اقتصاد دانش بنیان

صنعت برق؛ فرصتها و تهدیدها

نیروگاه های تولید برق از نظر نوع و انرژی مورد استفاده جهت تولید برق به نیروگاه های بخاری،گازی،چرخه ترکیبی، برق آبی، دیزلی،بادی و انرژهای نو دسته بندی می شوند. در جدول زیر میزان تولید و بهره برداری از قدرت نامی به تفکیک نوع نیروگاه و سهم هر نوع از کل تولید را مشخص می کند. در پایان سال 95 قدرت نامی نصب شده نیروگاه های کشور به 76429 مگاوات رسیده است که نسبت به سال قبل 1/3 درصد افزایش داشته است. نیروگاه های دیزلی، برق آبی، اتمی و انرژی های نو مجموعا با ظرفیت نامی 13005 مگاوات بر ساعت 17 درصد از کل ظرفیت نامی کشور را در اختیار داشته اند که در سال 1395 با تولید بیش از 23 میلیون مگاوات معادل 8 درصد از تولید کشور را به خود اختصاص داده است. در خصوص تبادلات برق کشورهای همجوار نیز درصد صادرات برق صرفا 1/1 درصد از کل تولید برق کشور است. در واقع میزان پایین صادرات در کنار نیاز کشورهای همجوار به برق، نشان دهنده وجود پتانسیل فوق العاده در بازار صادراتی برق است. نکته دیگر میزان افزایش ظرفیت نیروگاه ها در سال های آتی است. بنابر بر اطلاعات ارائه شده توانیر در سال 95 5/4 درصد افزایش ظرفیت نامی را داشته ایم و در سال 96 8/4 درصد، در سال 97 4/6 درصد، در سال 98 9/6 درصد و در سال 99 2/11 درصد افزایش ظرفیت نامی در صنعت نیروگاهی کشور خواهیم داشت.

مشترکان خانگی بزرگ ترین مشتریان صنعت برق

مشتریان در صنعت برق به طور کلی به چهار دسته مشترکین خانگی، مشترکین برق صنعتی، مشترکین برق در بخش کشاورزی و مصرف کنندگان برق در بخش عمومی مانند دولت و شهرداری ها تقسیم می شوند. در سال 95 حدود 33 درصد از مصرف برق در بخش خانگی و 32 درصد در بخش صنعت بوده است. این در حالی است که بخش کشاورزی 16 درصد از سهم مصرف را به خود اختصاص داده است. سهم مصرف هر بخش تقریبا با روند تاریخی مطابقت دارد و تغییر قابل توجهی در آن مشاهده نمی شود. بیشترین میزان رشد مصرف در سال 95 در میان گروه های مصرف به مشترکین عمومی اختصاص داشته است که حدود 9 درصد نسبت به مصرف سال قبل افزایش نشان می دهد. مصرف مشترکین کشاورزی 3/6 درصد نسبت به سال قبل بیشتر بوده است. رشد مصرف در بخش صنعت نیز افزایش 3/6 درصدی را نشان می دهد. این در حالی است که در سال 94 نسبت به 93 مصرف این بخش کاهش داشته و مهم ترین دلیل این کاهش، بی گمان وجود رکود در صنایع دارای مصرف انرژی برق بالا نظیر صنعت فولاد و آلومینیوم سازی بوده است. انتظار می رود این روند با رونق یافتن تدریجی صنایع معکوس شود.  به لحاظ رشد تعداد مشترکین نیز آهنگ تغییر سال 95 نسبت به 94 به میزان 3 درصد بوده است که نسبت به میزان رشد تاریخی کاهش نشان می دهد. کند شدن رشد تعدادی مشترکین در تمام گروه ها مشاهده می شود. خصوصا در بخش مشترکین خانگی به لخاظ رشد تعدادی در سال 95 نسبت به سال 94 میزان 8/2 درصد ثبت شده است که کاهش عمده ای نسبت به میانگین رشد تاریخی 9/4 درصدی محسوب می شود. یک دلیل عمده برای این تغییر را می توان در رکود بخش ساختمان سازی در سال های اخیر جست و جو کرد. متوسط مصرف سرانه مشترکین در سال 95 به میزان 7126 کیلووات برق در هر ساعت بوده است که 7/2 درصد رشد نشان می دهد. در بین زیرگروه ها متوسط مصرف مشترکین خانگی 2925 کیلووات در هر ساعت بوده است که نسبت به سال قبل 3/2 درصد افزایش داشته است. آهنگ رشد مصرف در بین مشترکین خانگی بسیار بالاتر از روند تاریخی خود بوده است. میزان سرانه مصرف کشورهای اروپایی در سال 2014 در حدود 7 هزار کیلووات ساعت و برای کشورهای استرالیا و ایالات متحده بیش از 10 هزار کیلووات ساعت بوده است. سرانه مصرف ایران تقریبا با میانگین دنیا برابر بوده، اما از میانگین خاورمیانه بالاتر است.

سهم ناچیز برق از مخارج خانوار

سهم برق از مخارج سالیانه خانوار بسیار ناچیز و حدود 1 تا 2/1 درصد به صورت تاریخی بوده است. در سال های اخیر نیز علی رغم افزایش قیمت برق در قالب برنامه هدفمندی یارانه ها در سال 90، به علت رشد افسارگسیخته تورم در حوزه های دیگر طی سال های بعدی عملا سهم برق از سبد مصرفی خانواده به بیش از 1/1 درصد پس از سال 93 بالغ نشده است.به لحاظ قیمت برق در حوزه های مختلف مصرف در سال 93 در بخش خانگی هر کیلووات ساعت میانگین 439 ریال به فروش رفته است، در حالی که میانگین قیمت هر کیلووات ساعت برق در بخش صنعتی 542 ریال و در حوزه کشاورزی 178 ریال بوده است. لازم به ذکر است که نرخ های مذکور بر اساس نرخ های میانگین شبکه عمدتا بر پایه نرخ فروش نیروگاه های حرارتی بوده است. با توجه به سیاست های تشویقی دولت در خصوص انرژی های تجدیدپذیر نرخ خرید برق از نیروگاه های انرژی پاک بسیار بالاتر است.

بخش توزیع، بالاترین سهم سرمایه گذاری

در سال 95 ظرفیت ایستگاه های انتقال 400 و 230 کیلوولتی در سطح کشور با 4/4 درصد افزایش نسبت به سال قبل به 141837 مگاولت آمپر رسیده است و ظرفیت ایستگاه های فوق توزیع 132، 66 و 63 کیلوولتی با مجموعا 3 درصد افزایش به 99934 مگاولت آمپر رسیده است. ظرفیت ایستگاه های توزیع نیز با 9/3 درصد رشد به 114738 مگاولت آمپر افزایش یافته است. طول خطوط انتقال 400 و 230 کیلوولتی در سال 95 با 2 درصد افزایش به 51986 کیلومتر مدار رسیده است و طول خطوط فوق توزیع 132، 62 و 66 کیلوولتی به 71616 کیلومتر مدار افزایش یافته که حدود دو درصد رشد نسبت به سال قبل را نشان می دهد. طول خطوط فشار متوسط و فشار ضعیف نیز با 3 و 4 درصد افزایش به ترتیب به 415760 و 354225 کیلومتر رسیده است.در بخش توزیع، پروژه های افزایش ظرفیت در دست اقدام است که شامل افزایش 14 درصدی طول خطوط انتقال و افزایش 5/12 درصد در بخش خطوط فوق توزیع است. به علاوه افزایش ظرفیت پست های انتقال به میزان 26 درصد ظرفیت فعلی و افزایش ظرفیت پست های فوق توزیع به میزان 7/17 درصد برنامه ریزی شده است. متوسط رشد سرمایه گذاری در طی سال های 76 تا 93 در بخش توزیع با 24/1 درصد از سایر بخش ها بیشتر بوده و از این منظر بخش انتقال و تولید به ترتیب با متوسط رشد 18/1 و 09/1 در رده بعدی قرار گرفته اند. متوسط رشد سرمایه گذاری در مجموع نیز برابر با 16/1 درصد در طی این سال ها بوده است. تامین انرژی به شکل پایدار و به صرفه از دغدغه های مهم هر کشوری است. در سالیان گذشته که مضرات تامین انرژی از سوخت های فسیلی بیش از پیش نمایان شده است، گرایش بسیار قوی به خصوص در کشورهای پیشرفته جهت تامین انرژی از منابع تجدیدپذیر به وجود آمده است. یکی از منابع مهم تجدیدپذیر تامین انرژی، باد است که هر کشوری بنا به شرایط طبیعی و استعداد زیست محیطی خود می تواند از آن بهره مند شود.

ظرفیت تولید برق بادی 4500 مگاواتی

طبق اطلس بادی تهیه شده توسط سازمان انرژی های نو ایران براساس اطلاعات دریافتی از 60 ایستگاه در مناطق مختلف کشور، میزان ظرفیت اسمی سایت ها در حدود 60 هزار مگاوات است. بر پایه پیش بینی های صورت گرفته، میزان انرژی قابل استحصال بادی کشور از لحاظ اقتصادی بالغ بر 18 هزار مگاوات تخمین زده می شود که موید پتانسیل قابل توجه کشور در زمینه احداث نیروگاه های بادی و همچنین اقتصادی بودن سرمایه گذاری در صنعت انرژی بادی است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که عمدتا در ایران چهار ناحیه برای نصب توربین های بادی دارای مزیت هستند. اولین ناحیه شمال غربی ایران در آذربایجان تا سرخس و دامغان است. دومین ناحیه از کوه های زاگرس تا سیستان و بلوچستان را در بر می گیرد. سومین ناحیه شامل خوزستان به ایلام و کردستان است و چهارمین ناحیه منطقه وسیعی از خراسان و زابل را شامل می شود که به جز منطقه کردستان و ایلام در مابقی مناطق نصب توربین های بادی صورت گرفته یا در حال مطالعه و انجام است.با توجه به این پتانسیل طبیعی، وزارت نیرو در کشور نصب پنج هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در قانون برنامه پنجم توسعه را هدف گذاری کرده که از این میزان 4500 مگاوات آن را برای توسعه در زمینه بادی در نظر گرفته است. میزان ظرفیت نصب شده برق بادی تا اوایل سال 78 بالغ بر 128 مگاوات بوده است که تولید 307 گیگاوات ساعت برق را طی دوره 74 - 83 به همراه داشته است. این میزان برق تولیدی سبب صرفه جویی 425 هزار بشکه معادل نفت در بخش نیروگاهی ایران شده است و در جایی موجبات کاهش یک میلیون تن انواع آلاینده زیست محیطی را در این بازه زمانی فراهم آورده است که این موضوع اهمیت انرژی تجدیدپذیر به خصوص انرژی بادی را به خوبی نشان می دهد که به سادگی و صرف نظر از سرمایه اولیه، بدون هیچ هزینه ای قابل استفاده است.

منبع: مجله دانش بنیان