اقتصاد دانش بنیان

چرا باید روی صنعت گردشگری سرمایه گذاری کرد؟

توریسم؛ ماشین چاپ اسکناس!

واژه های توریست و توریسم برای نخستین بار در سال 1937 به صورت رسمی توسط سازمان ملل مورد استفاده قرار گرفته است اما پیشینه این صنعت به سال های قبل از آن باز می گردد و کشور انگلستان در میان کشورهای اروپایی از نخستین کشورهایی بوده که به صنعت گردشگری روی آورده است. اما در حال حاضر تمامی کشورها به اهمیت این صنعت پولساز و درآمدزا پی برده اند و سرمایه گذاری های زیادی را برای توسعه آن انجام داده اند. گردشگری یا توریسم فرایندی است که در جریان سفر روی می دهد. به طور کلی این پروسه تمامی اقدامات یک مسافر یا ارائه کننده خدمات مسافرتی را اعم از اقامت، خرید، تعامل میزبان و میهمان، اتفاقات داخل سفر از مبدأ تا مقصد، شامل می شود. گردشگری امروز صنعتی بسیار مهم در تمام جهان است و نقش پررنگی را در رونق و شکوفایی اقتصادی کشورها دارد، به طوری که بسیاری از کشورهای توریستی، بخش اعظم درآمدهای اقتصادی و ارزآوری خود را مدیون این صنعت هستند.
یک گردشگر برای تامین غذا و اقامت، رفت و آمد، تفریح و گشت وگذار، خرید سوغات و کالا و دیدن جاذبه های تاریخی و گردشگری و... باید هزینه بپردازد که پرداخت این هزینه ها با ورود ارز به کشور میزبان انجام می گیرد و همین ارزآوری به کشور باعث افزایش اشتغالزایی و رونق اقتصادی می شود. بنا بر آمارهای رسمی، درآمد جهانی از صنعت توریسم در سال 2016 میلادی، رقمی بالغ بر 22/1 تریلیون دلار بوده و این صنعت 61/7 تریلیون دلار به اقتصاد جهان اضافه کرده است.
به طور کلی گردشگری با امنیت سیاسی و اقتصادی رابطه ای مستقیم دارد. حضور گردشگران بسیار در یک کشور بیانگر امنیت در آن کشور است و رونق گردشگری در بین کشورهای دارای مرز مشترک بیانگر این مطلب است که در آن حوزه ثبات امنیتی برقرار است.
گردشگری علاوه بر ارزآوری، اشتغالزایی، درآمدزایی و تعاملات موثر اقتصادی، نقش شایان توجهی را در حوزه های فرهنگی و اجتماعی دارد. زیرا با رونق گردشگری امکان ترویج زبان، فرهنگ، رسوم و اعتقادات نیز فراهم می شود که این امر برای برخی از کشورها که تمایل به معرفی، گسترش و صدور تاریخ و فرهنگ خود دارند، بسیار حائز اهمیت است.
در میان کشورهای منطقه، ترکیه، آذربایجان و امارات متحده، طی سال های اخیر گام های بسیار مثبتی در زمینه پذیرش گردشگر برداشته اند و به قطب های گردشگری منطقه تبدیل شده اند. در این بین، ایران، به لطف داشتن تمدن کهن و تاریخ 2500 ساله، ظرفیت هایی به مراتب بیشتر از کشورهای منطقه دارد که خوشبختانه اجرایی شدن برجام و ثبات امنیت در کشور نسبت به سایر همسایگان، ایران را به یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری جهان تبدیل کرده است. در این بین به نظر می رسد مسئولان با توجه به آزاد شدن ظرفیت های جدید باید توجه ویژه ای به این بخش نشان دهند تا با رونق صنعت گردشگری بتوان درآمد ارزی قابل توجهی را روانه کشور کرد. یکی از مهم ترین منابع گردشگری در کشورمان، «توریسم درمانی» است که با سرمایه گذاری روی این بخش می توان آن را به یکی از نقاط قوت صنعت گردشگری ایران تبدیل کرد.

