اقتصاد دانش بنیان

کاربردهای تجاری ماهواره ها و درآمد حاصل از آن

بيش از نيم قرن است که ماهواره ها در فضا هستند. پرتاب ماهواره اسپوتنيک در ماه اکتبر 1957 پيش قراول عصر فضا شد و مهر تاييدي بر تئوري نيوتن در مورد نحوه پرتاب ماهواره به فضا زد. امروزه دنياي ماهواره ها را مي توان به دو بخش گسترده تقسيم کرد: ماهواره هاي علمي و ماهواره هاي کاربردي.

ماهواره هاي علمي با کاوش در جهان هستي به انسان ها در کسب اطلاعات در مورد دنياي اطراف، منظومه شمسي، کهکشان ما و کيهان کمک مي کنند. اين ماهواره ها به کاوش در تابش کمربندهاي ون آلن تا تابش هاي کيهاني مي پردازند و با نقشه برداري از زمين، حرکات تکتونيکي آن را مورد بررسي قرار مي دهند و فعاليت هاي خورشيد و مشخصات منظومه شمسي ما از جمله سيارات، قمرهايشان و خرده سياره ها را مطالعه مي کنند. ماهواره هاي مشاهده گر نجومي با کاوش در ستاره ها، کهکشان ها و سيارات خارج از منظومه شمسي، تصويري از منشأ پيدايش دنيا به ما ارائه مي کنند.

ماهواره هاي کاربردي خدمات سودمندي به کاربران زميني ارائه مي کنند و شامل ماهواره هاي مخابراتي، سنجش از دور، موقعيت يابي و ناوبري و هواشناسي مي شوند. در طي نيم قرن اخير هزاران ماهواره کاربردي به فضا پرتاب شده است. اين ماهواره ها اکنون يک صنعت عظيم جهاني را ايجاد کرده اند و جزئي از زندگي روزمره ما هستند، حتي اگر از اين موضوع آگاه نباشيم. هر بار که به گزارش هواشناسي گوش مي دهيد يا از دستگاه GPS براي يافتن مسير خود استفاده مي کنيد، در واقع از خدمات ماهواره ها استفاده کرده ايد؛ خدماتي مانند اخبار، کانال هاي تلويزيوني، تماس با کشتي هاي روي آب يا هواپيماهاي در حال پرواز و خيلي از خدمات ديگر، در اکثر موارد به ماهواره ها وابسته هستند. کشاورزان امروزه براي آبياري محصولات، تعيين مقدار مناسب کود يا تشخيص بيماري ها در گياهان به ماهواره ها نياز دارند. کشتي هاي ماهيگيري به کمک ماهواره ها مناطق مناسب براي صيد را پيدا مي کنند. شرکت هاي فعال در زمينه انرژي با به کارگيري تصاوير ماهواره اي، مکان هاي مناسب براي حفاري را تعيين مي کنند. تلاش ها براي مبارزه با پديده گرمايش زمين، حفظ لايه اوزون که براي ادامه حيات ضروري است و فعاليت هاي ديگر در جهت حفظ تنوع گونه هاي مختلف گياهي و جانوري روي زمين، به ماهواره هاي کاربردي وابسته است. واکنش به بحران هاي بزرگ نيازمند تحليل تصاوير ماهواره اي و ارتباطات ماهواره اي موبايل است.

بازار چند ميليارد دلاري کاربردها و خدمات تجاري ماهواره ها هر سال گسترده تر مي شود. با پيشرفت فناوري و افزايش قابليت اطمينان، کاربردهاي اين ماهواره ها دائما افزايش مي يابد و کارآمدتر مي شود. امروزه ارزش بازار ماهواره هاي کاربردي در مقياس صدها ميليارد دلار ارزيابي مي شود. همه کشورهاي دنيا به خدمات ماهواره اي نياز دارند. تنوع بازارهاي مرتبط با ماهواره هاي کاربردي در حال گسترش و پيچيده تر شدن است. با توجه به اين افزايش وابستگي به خدمات فضايي و افزايش تعداد ماهواره هاي موجود در مدارهاي مختلف، جامعه بين المللي از طريق سازمان ملل و سازمان هاي بين المللي ديگر براي تضمين پايداري اين خدمات تلاش مي کند.

امروزه کاربردهاي ماهواره اي شامل: ارتباطات ماهواره اي، پخش راديو تلويزيوني، موقعيت يابي و ناوبري، هواشناسي ماهواره هاي زمين آهنگ، سنجش از دور و مشاهده زمين و سامانه هاي اطلاعاتي فضاپايه است. و اين تازه شروع کار است. کاربردهاي فوق، فعاليت ها و صنايع عمده اي را در مقياس بزرگ در زمينه هاي مرتبط با فضا فعال مي کنند. به عنوان نمونه موضوع کاربردهاي تجاري ماهواره ها، بازارهاي بزرگ چند ميليارد دلاري پرتابگرها، آنتن هاي ايستگاه هاي زميني و دستگاه هاي قابل حمل فرستنده و گيرنده ماهواره اي را به وجود مي آورد. بازارهاي فرعي مرتبط با کاربردهاي ماهواره اي نيز شامل موارد زير است:

1- صنايع بيمه و مديريت ريسک مرتبط با فعاليت هاي فضا.

2- فعاليت هاي مهندسي، طراحي، تست قابليت اطمينان و رگولاتوري.

3- موسسات مالي، بانک هاي سرمايه گذار.

4- سازمان هاي فعال در زمينه بازاريابي و فروش خدمات ماهواره اي.

بدون وجود کاربردهاي گسترده هواشناسي، ارتباطات، ناوبري، سنجش از دور و سامانه هاي اطلاعاتي فضاپايه، دنيا شکل ديگري خواهد داشت. به عنوان مثال تلفات ناشي از طوفان، گردباد، سونامي، زمين لرزه، آتشفشان و بلاياي طبيعي ديگر افزايش خواهد يافت و سيستم هاي مخابراتي بين المللي کارآمدي کمتري خواهند داشت، چراکه ماهواره هاي مخابراتي خدمات تلفني، اينترنتي و خدمات اطلاعاتي ديگر را تحت پوشش قرار مي دهند و امکان ارتباط با کشتي ها و قطبين شمال و جنوب را فراهم مي کنند. ماهواره هاي کاربردي نقش مهمي در عمليات هاي نجات براي هواپيماهاي سقوط کرده، کشتي هاي غرق شده و... دارند. خدمات ناوبري و مساحي سيستم هاي ماهواره اي، اطلاعات همزماني را از نقاط مختلف دنيا  (زمين، دريا و آسمان) فراهم مي کنند که شامل رديابي کالاها در شبکه بين المللي حمل و نقل است. اين سامانه هاي فضايي مي توانند موقعيت افراد، خودروها، ساختمان ها و اشياي ديگر را با دقت بالا رصد کنند. بدون وجود ماهواره ها شبکه هاي تلويزيوني و راديويي در نقاط مختلف جهان محدود خواهند شد. بيش از يک ميليارد نفر در دنيا از خدمات تلويزيون، راديو و مخابرات ماهواره اي استفاده مي کنند. خدمات ماهواره اي همانند موتورهاي الکتريکي و باتري ها آن قدر همه گير شده اند که از ديد اکثر مردم پنهان هستند. در مدت زماني حدود نيم قرن استفاده از فضا به امري پيش پا افتاده تبديل شده است.

رشد بازار کاربردهاي ماهواره ها براي ساليان طولاني همچنان سريع و گسترده خواهد بود. نمودار شماره1 طبيعت تکاملي اين بازار را در طي دهه گذشته نمايش مي دهد. حتي در آن زمان هم صنعت مخابرات ماهواره اي، ساخت ايستگاه هاي زميني و خدمات پرتاب، در مجموع درآمد سالانه اي را بالغ بر 90 ميليارد دلار شامل مي شدند. با ترکيب گيرنده هاي GPS و خدمات مرتبط با GPS، کاربرد ناوبري ماهواره اي پديدار شد و به عنوان يک بازار کليدي مورد توجه قرار گرفت. حمل و نقل تجاري فضايي هم بازار مهمي بود، ولي بازار ناوبري و سنجش از دور به نسبت کوچک بود.

مجموع درآمدهاي خدمات کاربردهاي تجاري ماهواره اي در سال 2009 در دنيا حدود 105 ميليارد دلار بود که اگر هزينه هاي ساخت و پرتاب ماهواره، ساخت ايستگاه هاي زميني و تجهيزات مختلف، مشاوره فني، هزينه هاي مجوزها و بيمه را هم در نظر بگيريم، اين درآمد بالغ بر 200 ميليارد دلار خواهد شد.

در نتيجه مي توان گفت کاربردهاي تجاري ماهواره ها بازار بين المللي بزرگي را ايجاد کرده است. همچنين اين صنعت در طول چندين دهه و حتي در زمان رکود اقتصادي، رشد قابل توجهي داشته است.

منبع:

Joseph N. Pelton, Scott Madry & Sergio Camacho-Lara, "Handbook of Satellite Applications," Springer 2013

منبع: مجله دانش بنیان