اقتصاد دانش بنیان

معمولا پدر و مادرها متوجه رشد بچه‌هايشان نيستند. حواسشان هست که بچه‌ها دارند قد مي‌کشند و بزرگ ميشوند، اما اين قد کشيدن و بزرگ شدن را نمي بينند؛ مي بينند اما متوجهش نيستند. نه متوجه تغييرات خود هستند و نه متوجه تغييرات فرزندان خود. اين تغييرات براي کسي محسوس است که مدتي به سفر رود و ديدارش به تعويق افتد. تغييرات شهر را شهروندانش کمتر مي فهمند. چون هر روز چشم بر اين شهر باز مي کنيم، متوجه تغييراتش نيستيم. تغييرات را مسافريني مي فهمند که بعد از مدتها دوري، وارد شهر مي شوند و مي بينند که ديگر هيچ چيزي مثل سابق نيست. عکس هاي تهران بيست سال پيش را بگذاريد کنار عکس هاي امروز تا ببينيد اين شهر جلوي چشممان چه تغييري کرده و نفهميدهايم؛ ماشينها، خيابانها، عادتهاي شهروندي... بيست سال پيش برايمان متصور نبود که روزي تهران و شهروندانش تا اين حد «ديجيتالي» شوند. حالا دولت الکترونيک سر کار است و اغلب مردم با کارتهاي اعتباري و شبکه هاي مجازي امورشان را رتق و فتق مي کنند. بيست سال پيش، پيشگويي اگر پيشبيني ميکرد که عنقريب مردم رفتارشان تغيير ميکند و حتي «مجازي» از سوپرمارکت سر کوچه شان خريد مي کنند، باور نمي کرديم. برايمان متصور نبود که با يک اپليکيشن تاکسي بگيريم، با يک اپليکيشن ديگر اسباب و اثاثيه زندگيمان را عوض کنيم و با يک اپليکيشن ديگر از همه جاي دنيا باخبر شويم. اگر يکي ميگفت بهزودي هر شهروند يک رسانه ميشود و خودش بهتنهايي پيام به دنيا مخابره مي کند، به حساب مبالغه مي گذاشتيم. اما نگاهي به دور و برتان بيندازيد تا ببينيد مبالغه اي در کار نيست.