سفر برای درمان!
«توریسم درمانی» چیست؟ طی سال های اخیر، وقتی صحبت از صنعت توریسم می شود، به واژه جدیدی به نام توریسم درمانی برمی خوریم که ممکن است برای برخی از افراد واژه ای ناآشنا باشد. از دیرباز، مردم با هدف درمان، به کشورهای مختلف سفر می کرده اند اما اکنون به نظر می رسد این نوع از سفرها شکل رسمی تری به خود گرفته و در قالب یک صنعت درآمدزا معرفی شده است. براساس تعریف هایی که از سوی سازمان جهانی جهانگردی صورت گرفته، یکی از مواردی که می تواند باعث ایجاد ضرورت سفر و گردشگری شود، به دست آوردن و حفظ سلامت جسم و روان است. بنابراین، نوع جدیدی از توریسم شکل می گیرد که به «توریسم درمانی» معروف است.
این بدان معناست که فرد به منظور بهبود، پیگیری دوران درمان، حفظ و حتی دستیابی به سلامت جسمی و ذهنی برای مدت بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال محل زندگی دائم خود را ترک می کند تا در این سفر علاوه بر بهره برداری از خدمات پزشکی و درمانی شهرهای مقصد، بتواند سلامت جسمی و روحی خود را بازیابد و حتی دوران نقاهت خود را سپری کند.
با وجود این که در پی پیشرفت علم و تکنولوژی و روابط موثر کشورها، خدمات پزشکی و درمانی روز به روز در حال پیشرفت و توسعه است و امکان ارسال و دریافت مدارک پزشکی و درمانی در کمترین زمان ممکن وجود دارد و همچنین بیشتر مناطق محروم نیز از لحاظ خدمات پزشکی تجهیز شده اند، اما باز هم نیاز به استفاده از خدمات ویژه درمانی در برخی از نقاط دنیا وجود دارد و این امر اجتناب ناپذیر است. بنابراین نیاز به بهره گیری از خدمات بهتر در نقاطی خاص ضرورت سفر را انکارناپذیر می کند؛ به همین دلیل بسیاری از کشورها به ارائه خدمات توریست درمانی روی می آورند.
اصطلاح توریسم درمانی برای نخستین بار توسط آژانس های مسافرتی و رسانه ای در حالی شکل گرفت که آن ها با مشاهده ظرفیت کشورهای ارائه دهنده خدمات درمانی و پزشکی به ارائه این نوع مسافرت های خاص و اهمیت آن پی بردند.

تاریخچه توریسم درمانی در جهان
نخستین سابقه تاریخی توریسم درمانی در جهان به هزار سال پیش باز می گردد؛ درست در زمانی که زائران یونانی برای گرفتن شفا از خدایان خود به مکان مقدسی موسوم به «اپیدوریا» سفر می کردند. علاوه بر این موارد در بریتانیا و در زمان حکومت امپراتوری رم نیز مردم به مدت دوهزار سال به زیارتگاه ها مراجعه می کردند تا خود را در آب مقدس شست و شو دهند. در اروپا و آلمان نیز در قرن 18 میلادی ثروتمندان با هدف کسب آرامش و سلامتی به کنار رود نیل می رفتند تا به نوعی به آرامش روانی و ذهنی دست یابند.
با مطالعه وضعیت توریسم درمانی در جهان مشاهده می شود که کشورهای زیادی در این زمینه فعالیت می کنند و بسترهایی را فراهم کرده اند که یک توریست علاوه بر دریافت خدمات بهداشتی و درمانی از مناطق دیدنی و جاذبه های توریستی آن منطقه نیز دیدن کند. علاوه بر این، برخی کشورها نیز مراکز درمانی را در جوار هتل های استاندارد بنا کرده اند تا فرد با سکونت در آن ها و بهره گیری از مترجمان مستقر بتواند از خدمات گردشگری و رفاهی مطلوب نیز بهره گیرد.
در حال حاضر مهم ترین قطب های توریسم درمانی کشورهایی نظیر هندوستان، سنگاپور، تایلند و فیلیپین هستند و ایران نیز در این راستا توانسته است جایگاه مناسبی را پیدا کند.

