله فعاليت کريدور مشخص شده است که اکثر شرکت‌هاي دانشبنيان در مرحله تجاري‌سازي محصولات خود هستند و نيازهايي از جنس توسعه محصول يا توسعه تجاري‌سازي دارند که ارائه اين خدمات در قالب کريدور صادرات، به عنوان متولي توسعه صادرات، گنجانده نشده است.
از نظر عملکرد کريدور در خصوص پاسخ‌دهي به نيازهاي شرکت‌ها از طريق خدمات حمايتي، در شکل 2 وضعيت درخواست شرکت‌ها مشخص شده است. همان‌طور که مشاهده مي‌شود، از بين 736 درخواست رسيده به کريدور صادرات، 466 درخواست مورد تاييد قرار گرفته و ساير درخواست‌ها به دلايل مختلفي، نظير نداشتن تاييديه دانشبنيان يا نداشتن بلوغ صادراتي، رد شده‌اند. اين بدين معني است که 63 درصد درخواست‌هاي رسيده به کريدور صادرات مورد تاييد قرار گرفته است و به شرکت‌هاي متقاضي خدمات ارائه مي‌شود و در مواردي به دلايلي از قبيل نداشتن تاييديه دانشبنيان، نبود آمادگي صادراتي در شرکت‌ها و يا نبود زيرساخت‌هاي لازم در مورد برخي درخواست‌ها (نمايشگاه‌هاي بين‌المللي و پاويون ملي ايران) درخواست شرکت‌ها مورد تاييد کريدور صادرات قرار نگرفته است. معنادار بودن ميزان رد درخواست‌ها از سوي کريدور صادرات به اين معناست که بخشي از شرکت‌هاي دانشبنيان هنوز قابليت دريافت خدمات توانمندسازي در حوزه بين‌الملل را ندارند و در مرحله تجاري‌سازي هستند. همچنين، از اين ميزان درخواست‌هاي تاييد شده، 305 درخواست (65 درصد) با موفقيت به اتمام رسيده و 161 درخواست (35 درصد) در جريان ارائه خدمات است.
کريدور با بخش‌هاي مختلف شرکت‌هاي دانشبنيان نيز با توجه به نيازهاي تخصصي آن حوزه در خصوص توسعه صادرات برنامه‌ريزي کرده و بر همين مبنا شرکت‌هاي هر حوزه را از خدمات خود بهره‌مند نموده است. بر همين مبنا شرکت‌ها در حوزه هاي مختلفي با کريدور ارتباط گرفته و درخواست خدمات نموده‌اند. فراواني حوزه‌بندي شرکت‌هاي درخواست کننده خدمات در بخش‌هاي مختلف دانشبنيان به گونه ايست که نشان مي‌دهد شرکت‌هاي تجهيزات پزشکي و دارويي، تجهيزات آزمايشگاهي، فناوري زيستي و نانوفناوري به ترتيب بيشترين درخواست خدمات را از کريدور داشته‌اند.
در بخش نمايشگاهي، کريدور صادرات برنامه‌ريزي و اجراي موفق چهار پاويون در حوزه‌هاي برتر دانشبنيان را براي شرکت‌هاي توانمند اين حوزه فراهم کرده و برنامه‌ريزي براي برپايي پاويون ايران در نمايشگاه‌هاي ArabLab2015، Biotechnica2015، Medica2015 و همچنين Gitex2015 را در اين مدت بر عهده داشته است.
مدل حمايتي کريدور صادرات در برپايي پاويون‌ها، حمايت از 70 درصد هزينه‌هاي نمايشگاه است به همين دليل شرکت‌هاي دانشبنيان با هزينه کمتري فرصت حضور در پاويون را پيدا کردند. شرکت‌هاي انتخاب شده براي حضور در پاويون از جمله شرکت‌هاي قوي در حوزه فناوري بودند و با حساسيت بالايي بهخصوص در زمينه صادراتي بودن و کيفيت مناسب محصولات انتخاب شدند تا بتوان پاويون محصولات دانشبنيان را با کيفيت و عملکرد مناسب اجرا کرد. در اين خصوص نيز بازخوردهاي مناسبي از سوي شرکت‌هاي غرفه‌دار و ساير بخش‌هاي حامي توسعه صادرات به کريدور منعکس شد. مثلا پاويون ايران در نمايشگاه مديکاي آلمان پس از بيش از 20 سال برپا شد و مورد توجه رسانه‌هاي بين‌المللي حوزه تجهيزات پزشکي قرار گرفت.
شرکت‌هاي حاضر در پاويون‌هاي ايران براي حضور موثر خود به شکل مناسبي برنامه‌ريزي کرده بودند و برخي از آن‌ها نيز موفق به عقد قراردادهاي تجاري، تفاهم‌نامه‌ها و ملاقات تجاري موثري شدند. تجربه نشان داده است شرکت‌هاي دانش‌بنياني که در صادرات محصولات خود و حضور در بازار بين‌المللي موفق بوده‌اند، موارد زير را به صورت جدي پيگيري کرده و مدنظر داشته‌اند:
کيفيت مناسب و توجه به عملکرد محصول با توجه به بازار هدف (متناسب با قيمت)
توجه به ويژگي‌هاي ظاهري محصول اعم از بسته‌بندي و طراحي صنعتي محصولات
توجه به کامل بودن مستندات و اطلاعات لازم (اعم از کاتالوگ، بروشور، ديتاشيت) براي بازار هدف و به زبان بازار هدف
اختصاص بخشي از نيروي انساني متخصص به پيگيري امور صادرات (دپارتمان يا مدير صادرات)
حضور مستمر در بازارهاي جهاني و نمايشگاه‌ها و رويدادهاي مطرح اين حوزه
تعامل مستمر و رويکرد مجدانه در پيگيري درخواست‌هاي شرکت‌هاي بازرگاني و خريداران بين‌المللي
توجه به نياز مشتري و در نظر گرفتن خدمات پس از فروش
کريدور همچنين برنامه‌هايي براي توسعه خدمات خود بر اساس نيازهاي شرکت‌هاي دانشبنيان دارد و تدوين دستورالعمل‌هاي جديد را در دستور کار خود قرار داده است. اميد است با خدمات و حمايت‌هاي ارائه شده در کريدور بتوانيم شرکت‌هاي دانشبنيان را در سطح بين‌الملل توانمند کنيم و شاهد افزايش سهم صادرات کشور با اين دست از محصولات باشيم.
منبع: مجله دانش بنیان
ارسال به دوستان