اقتصاد دانش بنیان

واقعیت این است که ایران و روسیه برخلاف قدمت ارتباط تاریخی شان، همکاری های فناوری اندکی دارند در حالی که روسیه یکی از سردمداران علم و فناوری در دنیاست و اکنون آمده است تا چیزهایی به ایران بدهد و چیزهایی هم بگیرد. بی شک ما از ارتباط فناوری با این کشور پهناور، سودمند خواهیم بود.

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، علی مرتضی بیرنگ معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی قرار است در هفته جاری به مسکو پایتخت فدراسیون روسیه سفر کند تا مقدمات برگزاری سومین نشست کمیسیون عالی همکاری های فناوری ایران و روسیه را با طرف روس فراهم کند.

او که ریاست کمیته اجرایی این کمیسیون را در طرف ایرانی برعهده دارد، دستور جلسات سومین نشست را که قرار است در بهار 1395 برگزار خواهد شد، با همتای روسی خود تعیین می کنند. معاون نخست وزیر فدراسیون روسیه، ریاست کمیته اجرایی کمیسیون را در طرف روس عهده دار است. آخرین وضعیت کارگروه های ده گانه ذیل کمیسیون نیز از دیگر برنامه های این سفر است. به همین بهانه، بیرنگ در گزارش حاضر، چگونگی شکل گیری مقدمات کمیسیون عالی همکاری های فناوری ایران و روسیه که در نوع خود بی نظیر است، تا آخرین فعالیت ها و تصمیمات در آن را بازگو کرده است.

وظیفه ما

موضوع «دیپلماسی فناوری» امروز در جمهوری اسلامی ایران، در بالاترین سطح توجه و تمرکز خود قرار دارد و تبدیل به یک استراتژی پایدار در کشور شده است.

در نخستین روزهای دی ماه امسال، تهران میزبان بیستمین اجلاس بین المللی آکادمی علوم جهان اسلام بود. در همان اثنا اجلاس کنفرانس وحدت اسلامی برگزار شد و میهمانان این رویداد مهم، به دیدار رهبر معظم انقلاب اسلامی رفتند و در آنجا از زبان ایشان شنیدند: «امروز نوبت ما است، امروز نوبت اسلام است. و تلک الایّام نداولها بین النّاس؛ امروز نوبت مسلمین است که با همّت خود، تمدّن نوین اسلامی را شالوده‌ریزی کنند. همچنان‌که اروپایی‌ها آن‌روز از دانش مسلمین استفاده کردند، از تجربه‌ی مسلمین استفاده کردند، از فلسفه‌ی مسلمین استفاده کردند، ما [هم] امروز از دانش جهان استفاده میکنیم، از ابزارهای موجود جهانی استفاده میکنیم برای برپا کردن تمدّن اسلامی، منتها با روح اسلامی و با روح معنویّت. این وظیفه‌ی امروز ما است.»

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بر اساس همین راهبرد، در حوزه دیپلماسی فناوری دست به فعالیت ها و ابتکاراتی زده است. این روند، پله پله و با برنامه ریزی مشخص و مدون در حال انجام است و همچون بافته های ابریشم؛ گر چه آهسته اما ماندگار تکمیل می شود.

پارس و روس

حالا که معادلات بین المللی پس از توافق هسته ای دستخوش تغییر شده و در آستانه اجرای برجام، جاده دیپلماسی ایران پرترافیک است، حوزه دیپلماسی فناوری کشور بدون اینکه تحت تاثیر اتمسفر احساسات قرار گیرد، راه خود را طبق استراتژی فکر شده کلیت نظام، در حال پیمودن است. توسعه علمی با جهان اسلام همزمان با ایجاد فضای همکاری با کشورهای دیگر در حال انجام است. نمونه بارز آن، همکاری مدون علمی و فناوری با فدراسیون روسیه به عنوان یکی از کشورها پیشرو در این عرصه است.

در یک سال گذشته، مدل همکاری فناوری ایران و روسیه تکامل یافت و امروز با سرعت مطمئنه، مسیر رو به جلو را می پیماید.