عوامل تاثیرگذار بر افزایش ریسک در توریسم درمانی
فردی که تمایل به استفاده از توریسم درمانی دارد، باید بداند که این شیوه درمانی ممکن است در برخی نقاط مشکلاتی را نیز به همراه داشته باشد؛ بنابراین پیشنهاد می شود افراد قبل از مراجعه به شهر یا کشور مقصد موارد زیر را مورد توجه ویژه قرار دهند.
توصیه می شود که فرد قبل از سفر به شهر مقصد، به پوشش دهی بیمه ای در منطقه مورد نظر توجه کند زیرا در برخی کشورها پوشش بیمه ای قوی وجود ندارد و افراد در مواجهه با این مسئله دچار مشکل می شوند. علاوه بر این مورد، در برخی از کشورها همانند تایلند، هندوستان، مالزی و کاستاریکا بیماری های واگیردار به وفور وجود دارد و توریست ها باید در این مناطق مراتب احتیاط را نیز در نظر بگیرند.
به جز این موارد باید توجه کرد که سفر پس از انجام برخی از عمل های جراحی دارای عوارض و پیشامدهای خطرناکی است که باید تمامی آن ها مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، برخی از سفرهای طولانی تا رسیدن به مراکز درمانی برای بیمار مضر بوده و باید به آن توجه ویژه شود. بنابراین باید توجه داشت که این گونه سفرها نیز با بررسی کامل و دقت بالا انجام شود تا توریست دچار مشکل و آسیب بیشتر نشود.

وضعیت توریسم درمانی در ایران
با توجه به این که کشورمان از بیمارستان ها و مراکز بهداشتی و درمانی فراوان و بسیار مجهزی برخوردار است، به نظر می رسد که می توان در این حوزه بسیار خوش درخشید و جایگاه ویژه ای را در منطقه و حتی جهان کسب کرد. علاوه بر این، ایران کشوری چهار فصل است؛ وجود چشمه های آب گرم و آب سرد که خود این ها خاصیت های درمانی بسیاری دارند، علاوه بر مناطق خاص تاریخی و گردشگری نیز می تواند جذب توریست را افزایش دهد و به رونق توریسم درمانی در کشور کمک کند. البته این امر منوط به تعامل مناسب سازمان میراث فرهنگی و گردشگردی و ارگان های مرتبط در وزارت بهداشت است.
در حال حاضر ستاد گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در دو مسیر جذب بیماران خارجی، با استفاده از تبلیغات وسیع و گسترده در سطوح جهانی و سرمایه گذاری در بخش آموزش و پژوهش، ایجاد مراکز درمانی، کلینیک های مخصوص برای چکاپ و مدرن سازی چشمه های آب گرم و آب سرد تا حدودی زمینه های ارتقای جذب توریست های درمانی را فراهم آورده است که این اقدام می تواند در راستای ارزآوری به کشور نقش آفرین باشد.
در حال حاضر با فعالیت مسئولان امر و فعالیت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انتظار می رود تا افق 1400، کشورمان در حوزه گردشگری درخشش چشم گیری را شاهد باشد و با هر چه مجهزتر کردن مراکز بهداشتی و درمانی به یکی از قطب های اصلی و تاثیرگذار در حوزه توریسسم درمانی تبدیل شود.
به طور حتم با فراهم کردن بسترهای توریسم درمانی در کشور علاوه بر اشتغالزایی می توان شاهد جلوگیری از خروج ارز و حتی ارزآوری به کشور بود. این در حالی است که ارزآوری می تواند پیشرفت و رشد اقتصادی را در کشور به همراه داشته باشد.

