اقتصاد دانش بنیان

آیا مشاغل موجود از صحنه روزگار محو میشوند؟

با اختراع موتور بخار در سال 1781 ميلادي، بعضي معتقد بودند که دنيا بهزودي شاهد پايان کار يدي خواهد بود، اما عکس اين قضيه اتفاق افتاد. موتور بخار بخشهاي کاملا جديدي همچون سيستم راهآهن يا کارخانه‎هاي کارآمد پديد آورد، که گرچه باعث حذف برخي مشاغل يدي شدند، اما خود تعدادي شغل جديد ايجاد کردند. در اين ميان به عنوان مثال مي‎توان به اپراتورهاي کار با ماشين، مهندسين و کارگران قسمت تعمير و نگهداري  اشاره کرد.

اکنون، با گذشت 250 سال ، بحث مشابهي مطرح شده است. آيا نسل بعدي تکنولوژي صنعتي که اينترنت اشياي صنعتي (IIoT) (يا همان نسل چهارم صنعت (I.4) در آلمان) ناميده مي‎شود، سبب تعطيلي برخي مشاغل موجود خواهد شد؟

در همين راستا، Erik Brynjolfsson and Adrew McAfee در کتاب پرفروششان تحت عنوان «دومين عصر ماشيني» با ترسيم تصويري بسيار تاريک پيش‎بيني کردند که بهزودي بسياري از مشاغل کنوني توسط روباتها انجام خواهند شد. قطعا اين توافق عمومي وجود دارد که I.4 منجر به حذف مشاغل ساده و تکراري در زمينه‎هايي همچون مونتاژ محصولات، مديريت اجرايي، کنترل کيفيت و طراحي و در عوض جايگزيني آنها با روباتها خواهد شد؛ اما سوال اين است که آيا تعداد کلي مشاغل واقعا کاهش خواهد يافت؟

در گزارشي که اخيرا توسط يک گروه مشاوره‎اي معتبر در بوستون به چاپ رسيده است، با بررسي ده نمونه مختلف در اين حوزه نشان داده شده که تصوير کلي آنقدرها هم بد نخواهد بود. در واقع، براي بسياري از مشاغل حتي درخشان‎تر هم خواهد شد؛ بهويژه مشاغل در حوزه فناوري اطلاعات و بخش تحقيق و توسعه. به طور خاص به نظر مي‎رسد تکنولوژيهاي جديد ايجادشده توسط  IIoTمنجر به ارائه محصولات و مدلهاي تجاري جديد خواهند شد. اگر اين روند ادامه يابد، آلمان به طور مثال شاهد رشد 5 درصدي مشاغل اينترنت اشياي صنعتي در 10 سال آينده خواهد بود. بخش جالب داستان اين است که شاهد تغيير چشمگير وظايف شغلي

خواهيم بود.

مهمترين مشاغل جديد مطرح در حوزه اينترنت اشيا

در اينجا به پنج مورد از مشاغل نويدبخش در اين حوزه اشاره خواهد شد که بيشترين افزايش تعداد شاغلين را در سالهاي آتي خواهند داشت:

1. تحليلگر دادههاي صنعتي

(Industrial data scientists)

مجله هاروارد بيزينس ريويو از اين شغل به عنوان يکي از هيجان انگيزترين مشاغل قرن بيست و يکم نام مي‎برد. در حال حاضر، تحليلگر داده هاي صنعتي يکي از مشاغل به شدت روبه رشد در کارخانجات توليدي و نيز شرکتهاي تجارت الکترونيک است. آنها در واقع هم اينک در حال ورود به دنياي مشاغل اينترنت اشياي صنعتي نيز هستند. نقش شغلي اين افراد استخراج و آماده‎سازي دادهها، انجام تحليلهاي پيشرفته و استفاده از يافته‎ها براي بهبود توليدات و محصولات است. تحليلگر داده‎هاي صنعتي بايد مطلع از فرايندهاي توليد و نيز آشنا با سيستمهاي IT باشد و از توانايي ويژه در تحليل براي تعيين همبستگي و استخراج نتيجه برخوردار باشد. مهارت برنامه‎نويسي، هم در حوزه زبانهاي برنامهنويسي آماري همچون زبان R و هم زبانهاي برنامهنويسي عام همچون Python از الزامات اين شغل است. هر شخصي در اين نقش بايد علاوه بر داشتن انعطاف‎پذيري لازم جهت مدنظر قرار دادن موضوعات به صورت پيوسته يا پاسخگويي به تقاضاهاي خاص، همزمان امکان کار به صورت حاضر در محل يا دورکاري را نيز  داشته باشد.

2. ناظر روبات (Robot coordinator)

روباتهاي نيمه مستقل، مستقل و حتي انسان نما در آستانه ورود به سطح فروشگاهها هستند. نقش ناظر روبات به عنوان شغلي نوظهور در عرصه مشاغل اينترنت اشياي صنعتي، مسئوليت نظارت بر روباتها در فروشگاهها و پاسخ‎دهي به نقايص و سيگنالهاي خطاي آنها خواهد بود. اين شخص همزمان وظيفه نگهداري روتين و اورژانس روباتها را به عهده دارد و در صورت لزوم، متخصصان ديگر را در جريان قرار مي‎دهد. اگر روباتي بايد از سرويس خارج شود، او بلافاصله با جايگزين کردن يک روبات ديگر زمان توقف توليد يا اختلال را به حداقل کاهش مي‎دهد. در بسياري موارد، توليدکنندگان مي‎توانند با بازآموزي اپراتورهاي ماشينها آنها را عهده‎دار اين نقش جديد کنند و نياز به استخدام نيروهاي جديد را کاهش دهند.

3. معمار (IT/IoT solution architect)

روند پيچيده‎تر شدن و در عين حال افزايش سطح اهميت سيستمهاي IT در شرکتهاي توليدي ادامه دارد. به منظور مديريت تعداد رو به افزايش ماشينها و محصولات که به صورت real-time به هم متصل شده‎اند، معماران ساختارهاي IT/IoT مسئوليت طراحي کل سيستم را به عهده دارند. وظيفه آنها نگاشت نيازهاي تجاري به الزامات سيستمي و الزامات فني است. به همراه ديگر معماران فني آنها مشخصات فني را مشخص و نسبت به تجميع افراد، پلت فرمها و تکنولوژيهاي مختلف اقدام مي‎کنند. اين حرفه مسئوليت پايانه به پايانه در کاربردهايي همچون مراکز کنترل از راه دور، بخش پيش بيني تعمير و نگهداري يا فرايندهاي کمکي از طريق واقعيت افزوده را به عهده دارد. همچون متخصصان تحليلگر داده‎هاي صنعتي، معماران IT بايد بر حوزه‎هايي متعدد از جمله مهارت مرتبط با دانش فني تجاري، مهارت و تجربه در حوزه IT و مديريت داده‎ها، کاربردها و مهارتهاي فني احاطه و اشراف داشته باشند.

4. برنامه نويس/ مهندس کامپيوتر صنعتي

(Industrial computer engineer programmer)

آنچه توسط معمار IT طراحي مي‎شود، توسط مهندس کامپيوتر محقق ميشود و حيات مي‎يابد. سه نوع مهارت برنامهنويسي براي اين نوع مشاغل ضرورت دارد. اول، برنامه نويس بايد تجربه در زمينه برنامه‎نويسي به زبانهاي عام همچون Java، C++، و Python را داشته باشد. ثانيا او بايد بتواند با برنامه‎هاي کاربردي خاص همچون Matlab و Simulink براي شبيه‎سازيهاي صنعتي يا R براي تحليل عمومي داده‎ها کار کند و در آخر، يک جزء سخت‎افزاري مهم در محيطهاي برنامه‎نويسي صنعتي وجود دارد. روباتها و ادوات هوشمند نياز به برنامه‎ريزي شدن دارند. امروز اين مسئله نيازمند ترکيبي از زبانهايي همچون C، VHDL و زبانهاي اختصاصي همچون Kuka KRL است. مهندسين کامپيوتر بايد آگاه باشند که افزايش شيفت به سمت معماري ابري سبب ايجاد الگوهاي برنامه‎نويسي جديد شده است.

5. طراح UI/UX صنعتي

(Industrial designer)

خانواده ديگري از مشاغل که به تدريج از دنياي مصرف‎کنندگان به دنياي صنعتي مهاجرت مي‎کنند، مربوط به طراحان رابط کاربري (UI) و تجربه کاربري (UX) است. از داشبوردهاي توليد حسي روي تبلتها و گوشي‎هاي همراه گرفته تا ارتباطات ماشيني و تبادلات روباتي، کاربردهاي واقعيت افزوده در عمليات و نگهداري و در نهايت طراحي محصول و خدمات براي کاربرهاي تجهيزات صنعتي، محيطهاي صنعتي افزايشي چشمگير در ارتباطات کاربري را شاهد خواهند بود که از اينرو جهت افزايش قابليت استفاده بايد بهينه‎سازي شوند. مسئوليت گسترده يک طراح UX اطمينان از جريان منطقي روند توليد از مرحله‎اي به مرحله ديگر است. از طرف ديگر طراحان UI مسئول طراحي هر يک از ورقه‎ها يا صفحاتي هستند که يک کاربر با آن تعامل داشته و اطمينان حاصل مي‎کند که رابط کاربري به صورت بصري با مسير ايجاد شده توسط طراح UX در ارتباط است. اهميت نقش هر دو شغل به طور فزاينده‎اي در محيطهاي صنعتي رو به گسترش است. دانش پايه در طراحي ساختارهاي نرم‎افزاري صنعتي و الگوهاي برنامه‎نويسي مدرن از بايدهاي هر طراح UI/UX است.

نگاهي به آينده

تمام پنج شغل مهم مطرحشده براي اينترنت اشياي صنعتي به فناوري اطلاعات مرتبط هستند و بعضي (همچون طراحان UI/UX صنعتي) پذيرش گسترده‎تري در صنايع مختلف مصرفي يافته‎اند. اينترنت صنعتي اکنون ذهنيت اينترنت را به بخش توليد آورده است. علاوه بر افزايش شديد نمونه مشاغل مطرح شده در بالا، بسياري از مشاغل ديگر که قبلا اندک همپوشاني با IT داشته اند يا هيچ وجه اشتراکي نداشتند، هم اکنون شاهد افزايش تعداد عناصر مرتبط با IT هستند. به عنوان مثال شغل اپراتور ماشين که قبلا عبارت از فشار تعدادي دکمه و کشيدن تعدادي اهرم بود، شاهد افزايش عناصر عملياتي تعاملي صفحه لمسي و نيز ماشينهايي است که از طريق ارتباطات ديجيتال آموزش داده مي‎شوند.

اين براي ما به چه معنا خواهد بود؟

- اگر در حال تصميم‎گيري روي مسير شغلي خود در بخش صنعت يا توليد هستيد، بايد شغلي را در ميان يکي از اين پنج مورد در نظر بگيريد.

- اگر از اين مرحله عبور کرده‎ايد و در پي تقويت رزومه و ارتقاي خود هستيد، ممکن است بخواهيد به بازآموزي در يکي از اين زمينه‎ها بپردازيد (به عنوان مثال از طريق يکي از تعداد بيشمار درسهاي آنلايني که امروزه ارائه مي‎شوند).

- و اگر مسئوليت اجرايي در يک شرکت صنعتي را عهده‎دار هستيد، بايد استراتژيهاي بازآموزي نيروهاي خود را توسعه دهيد يا نيازمند تامين اين مهارتها از بيرون هستيد.

ما تنها شاهد يک تغيير از مهندسي کلاسيک به مشاغل مرتبط با IT نخواهيم بود، بلکه مهم است توجه داشته باشيم که شغلهاي تازهايجادشده به طور بارزي نيازمند سطح کيفي بهتر نسبت به مشاغل موجود هستند. عبارت آشناي «نبرد يافتن استعداد» به طور دقيق به همين پنج شغل در حوزه IIoT اشاره مي‎کند. به نظر مي‎رسد کمبود نيروي انساني ماهر و باکيفيت در اين حوزه سبب افزايش چشمگير دستمزدهاي مربوط به اين مشاغل شده است. 

منبع: مجله دانش بنیان