جاده تهران-مسکو

علی مرتضی بیرنگ معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مراحل فرآیند تکامل این مدل را اینگونه بر می شمارد: 1. سفر آقای فورسنکو دستیار رییس جمهوری فدراسیون روسیه به ایران در اردیبهشت 93 (آشنایی کلی با ظرفیت های ایران در حوزه های مختلف علوم) 2. سفر آقای دکتر ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری اسلامی ایران به مسکو و تاتارستان در آبان 93 (تعریف همکاری در خصوص حدود 30 پروژه علمی و فناوری) 3. سفر آقای مینی خانوف رییس جمهوری تاتارستان به تهران در اسفند 93 (پیگیری موضوعات مطرح شده و طرح موارد جدید) 4. سفر مجدد آقای فورسنکو دستیار رییس جمهوری فدراسیون روسیه به ایران در فروردین 94 (مذاکره در خصوص نحوه شکل گیری کمیسیون عالی همکاری های فناوری دو کشور و...) 5. سفر معاون امور بین الملل و تبادل معاونت علمی به روسیه و مذاکره با آقای فورسنکو و معاون آقای راگوزین معاون نخست وزیر روسیه در تیرماه 94 (جمع بندی در خصوص ساختار کمیته و حوزه های تخصصی آن در قالب کارگروه های ده گانه) 6. سفر آقای دکتر ستاری به روسیه در شهریورماه 94  (تشکیل نخستین جلسه کمیسیون عالی همکاری های فناوری دو کشور) 7. مهر 94 تا 20 آبان 94 (سفر سه هیئت تخصصی در حوزه هوایی، فضایی به ایران و مذاکره با سازمان های ذیربط) 8. سفر آقای راگوزین به تهران در تاریخ 26 و 27 آبان 94 (تشکیل دومین کمیسیون مشترک همکاری های فناوری ایران و روسیه با حضور روسای کارگروه های تخصصی).

بیرنگ درباره مورد آخر توضیح می دهد: «این سفر با همراهی هیئتی 28 نفره شامل افراد کلیدی علم و فناوری روسیه صورت گرفت. از 10 کمیته زیرمجموعه این کمیسیون، 6 کمیته تشکیل جلسه داد.»

نشست دومین کمیسیون عالی همکاری های فناوری ایران و روسیه، علاوه بر بحث و بررسی درباره ادامه همکاری ها، پروتکلی در بر داشت که وضعیت آینده این کمیسیون و کمیته های مربوطه اش را مشخص می کرد. پروتکل ملاقات کاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری اسلامی ایران و معاون نخست وزیر روسیه، در سفر مجدد راگوزین به ایران، امضا شد. سفری که این بار رییس جمهوری روسیه؛ ولادیمیر پوتین در راس آن حضور داشت.

دو محور همکاری

به گفته معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی، دومین کمیسیون عالی همکاری های فناوری ایران و روسیه، دو محور داشت؛ نخست اینکه موضوعات و عناوین و چارچوب کاری کمیته های مشترک علمی و فناوری دو کشور مشخص شد. و دوم؛ ایجاد زیرساخت برای همکاری علم و فناوری دو کشور.

برگزاری نشست هایی برای تبادل فناوری بین ایران و روسیه و همچنین تسهیل در صدور روادید برای دانشمندان دو کشور، از موارد دیگری بود که در این کمیسیون مورد بررسی قرار گرفت.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در این نشست همچنین پیشنهاد کرده است صندوق مالی مشترکی بین دو کشور ایجاد شود تا از پروژه های علمی و فناوری ایران و روسیه حمایت شود.

نکته دیگر اینکه، جامعه علمی ایران و روسیه، نسبت به توانمندی های یکدیگر کم اطلاع هستند. بیرنگ در این باره می گوید: «ما نیاز داریم به مشوق ها یا بهتر بگویم سیاست های تشویقی که این تعاملات و رفت و آمدها در جامعه علمی ایران و روسیه را توسعه دهیم. این موضوع، یکی از دیگر از پیشنهاداتی بود که از سوی ما به طرف روس داده شد. در کل؛ توافقاتی که در 6 کمیته همکاری های فناوری و چند پیشنهادی که برای ایجاد زیرساخت همکاری ها ارائه شده بود، مفاد پروتکل امضاشده بین ستاری و راگوزین را تشکیل می داد.»

ثمرات دیپلماسی فناوری با روسیه

بیرنگ درباره ثمراتی که در مراودات فناوری ایران و روسیه به بار خواهد نشست، بیان می کند: «چیزی حدود 40 پروژه مشترک علم و فناوری بین ایران و روسیه از سال گذشته تعریف شده است. نهادسازی و ساختارسازی و بسترسازی برایم اولویت دارد. وقتی شما جاده تبادل را صاف کنید، پایداری این ارتباط در آینده را تضمین کرده اید.»

او ادامه می دهد: «اگر می خواهیم با کشور روسیه در زمینه علم و فناوری، رابطه ای درازمدت داشته باشیم، باید امروز بسترهای آن را و زیرساخت هایش را ایجاد کنیم. بنابراین ما الان دورنمای 20 تا 30 ساله در این مسیر داریم. با این حال، می شود گفت بله؛ خروجی و ثمرات این رفت و آمدها به زودی دیده خواهد شد. از سال آینده دستاوردهای پروژه های تعریف شده را خواهیم دید. اما مهم این است که این روند ادامه دار باشد و مقطعی نباشد. در چنین شرایطی است که هر دو ملت ایران و روسیه، حلاوت این همکاری را سالیان سال و به صورت مستمر خواهند چشید.»

چرا روسیه؟

گاهی انتقادات و نگرانی هایی مطرح می شود مبنی بر اینکه توجه جدی به روسیه در فضای دیپلماسی فناوری ایران، ممکن است فرصت های دیگر را در تبادل با کشورهای جهان، کمرنگ کند. بیرنگ درباره این نگرانی چند نکته ای را مطرح می کند که می تواند سبب رفع این دغدغه ها باشد. مثلا اینکه اغلب کشورهای پیشرفته تمایلی به انتقال فناوری ندارند و بیشتر علاقه مند به فروش محصول هستند. یا در زمینه دانشگاهی به دنبال جذب دانشجویان ممتازند تا چرخ پژوهش و توسعه علمی شان را همچنان در گردش نگاه دارند و اینکه گرایش به همکاری با غرب در کشور ما غالب بوده و معمولا فرصت همکاری با کشورهایی همچون روسیه نادیده گرفته شده.

نکته دیگر هم این است که نگاه ها نسبت به ارتباط فناوری بین ایران و روسیه، غبارگرفته و ناشناخته است هنوز. واقعیت این است که ایران و روسیه برخلاف قدمت ارتباط تاریخی شان، همکاری های فناوری اندکی دارند در حالی که روسیه یکی از سردمداران علم و فناوری در دنیاست و اکنون آمده است تا چیزهایی به ایران بدهد و چیزهایی هم بگیرد. بی شک ما از ارتباط فناوری با این کشور پهناور، سودمند خواهیم بود.

درها باز است

اوایل دی ماه، دنیس مانتوروف وزیر تجارت و صنعت روسیه به ایران آمد و میهمان معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری بود. او این دیدار را تکمیل‌کننده گفت‌و‌گوهای پیشین دو طرف دانست و گفت: علاوه بر زمینه های سنتی همکاری طرفین، شرکت‌های جدید در حوزه‌های دانش‌بنیان نیز باید وارد صحنه همکاری‌های دو کشور شوند.

این حضور، در حقیقت گواهی دهنده ایجاد زیرساخت مشخص در حوزه همکاری های علم و فناوری ایران و روسیه بود.

نگاه به غرب

اما در اوج و گرماگرم مباحث مربوط به توافق هسته ای وین بود که سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری اسلامی ایران، به همراه وزیر صنعت، معدن و تجارت و عده ای از فعالان اقتصادی، دانشگاهی، صنعتی و علمی کشورمان، به کنفرانس «ایران و اروپا» در وین پایتخت اتریش رفت؛ همانجا که توافق هسته ای اعلام شده بود و تبادلات نظری و عملی قابل توجهی در آنجا رخ داد که حاصلش امضا دوتفاهمنامه بود و چندین و چند برنامه هماهنگ شده برای فعالیت های آتی. همانجا بود که بسیاری گفتند، جمهوری اسلامی ایران، با توافقی که صورت گرفته است، متمایل شده به غرب. شاهد ماجرا هم، این کنفرانس و قس علیهذا.

اواسط شهریورماه سال جاری هم رییس جمهوری اتریش به همراه هیئتی بلندپایه و پرتعداد به ایران سفر کرد. از طرف دیگر، وزرای چند کشور اروپایی نیز پشت سر هم، به ایران سفر می کردند و در سطح عالی، گفت وگوهای مختلف صورت می گیرد.

همچنین حضور هیئتی در بوداپست که در راس آن، ستاری حضور داشت، این فرآیند را کامل تر کرد. این سفر برای شرکت در اجلاس جهانی علم صورت گرفت؛ اجلاسی که اهمیت اش بالاست و آن را به داووس علمی تشبیه کرده اند.

توجه به همسایه

همه این خبرها، بازار «تمایل ایران به غرب» را پررونق تر کرد. اما در نخستین روزهای شهریورماه 94، معاون علمی و فناوری رییس جمهوری ایران برای دومین بار به روسیه سفر کرد. برنامه هایی که از پیش تنظیم شده بود، از سفری پرماجرا و رونق دار خبر می داد. «تشکیل کمیسیون عالی همکاری های فناوری زیر نظر مقامات بلندپایه ایران و روسیه» از مهم ترین برنامه های این سفر بود. دیدار با مقامات عالیرتبه روسیه و حضور در نمایشگاه مهم هوافضای ماکس 2015 هم، در فهرست برنامه های این سفر سه روزه، گنجانده شده بود.

علی مرتضی بیرنگ؛ معاون امور بین الملل و تبادل فناوری در معاونت علمی، در راس افرادی قرار داشت که در انجام این سفر مهم و برنامه ریزی دقیق آن دخیل بودند. او می گوید: «زمانی که معاونت امور بین الملل را در معاونت علمی تحویل گرفتم، گفتم باید کارهایی کنیم که بقیه یا نمی توانند آن را انجام دهند، یا جایگاهش را ندارند. به هر حال من نباید کاری انجام دهم که شبیه آن در جاهای دیگر هم دارد انجام می شود. اگر ارگانی، فعالیت ذاتی اش را انجام می دهد، من نباید به آن حوزه وارد شوم. یعنی شأن و جایگاه من فعالیت در بخش بین الملل معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری است، در نتیجه برنامه های راهبری، سکانداری، هدایت کلان مناسبات فناوری بین ایران و کشورهای دیگر باید در اینجا تنظیم شود. ورود به بحث های خرد نباید داشته باشد بلکه فضا را فراهم کند تا دیگران بیایند از این فضای مناسب، استفاده درست بکنند.»

او که پیش تر در مرکز همکاری های فناوری ریاست جمهوری، فعالیت کرده بود، از تجارب حضورش در این مرکز، برای به سرانجام رساندن برنامه های دشوار بین المللی، مدد گرفت که بخشی از آن در همین سفر دوم به روسیه نمودار شد.

بهره مندی از ظرفیت های معاونت علمی برای همکاری های بین المللی

بیرنگ این مقدمه را می گوید تا به اینجا برسد که «در واقع ما آمدیم از ظرفیت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شخص آقای دکتر ستاری و رویکردی که ایشان به بحث همکاری های بین المل داشت استفاده کردیم، با برنامه ریزی دقیق در سطحی وارد گفت وگو با روسیه شدیم که نتیجه دلخواه را در این زمینه به ما داد. ما مدت ها پیش از این سفر، در حال رایزنی و برنامه ریزی آن بودیم که اتفاقا از رایزنی فناوری در مسکو کمک گرفتیم.»

آندری فورسنکو دستیار ویژه علمی ولادیمیر پوتین رییس جمهوری فدراسیون روسیه، اردیبهشت ماه سال گذشته به همراهی هیئتی برجسته از چهره های علمی و دانشگاهی به ایران می آید و بیرنگ درباره تلاش های شش ماهه ای که معاونت امور بین الملل معاونت علمی و مرکز همکاری های فناوری ریاست جمهوری برای انجام این سفر صورت گرفت، سخن می گوید: «حضور 48 ساعته این هیئت روسی سبب شد نکته هایی به آنان منتقل شود تا متقاعدشان کند ایران ظرفیت های بسیاری خوبی برای همکاری های علمی و فناوری دارد. به طوری که آقای فورسنکو در آخر سفر گفت که به محض بازگشتم به روسیه، گزارشی را به آقای پوتین درباره این ظرفیت ها ارائه خواهم کرد.»

چند روز پس از این سفر، در اجلاس سیکا به میزبانی شهر شانگهای چین قرار بود روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران و پوتین رییس جمهوری فدراسیون روسیه با یکدیگر ملاقات کنند. یکی از محورهای گفت وگوی این دو رییس جمهوری، درباره همکاری های علمی و فناوری بود که نشان می داد، دستیار ویژه ولادیمیر پوتین گزارش خود را به موقع ارائه کرده و البته طرف های ایرانی نیز کار خود را برای متقاعد کردن طرف روسی، به درستی انجام داده اند.

آبان ماه 1393؛ شش ماه بعد از سفر فورسنکو، ستاری به روسیه می رود که دستیار ویژه پوتین میزبانی معاون علمی و فناوری رییس جمهوری اسلامی ایران برعهده گرفته بود. این سفر هم دستاوردهای قابل توجهی داشت که از جمله بحث و گفت وگو درباره افزایش همکاری ها با جمهوری تاتارستان به عنوان یکی از قطب های فناوری این کشور و عملیاتی شدن آن با سفر موفقیت آمیز آقای مینیخانف رییس این جمهوری با هیئتی 44 نفره به ایران در اسفند 93 بود.

آسیب شناسی تعاملات گذشته

معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی، به آسیب شناسی تعاملات در حوزه فناوری با کشور روسیه هم می پردازد و می گوید: «مکانیزم و ساختاری برای پیگیری برنامه های همکاری فناوری با کشور روسیه تا پیش از این نداشتیم. بر همین اساس دکتر ستاری در سفر نخست خود به روسیه پیشنهاد کرد این مکانیزم برای پیگیری، راهبری، مدیریت و رفع موانع همکاری های فناوری ایجاد شود که خوشبختانه روس ها به سرعت از این پیشنهاد استقبال کردند. در نتیجه کمیسیون عالی همکاری های فناوری تشکیل شد که نخستین جلسه اش در سفر دوم به روسیه در مردادماه سال جاری به ریاست آقای دکتر ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری از ایران و آقای راگوزین معاون آقای مدودف نخست وزیر روسیه از این کشور تشکیل شد. وی وزارتخانه های کلیدی کابینه آقای مدودف را در زیرمجموعه خود دارد و می شود گفت که این کمیسیون، در عالیترین سطح ممکن به لحاظ مسوولیت های حوزه علمی و فناوری تشکیل شد.»

اما در نخستین روزهای بهار 94، سفیر روسیه در تهران با بیرنگ تماس می گیرد و به وی اطلاع می دهد که آندری فورسنکو دستیار علمی رییس جمهوری فدراسیون روسیه، قصد دارد طی چند روز آینده همراه با هیئتی عالی رتبه به ایران سفر کند. معاونت علمی با انجام این سفر موافقت می کند و این هیئت که به گفته معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی، «می ارزید که تک تک شان را جداگانه میزبانی کنیم و برنامه هایی ویژه برای بحث و تبادل نظر ترتیب دهیم» به ایران سفری 48 ساعته داشت و دستاوردهای خوبی را نصیب طرفین کرد.

به بار نشستن دیپلماسی در عرصه فناوری

در یک برنامه ریزی چندین ماهه توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در استفاده از تجربیات و ظرفیت هایی که مرکز همکاری های فناوری ریاست جمهوری در بیش از دو دهه در تعامل با روسیه به دست آورده بود، رفت و آمدهای هدفمند که طی آن معاون علمی و فناوری رییس جمهوری دو بار به روسیه سفر کرد، دستیار علمی رییس جمهوری روسیه دو بار به ایران سفر کرد و رییس جمهوری تاتارستان به عنوان یکی از جمهوری های مهم روسیه در عرصه علم و فناوری یک بار به ایران سفر کرد که در همه این سفرها، نتایج قابل توجهی در حوزه برنامه ریزی علم و فناوری دو کشور به همراه داشت.

 همه اینها سبب شد، در عرصه دیپلماسی فناوری، فصلی تازه برای جمهوری اسلامی ایران شکوفا شود. بر همین اساس بود که روس ها که به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند دنیا محسوب می شوند، از معاون رییس جمهوری اسلامی ایران استقبال بی سابقه ای کردند.

این رخدادها، همراه با گفت وگوهای هسته ای بود که برخی، توجه ویژه روس ها به همکاری علم و فناوری با ایران را تاثیرگرفته از آن گفت وگوها عنوان می کنند یا برخی دیگر این رفتار را ناشی از احتیاج روس ها به ایران می دانند.

اما بیرنگ معتقد است: «در همین ایام، هیئت های دیگری از ایران با روسیه تبادل داشت اما سطح توجه به آنها، تا این حد نبود. در ضمن روس ها در زمینه علم و فناوری به ما احتیاجی ندارند. اتفاقا با توجه به تحولات اوکراین، روسیه واردات محصولات کشاورزی را از اروپا تحریم کرد که با توجه به عدد قابل توجه میزان این واردات، شوک زیادی به بازار کشاورزی اروپا وارد شد. بنابراین شاید روس ها بیشتر علاقه داشته باشند با ایران در زمینه محصولات کشاورزی تبادل داشته باشند اما می دانیم که آنها در حوزه علم و فناوری در بسیاری از شاخه ها، از ما جلوتر هستند و در حقیقت یک ابرقدرت در زمینه فناوری محسوب می شود. بنابراین ما به آنها در زمینه فناوری نیاز داریم. در چنین شرایطی، رییس جمهوری آنها نزدیک به چهارساعت معاون رییس جمهوری اسلامی ایران در زمینه علم و فناوری را در بازدید از نمایشگاه ماکس و حواشی آن همراهی می کند. معاون نخست وزیر روسیه هنگام شام، به ما گفت که آقای پوتین تاکید داشت که آقای ستاری در تمام طول بازدید، کنار ایشان باشد. این در حالی است که سران چند کشور دیگر نیز در این رویداد حضور داشتند و دیدیم که با عزت و احترام بازدید دکتر ستاری از نمایشگاه به همراه رییس جمهوری فدراسیون روسیه انجام شد.»

دستاورد بزرگ سفر

طی سفر دوم ستاری به روسیه، کمیسیون عالی همکاری های فناوری ایران و روسیه تشکیل شد که به عقیده معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی، مهم ترین رخدادی است که در همکاری های فناوری دو کشور واقع شده است و ارزش آن از چندین تفاهمنامه و موافقتنامه نیز، بالاتر است. «تجربه ما با بسیاری از کشورها نشان داده است که تفاهم نامه و قراردادها بدون عزم جزم در دو طرف برای اجرایی و پیگیری شدن آنها، عملی نشده اند. اما این کمیسیون با مسوولیت آقای راگوزین که شخصیتی قوی در کابینه است و کارگروه های جدی اش و با سندی که بین وی و ستاری امضا می شود، این کمیسیون را رسمی می کند و شأنیتی قابل توجه و ارزشمند به آن داده است. روسها در یکی دو سال گذشته، نگران بودند ما نگاه مان را به سمت غرب ببریم و منافع آنان در این میان، کمرنگ شود. اما تاکیداتی که آقای ستاری در دیدار با پوتین بر همکاری های بین دو کشور داشت، شرایط را به سمتی برد، که بر تعاملات سیاسی بین دو طرف نیز تاثیر مثبتی خواهد گذاشت و آن را تقویت خواهد کرد.»

بازتاب مناسب و ویژه رسانه ای

در این سفر، علاوه بر بازدید از نمایشگاه ماکس و تشکیل کمیسیون عالی همکاری های فناوری، هیئت عالیرتبه ایرانی در این سفر از چند پژوهشگاه و نیز دانشگاه دولتی مسکو بازدید کرد و علاوه بر آنها نیز، چند برنامه دیدار و گفت وگو نیز با طرفین روسی انجام شد.  

اما از ابتدای دیدار ستاری با پوتین، رسانه های غربی و شرقی، توجه ویژه ای به این رویداد داشتند و این حضور، «بازتاب مناسب و ویژه رسانه ای» را به گفته بیرنگ، به همراه داشت.

رسانه های معاند و مساله دار خارجی در این میان تلاش کرده بودند این سفر را به همکاری های نظامی بین دو کشور ارتباط دهند. مثلا دائما عکس ها و فیلم هایی را منتشر می کردند که ستاری و پوتین را کنار یک موشک نشان می داد. اما بیرنگ می گوید: «در این سفر هیچ مذاکره ای مبنی بر همکاری های نظامی بین طرف ایرانی و روسی نشد. چرا که این موضوع به وزارت دفاع ایران و روسیه مربوط می شود.

صرفا این سفر به همکاری ها و شناخت از دستاوردهای علمی و فناوری دو کشور مربوط می شد. در سایر رسانه ها نیز، کنار هم قرار گرفتن ستاری و پوتین، جذابیت زیادی برایشان داشت و توجه ویژه ای به این موضوع کرده بودند.

با این حال، از شهریورماه سال گذشته تا شهریورماه امسال، شخص معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، 6 سفر خارجی داشت که دو سفرش به روسیه بود و این آخرین سفر، به عقیده من موفق ترین و مهم ترین آن محسوب می شود.»

همکاری ها ادامه دارد

ترکیب هیئت همراه ستاری در این سفر، کاملا چهره ای علمی داشت؛ دبیر ستاد نانو، دبیر ستاد سلول های بنیادی، رییس صندوق حمایت از پژوهشگران (بنیاد ملی علم ایران)، رییس دانشگاه شهید بهشتی از جمله افرادی بودند که معاون علمی و فناوری رییس جمهوری را در این سفر همراهی می کردند.

اما آنچه که گمانه زنی های سطحی و بعضا برجسته شده نظامی توسط برخی رسانه ها را درباره این سفر به وجود آورده بود، همراهی دبیر ستاد هوایی، رییس مرکز ملی فضایی، رییس سازمان فضایی و ارائه محصولاتی در این زمینه در نمایشگاه ماکس بود.

واقعیت این بود که جنبه علمی و فناوری در حوزه هوافضا در این نمایشگاه و حضور مسوولان آن، مدنظر بود و بیرنگ باز هم در این زمینه تاکید می کند که هیچ گونه بحث و تبادل نظر در حوزه نظامی بین هیئت ایرانی و روسی صورت نگرفت.

البته ریاست راگوزین معاون نخست وزیر روسیه بر کمیسیون عالی همکاری های فناوری دو کشور که وزارت دفاع را نیز در زیرمجموعه خود دارد، گمانه هایی مبنی بر همکاری نظامی در این زمینه به وجود آمده بود که البته مباحث و مذاکرات عرصه نظامی، برعهده ارگان دیگری است و معاونت علمی به این حوزه هیچگاه ورود نکرده است.

با این حال، بیرنگ درباره ادامه راه دیپلماسی فناوری ایران در حوزه روسیه، ابراز می کند: «در رفت و آمدهایی که بین مسوولان ایرانی و روسیه در دو کشور صورت گرفته بود، نزدیک به 40 پروژه در زمینه های مختلف از جمله نانو، بیو، تجهیزات پزشکی، درمان بیماری های صعب العلاج، علوم شناختی، همکاری های دانشگاهی و حوزه هایی از این دست برای شروع همکاری های تازه، مطرح شده است که برخی از آنها نهایی شده و برخی نیز در حال مذاکره است اما مهم آن است که طرفین بر آن توافق کرده اند. بنابراین این رفت و آمدها باید ادامه یابد تا کارها و بحث های انجام شده، به نتیجه برسد.»

خلائی که فقط با فرهنگسازی و تغییر نگاه پر می شود

برخی مسائلی که در عرصه دیپلماسی مانع پیشرفت کار می شود، وجود احساسات منفی در افکار عمومی نسبت به طرف مقابل است. جمهوری اسلامی ایران اکنون در ارتباط با روسیه، شرایطی متناقض را می گذراند.

از سویی سطح همکاری های بالایی با این کشور دارد و از سوی دیگر به لحاظ تاریخی، افکار عمومی ایران نسبت به این کشور نگاهی منفی و غیرمطمئن دارند. همین موضوع گاهی در نگاه مسوولان ما نیز تاثیر می گذارد و سبب کند شدن روند همکاری می شود.

بیرنگ اعتقاد دارد: «نباید در گذشته متوقف شویم. اگر بخواهیم گذشته را ملاک قرار دهیم، اکنون باید با کشور عراق همچنان خصومت داشته باشیم چرا که در طول هشت سال جنگ، خسارات زیادی وارد کرد و تعداد زیادی از جوانان ما را هم به شهادت رساند. یا مثلا هندوستان به خاطر حملات نادرشاه، حالا باید از ما متنفر باشد. اما می بینیم که روابط با این کشورها، روال طبیعی خود را طی می کند و بعضا منشاء اتفاقات خوب هم در عرصه مختلف می شود. در این میان، منافع ملی خط قرمز ما در همه مراودات است. وقتی ما می توانیم از روسیه به نفع کشورمان استفاده کنیم و فناوری مان را ارتقا دهیم، باید این کار را انجام دهیم. البته کمی عجیب است که هنوز ما در عرصه فرهنگی، نگاه ناخوشایندی به روس ها داریم در حالی که جفای آنها نسبت به کشورهای دیگری همچون انگلیس که در طول تاریخ چند دهه گذشته، ظلم های زیادی به ما کردند، بیشتر نبوده است، اما ما نسبت به آنها نگاه منفی آنچنانی نداریم. بالاخره روسیه و ایران در زمینه دیپلماسی فناوری، خیلی به درد هم می خورند.»

معاون امور بین الملل و تبادل فناوری معاونت علمی، نقش رسانه ها از جمله صدا و سیما در رفع نگاه های منفی در عرصه دیپلماسی فناوری به ویژه با روس ها را تاثیرگذار و با اهمیت می داند و می گوید که در بین قدرتهای بزرگ سیاسی، اقتصادی و فناوری دنیا، همکاری با روسیه برای ما مفید بوده است و خواهد بود.

مهم ترین دستاورد سفر در عرصه اقتصاد دانش بنیان

مهم ترین دستاورد این سفرها در پیشبرد برنامه اقتصاد دانش بنیان چیست؟

این سوالی است که بیرنگ در پاسخ به آن می گوید: مهم ترین دستاورد آن، می تواند تقویت بنیه فناورانه طرف ایرانی باشد. مثلا در بحث های هوایی یا موضوعات دیگر اگر بتوانیم تعامل خوبی با طرف روس داشته باشیم، نتایج آن، در آینده نزدیک، مثبت و اثرگذار خواهد بود. البته یک چیزی را بگویم؛ و آن اینکه روس ها در بسیاری شاخه ها در لبه تکنولوژی حرکت می کنند. برخی از این فناوری ها نیز هنوز تجاری نشده است که بخواهید یک شرکت را به آنها وصل کنید. در این زمینه بهتر است تیم های تحقیقاتی را وصل کنید تا دستاوردها، منتقل شود.

همه اینها، نتیجه اش ارتقای فناوری است و باید اهتمام و انگیزه لازم را داشته باشیم که از این فضا به درستی بهره برداری کنیم. ما در بیوتکنولوژی از روس ها چیزهای خوبی یاد گرفتیم و بعد آمدیم آن فناوری را ارتقا دادیم و محصولات ارزشمندی نیز تولید کرده ایم و توانستیم برخی از این محصولات را به خود روسیه صادر کنیم. این شیوه را شرکت های دانش بنیان ایرانی در عرصه های مختلف باید سرلوحه تعاملشان با روس ها قرار دهند؛ گیرنده خوبی باشند و بتوانند با تحقیق و توسعه، خود را ارتقا دهند.