گردشگری ارزان
درست است که در سال های دور هم افرادی ناصر خسرووار می رفتند و شهر ها و کشورهای مختلف را می گشتند اما سختی ها  گاه امانشان را می برید. پدیده جهانی شدن هر چیزی که نداشت، کار جهانگردان را ساده کرد. این روز ها سایت های مختلفی هستند که به شما کمک می کنند، هزینه سفرتان را پایین بیاورید و مثل یک جهانگرد واقعی عمل کنید. مثل سایت besttimetogo.com، booking.com، skyscanner.net، که هر کدام پیش رویتان دنیایی از تخفیف های هتل ها، هواپیما ها و وسایل حمل ونقل می گذارند. همچنین در سایت hotels.com می توانید درجه بندی هتل ها را براساس امتیاز کسانی که در آن ها اقامت داشته اند، ببینید و نظراتشان را بخوانید. گاهی یک هتل با قیمت های نازل تر از درجه کیفی بالاتری نسبت به هتل های گران تر برخوردار است و این چیزی است که شما می توانید از گشت وگذار در این سایت ها دریابید. البته دنیای این تخفیف ها به چند سایت محدود نمی شود. علاوه بر سایت های خارجی، چند سایت داخلی هم وجود دارند که هتل های شهرهای ایران را با تخفیف های خوبی عرضه می کنند که در این میان می توان به iranhotelonline.com، egardesh.com اشاره کرد.
البته اگر از آن دست آدم های اتوکشیده ای هستید که چروک ملحفه هتل هم ناراحتتان می کند، سفر با تورهای معتبر بهترین راه است. اما چنانچه از آن آدم های خاکی هستید که روی سنگ هم خوابتان می برد و دوست دارید تجربه های جدید کنید، می توانید با پول کمی سفر کنید. لزوما سفر ارزان با خوابیدن روی سنگ همراه نیست اما به انعطاف و قدرت ریسک پذیری بالایی نیاز دارد. در ادامه به روش های کم کردن هزینه های اقامت و خورد و خوراک می پردازیم. دو نیازی که هر چه قدر هم آدم منعطفی باشید، نمی توانید کاملا از آن ها چشم پوشی کنید.
حسین عبداللهی سال هاست سفر می کند. خودش می گوید اولین سفرش را در ۱۳ سالگی و با پولی که از کار در فصل تابستان به دست آورده، انجام داده است. او سفر را نیاز اولیه می داند نه نیاز ثانویه. چون انسان با مفهوم حرکت آفریده شده و در این زندگی، سکون معنایی ندارد.  عبداللهی طی سال ها سفر، روش های مختلفی برای کاهش هزینه هایش به دست آورده است. از سوی دیگر، امیرحسین محمدزاده هم که سال ها است به کوله گرد معروف است، با روش های ارزان سفر می کند. در ادامه تجربیات گرانبهای این دو گردشگر را برای داشتن سفری ارزان با شما در میان می گذاریم.