بگذاريد کمي به عقب برگرديم. زمان ملي شدن صنعت نفت در مجلس شورا خيلي از وابستگان به انگليس مي گفتند مگر مي شود انگليسيها را بيرون کنيم و کار را به دست ايرانيهاي نابلد بسپريم؟ مي گفتند صنعت نفت مگر آفتابه لگن است که بدهيم به دست ايراني جماعت؟ اين حرف را حتي طرفداران ملي شدن صنعت نفت هم با ترس و دلهره مي شنيدند. اما تجربه ثابت کرد که متخصصان ايراني نه تنها مشکلي در روند توليد نفت پيش نياوردند، بلکه خيلي هم خوبتر و بهتر از همتاهاي انگليسي صنعت نفت را اداره کردند. شبيه اين اتفاق در زمان و عرصه هايي مانند انقلاب اسلامي و دفاع مقدس هم افتاده است. اصلا چرا راه دور برويم؟ همين چند سال پيش که معاونت علمي و فناوري پيرو تأکيد و نظر رهبر فرزانه انقلاب از اقتصاد دانش بنيان و زيست بوم کارآفريني، علم و فناوري گفت و اقداماتي را ذيل اقتصاد مقاومتي شروع کرد، خيلي ها گمان مي کردند که يک کار تبليغاتي و زودگذر است و اينها را مي گويند که جوانان را به آينده خوشبين کنند. کاري به مخالفان نداريم و حرف آنها را که دائما ايران و ايراني را تحقير مي کنند، تکرار نمي کنيم، بلکه داريم به حرف دوستان و همراهاني اشاره مي کنيم که حرفهاي مسئولين کشور را مجامله مي پنداشتند و به «آرزو» شبيه ميدانستند. اما هنوز از آن حرفها چيزي نگذشته، ما به جايي در رتبه و جايگاه علم و فناوري رسيدهايم که در رتبه هاي تک رقمي و زير ده در جهان و منطقه در اکثر علوم و فناوري هاي روز هستيم. در حوزه اقتصاد دانش بنيان سه هزار شرکت دانش بنيان داريم. حدود شش هزار شرکت هم در نوبت بررسي هستند و در حوزه دانش بنيان درآمد سي هزار ميليارد توماني عايد کشور شده و... درست جلوي چشممان، سريع و پرشتاب، مراکز روزآمد علم و فناوري متولد شدند و رشد کردند، عناصر مختلف زيست بوم فناوري مانند مراکز نوآوري، مراکز رشد و شتاب دهنده ها شکل گرفتند، شرکت هاي نوپا و استارت آپهاي گوناگون کليد خوردند و... اين تغييرات شگرف را شايد کساني که از بيرون نگاه مي کنند، بهتر دريابند. بر اساس گزارش مرور سياستهاي علم، فناوري و نوآوري ايران که در سال 2016 از سوي سازمان کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (آنکتاد) منتشر شد ايران در دهه هاي اخير در موجهاي توسعه نظام آموزش عالي و توسعه زيرساختهاي لازم براي توسعه علم، فناوري و نوآوري به خوبي عمل کرده است و در حال حاضر وارد موج سوم که توسعه اکوسيستم نوآوري از طريق ايجاد قابليتهاي لازم براي نوآوري و بهره برداري اقتصادي از ظرفيتهاي دانش بنيان است قرار دارد. اما کافي است ما هم خوب به دور و برمان نگاه کنيم تا اين شور و شوق علمي و فناوري را در جوانان متخصص و تحصيل کرده و متعهد کشورمان ببينيم. خود همين «نشاط و رشد علمي» چيز ارزشمندي است که بايد مراقبش باشيم تا از تب و تاب نيفتند. ما چون همراه اين تغييرات، خودمان هم ذره ذره تغيير کرده ايم، خيلي برايمان محسوس نيست که چه اتفاقي افتاده، اما اتفاقا آنها که از بيرون رصد مي کنند، بهتر مي توانند گواهي بدهند که چه اتفاقي در مملکت افتاده و در کمتر از يک دهه توانستيم در مقوله زيست بوم علم و فناوري از تئوري بگذريم و به اقدام و عمل برسيم. امروز خدا را شکر حال و روز دانشمندان جوان خيلي بهتر از گذشته است.

البته تا وضعيت مطلوب فاصله اي قابل اعتنا دارند، اما روند کلي کشور به سمتي است که روز به روز علم و فناوري رونق بگيرد. تاکيدات مکرر، پيگيريها و حمايتهاي بي نظير رهبر فرزانه انقلاب، اهتمام رئيس جمهور و بدنه دولت، به خصوص نهادهاي مرتبط با علم و فناوري به سمتي است که ميتوان رونق روزافزون بازار دانش بنيان را پيشبيني کرد. البته انصاف بايد داد که زحمت اصلي روي دوش جوانان خوشفکر و هوشيار ايران اسلامي است که قدر فرصتها را مي دانند و حتي تهديدهاي سياسي و اقتصادي - نظير تحريم ها - را به فرصت «رشد و پيشرفت» بدل مي کنند. ما هم بايد قدردان همت و تلاش جوانانمان باشيم که سخت مشغول نوآوري و تلاشند و باعث چنين تغييرات شگرفي شده اند و حالا هر کس که بعد از سالها به آغوش مام ميهن برگردد و پا بر خاک گهربار اين ملک بگذارد، براي درک تغييرات کافي نيست که در خيابانها بچرخد و ساختمانها را ببيند، بلکه بايد به شرکتهاي دانش بنيان، به مراکز علمي و پارکهاي علم و فناوري به شور و شوق نسل جوان و به فهم جديد مردم نظر کند تا بفهمد ايران امروز چه فرقي با قبل دارد. بر همين منهاج است که مي شود به آينده خوشبين بود و روزگاري نوين را پيشبيني کرد.

پرويز کرمي

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان