اقتصاد دانش بنیان

صندوق های وی سی متمرکز شوند

گفت و گو با دوعضو موسسه صندوق پژوهش و فناوری پرشین داروی البرز

در دنیای امروز و با شتاب گرفتن فناوری های نو، جامعه مدرن هرچه بیشتر نیاز به محصولات و ایده هایی در راستای فناوری های جدید دارد. این در حالی است که برای تولید محصولات و قرار گرفتن این ایده ها در مسیر درست، نیاز به راه اندازی کسب و کار های نوپا یا همان استارت آپ هاست؛ نخستین مسئله برای راه اندازی این نوع کسب و کارها نیز تامین مالی است.
سرمایه گذاری جسورانه یا وی سی (VC: Venture Capital) یک مدل سرمایه گذاری برای راه اندازی کسب و کارهای نوپا و شرکت های کوچک با پتانسیل رشد بلندمدت است. به طوری که این نوع سرمایه گذاری منبع بسیار مهمی برای راه اندازی کسب و کارهایی است که توان دسترسی مناسب به بازار سرمایه یا بانک ها را ندارند و عمدتا از ریسک و بازدهی بالا برای سرمایه گذار برخوردارند.
صندوق های جسورانه و سرمایه گذاران همواره به دنبال فرصت های مناسبی برای سرمایه گذاری هستند و برای این کار در رویدادها، نمایشگاه ها و... حضور دارند. از طرف دیگر، صاحبان طرح های فناورانه، استارت آپ ها، شرکت های نوپا و... هم به دنبال سرمایه گذاران هستند تا بتوانند چارچوب کار را ارائه کنند.
از جمله این صندوق های سرمایه گذاری جسورانه می توان به صندوق جسورانه موسسه صندوق پژوهش و فناوری پرشین داروی البرز اشاره کرد. این صندوق تامین مالی استارت آپ ها و کسب و کارهای نوپا را در حوزه بهداشت و سلامت بر عهده دارد. مدیر مالی موسسه معتقد است صندوق های وی سی نیاز به حمایت بیشتر از سوی دولت دارند و بایستی این وی سی ها به شکلی متمرکز با افزایش سرمایه در روند بهبود این گونه کسب و کارها گام بردارند. در همین راستا و برای آشنایی بیشتر با این موسسه و چالش های پیش رو در زمینه سرمایه گذاری جسورانه، با احسان شهیدی فر، مدیر مالی و مریم محمدی، مدیر ارزیابی طرح به گفت و گو نشستیم. شهیدی فر دکترای مدیریت صنعتی گرایش مالی دارد و از سال های 78، 79 وارد بازار کار شده است. با حسابداری شروع کرده و در بخش های بازرگانی، تولیدی و خدماتی و تجهیزات پزشکی کار کرده و از سال 92 با موسسه همکاری می کند. محمدی نیز کارشناسی ارشد مهندسی صنایع دارد و از سال 93 با صندوق همکاری می کند.

  لطفا تاریخچه مختصر و اهداف موسسه را بفرمایید.
شهیدی فر: پایان سال 90 این صندوق تاسیس شد و 91 به صورت ابتدایی و با دو نفر شروع به کار کرد. پس از آن توسعه یافت و مدیرعامل غیر موظف دکتر قدیری و سپس خودم و خانم محمدی به این موسسه ملحق شدیم و اکنون دارای 13 نفر نیروی تمام وقت و 12 نفر مشاور نیمه وقت و زیرمجموعه شرکت دارویی برکت است. اعضای هیئت مدیره موسسه را دکتر مریم قدیری، دکتر اصغر عبادی فر نماینده وزارت بهداشت و رئیس هیئت مدیره، دکتر محمداسماعیل اکبری نایب رئیس هیئت مدیره تشکیل می دهند.
باید اشاره کرد که موسسه فعال ترین صندوق وی سی در حوزه بهداشت به شمار می رود، همچنین مجوز موسسه با تصویب هیئت وزیران و از سوی کارگروه وزارت علوم در بخش صندوق های پژوهش و فناوری صادر شده است. موسسه از واحدهای مالی و اداری، واحد ارزیابی - تدوین طرح، نظارت و اجرا که شامل بخش مهندسی است و بخش پشتیبانی اداری تشکیل شده است.
صندوق های جسورانه براساس ماده 100 اهداف برنامه سوم توسعه تشکیل شده اند و هدفشان در زمان تاسیس ارتباط بین صنعت و دانشگاه بود و این ارتباط از طریق انواع خدمات تسهیل می شود. همچنین در اساسنامه این صندوق ها بخش های مربوط به ارزیابی، سرمایه گذاری، کمک به سیاست، راهبری و سیاست های کلان دولتی و صدور ضمانت نامه انواع تسهیلات آورده شده است. در عین حال این موسسه علاوه بر این موارد در انواع سرمایه گذاری ها فعالیت می کند و از سویی به صورت متمرکز در پرداخت تسهیلات به شرکت های مختلف و مشارکت در طرح ها گام برمی دارد به طوری که آن محدودیت های بانکی که در زمان انعقاد قرارداد با شرکت ها وجود دارد، در این جا نیست.
 این صندوق در چه حوزه هایی به فعالیت می پردازد؟
شهیدی فر: موسسه به صورت تخصصی در حوزه سلامت، تجهیزات پزشکی و دارویی و آی تی مرتبط با بخش سلامت و پروژه های صنایع غذایی مربوط به سلامت و ایمنی غذایی فعالیت دارد.
از سویی به دلیل این که سهامداران ما وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هستند و از طرفی چون زیرمجموعه شرکت دارویی برکت هستیم، جهت گیری سهامداران به سمت حوزه سلامت است و اغلب طرح ها در این حوزه هستند.
تاکنون 130 پروژه داشته ایم که تنها سه یا چهار پروژه وی سی هستند و از جمله کارهای انجام شده اعطای تسهیلات و ارائه خدمات عاملیت بوده است.
 منظورتان از ارائه خدمات عاملیت چیست؟
شهیدی فر: ارائه خدمات عاملیت به این معناست که به عنوان عامل سرمایه گذاران دولتی یا خصوصی در حوزه سرمایه گذاری، کار نظارت ارزیابی در طرح ها را بر عهده داریم.
البته صندوق های جسورانه در حوزه سلامت پروژه های طولانی مدتی هستند و زمان زیادی را نیاز دارند به طوری که امکان دارد یک مطالعه دارویی سه سال به درازا بینجامد در حالی که پروژه ای در حوزه آی تی به زمان کمتری نیاز دارد.
 از زمان فعالیت شما بیشترین موانع دست وپاگیر برای توسعه و حمایت از پروژه ها چه بوده است؟
محمدی: البته بهتر است به جای مانع آن را چالش بنامیم؛ چالش هایی که مشاهده می شود کمبود پختگی کارآفرینان است. از سویی اغلب آن ها این نوع کسب و کار را به عنوان کار دوم یا سوم خود می دانند و در عین حال با چالش های بازار آشنا نیستند و نمی دانند با آن چالش ها چگونه رفتار کنند. با این که انگیزه دارند اما بعد از مدتی با مشاهده این چالش ها کنار می کشند. تیم کاری مسئله مهمی است. همچنین کارآفرینان وقتی بازاریابی درستی ندارند، از ادامه دادن بازمی مانند. از دیگر مسائل نبود صادرات است، به طوری که R&D محدود به بازار داخل می شود و از استاندارد خاصی پیروی نمی کنیم. ضعف در زیرساخت ها نیز از دیگر موارد است.
شهیدی فر: با توجه به مواردی که برخورد داشتیم، به طور کلی در استارت آپ ها، با توجه به هسته تیم و بخش فنی، شکست در مسائل فنی کمتر بوده، در حالی که در بخش بازار و مدیریت اغلب دچار مشکل شده اند. بازاریابی از مسائل اساسی این نوع کسب و کارهاست. بیشتر استارت آپ ها روی بخش فنی و مهندسی متمرکز می شوند اما در بخش شرکت داری و بازار آگاهی کمی دارند و با کوچک ترین چالش، هسته تیم دچار مشکل می شود. از این رو نیاز است مجموعه هایی تشکیل شوند و کار تخصصی در حوزه بازاریابی برای استارت آپ ها را انجام دهند. اگر نگاهی به عملکرد وی سی ها بیندازیم، متوجه می شویم که یا زیان ده هستند یا با سود سپرده بانکی سرپا مانده اند.
در عین حال در این مسیر علاوه بر تامین مالی نیاز به بازاریابی و تیم سازی و بیزینس است ولی چون وی سی ها دولتی نیستند و بودجه زیادی ندارند، تنها می توانند در یک بخش، به عنوان مثال تامین مالی، ورود کنند. از این رو باید دولت ها بیشتر از این وی سی ها حمایت کنند. مشکلی که وجود دارد این است که ارگان های مختلف از جمله بانک ها و وزارتخانه ها با هم هماهنگ نیستند؛ باید بین صندوق و هریک از دستگاه های دولتی ارتباط تنگاتنگی باشد. همچنین ازجمله مشکلات دیگر وجود رانت در کشور است. ما پروژه هایی در بازار داشتیم که با مشکلاتی مواجه شد و مجبور شدیم با زیان از آن ها خارج شویم. همچنین دولت در کسب و کارهای نوپا باید زنجیره را از صفر تا 100 از تامین مالی تا تولید محصول و فروش آن در بازار ببیند و مورد حمایت قرار دهد و از طرفی مواردی همچون دادن سوبسید (یارانه)، تعرفه گمرکی را در این زنجیره در نظر بگیرد.
براساس قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان که مصوب شد، صندوق های پژوهش و فناوری می توانند ضمانت نامه صادر کنند و باید ارگان ها آن را بپذیرند، ولی در عمل این طور نیست و برخی این ضمانت نامه را قبول ندارند و هماهنگی بین ارگان ها نیست. باید سیستمی باشد که این ارتباط را مدیریت و هماهنگ کند. از این رو شرکت های دانش بنیان در نخستین قدم زمانی که در تامین مالی با مشکل روبه رو می شوند، ناامید شده و نمی توانند ادامه دهند.
 رقم سرمایه گذاری های صورت گرفته در این موسسه از زمان تاسیس تاکنون چه میزان بوده است؟ به نظرتان اشخاص حقیقی چگونه می توانند به این صندوق ها جذب شوند؟
شهیدی فر: سرمایه ثبتی موسسه 10 میلیارد تومان است که در پروژه های مختلف به کار گرفته شده و در عین حال از طریق عاملیت و منابع مختلف و پروژه ها، سرمایه گذاری حدود 137 میلیارد تومان بوده است.به باور من برای جذب حقیقی ها به وی سی ها باید عملکرد این صندوق ها به صورت شفاف در اختیارشان قرار گیرد، به طوری که بدانند آیا سوددهی خوبی در بلندمدت وجود دارد یا خیر. پس از آن می توان اشخاص حقیقی را جذب این صندوق ها کرد. البته به باور من حداقل تا 10 سال آینده وی سی ها سودده نخواهند بود. در نتیجه نباید انتطار داشت که سرمایه گذاران حقیقی به این صندوق ها روی بیاورند.
  نگاه شما به آینده صندوق های جسورانه چیست؟
محمدی: تعداد صندوق های وی سی زیاد است و اغلب از سرمایه 10 تا 15 میلیارد تومانی برخوردارند. از طرفی برای این که طرحی بتواند مراحل اولیه را بگذراند و به اصطلاح از آب و گل دربیاید، حداقل نیاز به چهار تا پنج میلیارد تومان دارد و این مبلغ تنها مربوط به پروژهایی مثل حوزه آی تی است. در حوزه سلامت این مبلغ به 10 تا 15 میلیارد هم می رسد. اگر هم بخواهند دانش فنی را به صنایع بفروشند، صنایع این ریسک را نمی کنند و خریدار نیستند. برای این منظور باید به شیوه ای صندوق های جسورانه پراکنده با سرمایه های کم در یک مجموعه متمرکز شوند، به طوری که با سرمایه گذاری متمرکز بتوان این سرمایه را افزایش داد و از سویی تاثیر مثبت روی کسب و کارها نوپا بیشتر شود. برای این کار باید صندوق هایی با سرمایه هایی بزرگ تر ایجاد شوند و با حمایت دولتی و افزایش سرمایه گذاری ها این روند بهبود یابد. در غیر این صورت و با این روند کنونی، بسیاری از وی سی ها شکست می خورند.
شهیدی فر: کاری که باید انجام داد، این است که اطلاعات صندوق های کنونی را که به صورت تک محوری کار می کنند، جمع آوری و عملکردشان سنجیده شود و آن را با عملکردشان در زمانی که ترکیب می شوند، مقایسه کرد و در نظر گرفت که چه کارهایی می توانند انجام دهند که در زمان حال آن اقدامات از این صندوق ها برنمی آید. در حال حاضر وی سی های زیادی در بخش های مختلف همچون آی تی، کشاورزی، پزشکی و... داریم که برخی از آن ها پول دارند اما مهارت و دانش کافی ندارند یا برعکس، دانش دارند اما دارای بودجه مناسبی نیستند. از این رو بایستی یک صندوق نوآوری در بخش خصوصی و به صورت متمرکز ایجاد شود. به باور من چنانچه صندوق نوآوری خصوصی داشتیم، موفق تر عمل می کردیم. اکنون با وجود صندوق نوآوری و شکوفایی وزارت علوم که دولتی است، آنچنان که باید شاهد روند درستی نیستیم. علاوه بر این باید به مسئله ای اشاره کنم؛ براساس قانون دولت موظف است که بودجه ای را به صورت مستقیم به ما بدهد اما این روند به درستی صورت نگرفته است، چراکه این مبلغ مستقیم توسط وزارت بهداشت داده نمی شود بلکه از سوی وزارتخانه به دانشگاه اعطا می شود و پس از کسر هزینه های جاری دانشگاه، مبلغی باقی می ماند. آن گاه با رایزنی باید مقداری از مبلغ را دریافت کنیم. البته گاهی اوقات این مبلغ آن قدر دیر به دستمان می رسد که سودی به همراه ندارد. اگر این موضوع در قانون آمده است، چرا دولت مستقیم به ما این پول را نمی دهد؟ اگر هم مشکل قانونی دارد بستر قانونی اش را فراهم کند و به عنوان طرح به مجلس ببرد و آن را اصلاح کند.
مضاف بر این ها، من علت متمرکز نشدن وی سی های پراکنده را تک محوری بودن ایرانی ها می دانم؛ ما می خواهیم به تنهایی کاری را به سرانجام برسانیم. هنوز در ایران آن گونه که باید کارهای گروهی جا نیفتاده است. به همین دلیل در نهایت به مشکل برمی خوریم. امیدوارم مقامات با خواندن چنین گفت و گوهایی بیشتر در بهبود حمایت ها از صندوق ها گام بردارند. چنانچه در سطوح بالای دولتی و مدیریتی از بروکراسی ها کاسته شود و بیش از پیش از وی سی ها حمایت کنند، می توان در راستای تامین مالی کسب و کارهای نوپا اقدامات بیشتری انجام داد.

منبع: مجله دانش بنیان