در جست و جوی مکان
وقتی وارد کشوری دیگر می شوید، اولین چیزی که به آن نیاز دارید، مکانی برای اقامت است. اگر اصرار دارید حتما از گزینه هتل استفاده کنید، سایت هایی که گفتیم کمکتان می کند. تجربه ثابت کرده اگر خوب بگردید و نگاه تیزبینی داشته باشید، مثل حسین عبداللهی می توانید اتاقی دو تخته بسیار شیک در هتلی چهار ستاره در مجارستان را به قیمت شبی ۱۷ یورو رزرو کنید. این سایت ها گاهی تخفیف های ۷۰ درصدی هم در میان گزینه هایشان دارند. اما اگر به قول جهانگردان دوست دارید بیشتر به مفهوم سفر نزدیک شوید و پول کمتری هم بپردازید، هاستل ها در خدمت گذاری آماده اند. هاستل ها فضایی عمومی مانند خوابگاه دارند. سرویس بهداشتی و حمام عمومی است و شما با چند نفر دیگر هم اتاق هستید. قیمت این هاستل ها بسیار پایین تر از هتل هاست. مثلا در اروپای شرقی، شبی پنج تا هفت یورو است و در آسیای جنوب شرقی مثل کامبوج و ویتنام می شود با دو دلار شبی را در یک هاستل سر کرد که البته کیفیت هاستل های اروپایی بالا تر از آسیایی ها و آفریقایی هاست. شما شانس این را دارید که مثلا با ۲۰ نفر از ۲۰ ملیت و فرهنگ مختلف ارتباط داشته باشید، آن هم با سطحی از بهداشت و امکانات که در ایران هم پیدا نمی کنید. حسن هاستل ها در این است که اولا شما چند هم اتاقی دارید که حوصله تان سر نمی رود. در اتاق یک هتل پنج ستاره فقط خودتان هستید و خودتان. در حالی که این جا با آدم هایی از کشورهای مختلف دوست می شوید و معاشرت می کنید. این محیط، بیشتر به محیط سفر نزدیک است و تجربه های جالبی از این طریق کسب می شود. برای امنیت بیشتر داخل اتاق ها برای هر کسی یک کمد قفل دار وجود دارد که می توانید وسایل خود را داخل آن بگذارید. به علاوه می توان وسایل مهم تر و قیمتی تر مانند پول زیاد یا پاسپورت را به رسپشن هاستل سپرد.
شیوه مهمان نوازی یکی از شیوه های اقامت بدون پرداخت هزینه است که معمولا جهانگردان حرفه ای از آن استفاده می کنند. سایت هایی مانند couchsurfing.com وجود دارند که شما در آن ها عضو می شوید و برای خودتان پروفایل درست می کنید که شامل مشخصات فردی و هر چیزی  است که فکر می کنید برای آشنایی لازم است. حالا مثلا می خواهید به ونکوور سفر کنید. کافی است در سایت سرچ کنید و پروفایل کسانی را که در ونکوور زندگی می کنند، مطالعه کنید و از آن ها بخواهید که در تاریخ سفرتان در خانه خود میزبان شما باشند. در بخش پروفایل نظرات کسانی که میزبان یا مهمان آن شخص بوده اند، نوشته شده است. به علاوه، این اتفاق در مورد شما هم خواهد افتاد. این افراد صفحه پروفایل شما را می بینند و اگر مایل بودند، میزبانی را قبول می کنند. به این صورت شما هیچ پولی بابت اقامتتان پرداخت نمی کنید. فقط هم بحث مسائل مالی نیست. این طوری به مفهوم سفر نزدیک تر می شوید. فرصت می کنید زندگی در یک خانواده دیگر را تجربه کنید و با مردم آن کشور بهتر آشنا شوید.
عبداللهی می گوید تا به حال نزدیک به ۱۰۰ بار از این روش در سفر هایش استفاده کرده و خاطره بدی هم نداشته است. او درباره مزایای این گونه اقامت معتقد است: «مثلا اگر من مهمانی داشته باشم، او را با خود به جشن تولد دوستم می برم و او چیزهایی را تجربه می کند که در حالت عادی قرار نبوده است. به علاوه معمولا شام و ناهار را هم با آن ها می خورید و این هزینه خوراک شما را کاهش می دهد. شما هم می توانید برای آن ها غذای ایرانی درست کنید. به علاوه گاهی این افراد به شما بلیت مترو و نقشه می دهند و مسیر ارزان تر را نشان می دهند. بعد از سفر   میزبان و مهمان یک رفرنس می نویسند و در پروفایل شخص مقابل می گذارند که قابل ادیت کردن نیست که درباره خصوصیات اخلاقی و رفتاری شخص است.»  امیرحسین محمدزاده هم می گوید چنانچه در قید و بند هتل های چند ستاره نیستید، می توانید از روش هوم استی (home stay) هم استفاده کنید. چیزی شبیه همین خانه های اجاره ای که در شهرهای توریستی خودمان وجود دارند که در کشورهای دیگر مبلغی پایین تر از هتل دریافت می کنند.

در جست و جوی غذا
اگر در مورد اقامت در هاستل شک دارید، بهتر است مزایای دیگر آن را هم بدانید. شاید قانع شدید! هاستل ها، آشپزخانه های بزرگ و ظرف به میزان کافی دارند. می توانید پیتزای نیمه آماده را بسیار ارزان بخرید و در فر هاستل درست کنید. یا حتی برنج بخرید و کته کباب درست کنید. این در حالی است که برنج پخته در رستوران ها بسیار گران است اما فروشگاه های بزرگی وجود دارند که مواد غذایی را با قیمت پایین عرضه می کنند. البته ایرانی ها معمولا غذای ایرانی دوست دارند و به صورت کنسرو با خود می برند اما غذا خوردن در رستوران های غربی بسیار پرهزینه است. فرض کنید یک شب شما شام ایرانی درست می کنید و باقی هم اتاقی ها را مهمان می کنید و شب های دیگر هم سایر افراد. یک شب غذای چینی، یا پرتغالی و... این گونه فرصت تست کردن غذاهای کشورهای مختلف با هزینه ای بسیار کم را دارید.
عبداللهی یک روش دیگر هم امتحان کرده که صبر زیادی نیاز دارد: خرید غذا از هایپرمارکت ها. او می گوید: «اگر خارج از وقت برای خرید غذا اقدام کنید، می توانید بسیار ارزان تر خرید کنید و تخفیف های ۹۰ درصدی بگیرید و مثلا با نیم دلار یک وعده غذایی تهیه کنید. مثلا در استرالیا ساعت ۱۱ و نیم به این هایپرمارکت ها می رفتیم و یک مرغ بریان کامل را به قیمت یک دلار می خریدیم. مرغی که در حالت عادی ۳۰ دلار هزینه داشت!»
محمدزاده هم از تجربه متفاوت غذاهای خیابانی صحبت می کند: «موردی در بسیاری از کشورهای دنیا هست که در ایران کمتر وجود دارد به نام غذای خیابانی. در کشورهای دیگر چون زنان و مردان هر دو شاغل هستند، کمتر فرصتی برای درست کردن غذا دارند و به علاوه به دلیل قیمت بالای رستوران ها نمی توانند هر روز غذایشان را در چنین جاهایی صرف کنند. به این ترتیب بازارچه های غذایی وجود دارد که در خیابان صد ها مدل غذای مختلف و ارزان می فروشد. در بعضی از این بازارچه ها با پولی اندک می توانید از منوی بار آزاد استفاده کنید. مثلا ۲۰ نوع غذا عرضه می شود و شما می توانید یک بشقاب کامل از هرچیزی که دلتان خواست، برای خود بکشید. می توانید برای تنوع هر چند روز یک بار در رستوران غذا بخورید ولی انجام هر روزه این کار به صرفه نیست.»

در جست و جوی پول
کسانی که جهانگردی را به طور حرفه ای دنبال می کنند، از کارهای موقت در کشورهای میزبان غافل نمی شوند. این گونه می توانند تمام هزینه های سفر خود را در طول سفر مرتفع کنند. حسین عبداللهی می گوید اولین سفر جدی جهانگردی اش به مقصد یک از گران ترین کشور ها یعنی استرالیا بوده است. کشوری که با دارایی ۵۰۰ دلار به آن وارد می شود، شش ماه در آن زندگی می کند، همه مکان های این کشور را خوب و کامل می گردد و پس از این مدت با   همان ۵۰۰ دلار به کشور بازمی گردد: «در آنجا کارهای موقت انجام می دادم. مثلا در مسیرم متوجه می شدم که یک مزرعه، زمان برداشت محصولش است. مدتی می ماندم، کار می کردم و دستمزد می گرفتم.»
لازم نیست برای تامین هزینه های خود حتما به مشاغل روزمزد روی بیاورید. محمدزاده در این باره می گوید: «اگر سفری طولانی مدت مثلا در بازه شش ماه تا یک سال برای گشتن و زندگی کردن در یک منطقه پیش رو دارید، سایت هایی هستند که بر مبنای تقابل همکاری فعالیت می کنند. مثلا شما به زبان انگلیسی مسلط هستید. این را در سایت اعلام می کنید. در مقابل کسانی هم در این سایت اعلام کرده اند که در ازای یاد گرفتن زبان انگلیسی حاضرند به مدت مثلا یک ماه جای خواب، غذا و مبلغی حقوق به معلم بدهند. این یک بازی برد - برد است. علاوه بر این که هر دو طرف به مقصودشان می رسند، با فرهنگ مناطق مختلف بیشتر آشنا می شوید. این شیوه درآمدزایی حین سفر را بسیاری از جهانگردان که به سفرهای چند ساله می روند، انجام می دهند.»
«جهان گشتن به از جهان خوردن»! محمدزاده با همین یک جمله آب پاکی را روی دست تمام کسانی که به جای آشنایی با مردم، در طول سفر، خود را درگیر ستاره ها و امکانات هتل و رستوران های رنگارنگ و گران قیمت می کنند، می ریزد. می دانستید این شیوه ای که اکثر ایرانی ها سفر می کنند یعنی استفاده از تورهای مسافرتی در کشورهای خارجی در میان افراد سالمند و بازنشسته رواج دارد که می خواهند سفرشان ریسک کمتری داشته باشد؟ وگرنه جوانان از این امکانات استفاده نمی کنند و شخصا به مسافرت می روند.

منبع: مجله دانش بنیان