اقتصاد دانش بنیان

استفاده از توانایی علوم مختلف در معماری

با رشد و توسعه جهان، به خصوص پس از تغييرات اقتصادي، تکنولوژي و... بعد از انقلاب صنعتي و تحولات اجتماعي، فرهنگي ناشي از انقلاب فرانسه، تحولاتي در جهان رخ داد. اين تحولات اولين بار خود را در علوم مختلف بروز دادند که منجر به بازنگري در علوم و رويکردهاي مختلف آن شد. يکي از مواردي که دستخوش اين تغييرات شد، معماري بود. اين تغييرات باعث شد نگرش‌هاي جديد در طراحي معماري به وجود بيايد و در ادامه در شهرسازي، طراحي محيطي و... بروز پيدا کند.

طراحي و ساخت باغ، پارک، ويلا و از اين دست طراحي‌ها از ديرباز در زندگي بشر حضور داشته است. مي‌توان خط اين نوع طراحي‌ها را از ابتداي يک‌جانشيني بشر دنبال کرد. زنان را اولين باغبانان و اولين باغسازان در جهان مي‌دانند. از ديرباز زنان نسبت به مردان ميل بيشتري به يک‌جانشيني داشته‌اند. به خصوص در دوران بارداري، اين تمايل زنان بيشتر بود و سعي داشتند در دوره‌هايي که در مکاني ساکن مي‌شدند، با کاشت دانه‌هايي که مي‌شناختند، مقداري از مايحتاج خود و خانواده را تامين کنند. زنان اولين باغچه‌ها و اولين کرت‌ها را ساختند و براي محافظت از آن‌ها در مقابل حمله حيوانات، در اطراف باغچه‌هايشان حصار کشيدند. اين کارها از اولين فعاليت‌هاي بشر در معماري منظر است. در ادامه و در قرون ديگر هم انسان در تلاش بود محيطي را براي خود فراهم سازد که بتواند در آن زندگي بهتري داشته باشد و با ساخت کاخ‌ها و باغ‌ها تلاش کرد تا زيبايي‌هاي طبيعي را در يد قدرت خود درآورد. اين تصور که معماري منظر رشته‌اي نوپاست، دليل ديگري دارد که در ادامه به آن خواهيم پرداخت.

در اوايل قرن بيستم با تغييراتي که در جهان حاصل شد، رشته‌اي مجزا به عنوان لنداسکيپ در امريکا توسط فردريک لاو اولمستد با ويژگي‌هايي جديد و متفاوت از آنچه تا آن زمان وجود داشت، مطرح شد. در فارسي کلمه منظر معادل مفهومي کلمه لنداسکيپ است و در اين جايگذاري، مفاهيمي که در کلمه منظر وجود دارد، سعي‌شده بيانگر همان مفاهيم در کلمه اصلي يعني لنداسکيپ باشد. معماري منظر رويکردي است براي سازماندهي زمين، ساختمان‌ها و محيط تا انسان بتواند استفاده بهتري از آن‌ها بکند. در تعريفي که از معماري منظر وجود دارد، آمده است که منظر پديده‌اي عيني و ذهني و در عين حال پويا و نسبي است که محصول تعامل جامعه با تاريخ و انسان با محيط است. بايد متذکر شد که در تعريف ذکر‌شده، منظر، عينيت تنها نيست زيرا مورفولوژي صرف نيست و از طرف ديگر ذهنيت تنها هم نيست، زيرا فقط در خيال و تصور نقش نمي‌بندد و موضوع ذهني بودن منظر دلالت بر تصويري دارد که در ذهن ساخته مي‌شود.

در علوم طراحي به خصوص معماري و شهرسازي، سال‌ها مقياس بدن اهميت داشت، ولي با توجه به موضوعات و رويکردهاي جديد، به جاي مقياس بدن انسان، انسان‌محوري نقشي اساسي در طراحي و ساخت فضا پيدا کرد. همين موضوع انسان‌محوري يکي از مشخصاتي است که در معماري منظر بايد به آن بسيار توجه کرد و اين موضوع از اين رشته به ديگر رشته‌ها راه پيدا کرده است.

در جهان امروزي رشته و علومي را که در برگيرنده علوم مختلف باشند، بسيار مهم مي‌دانند. اين علوم جديد معمولا ميان رشته‌اي هستند و سعي دارند نگاهي همه‌جانبه‌نگر داشته باشند. منظر يکي از اين رشته‌هاست که رشته‌هايي مانند معماري، شهرسازي، باغسازي، کشاورزي، عمران، طراحي محيط‌زيست و اکولوژي را در خود جاي داده است. اين رشته به دليل ظرفيت‌هايي که دارد، به سراغ انواع علوم مي‌رود و از توانايي آن‌ها در پيشبرد اهدافش استفاده مي‌کند. منظر مانند ساختاري است که فضاهاي مختلفي دارد و مي‌تواند هر علمي را با توجه به ظرفيتي که دارد، در اين فضاهاي خالي جاي دهد و خود را روز به روز قوي‌تر و مستحکم‌تر کند. البته اين نکته حائز اهميت است که اين فضاهاي خالي را نبايد به عنوان خلأ و نقاط منفي در نظر گرفت، بلکه اين فضاهاي خالي توان و ظرفيت بالاي منظر است که مي‌تواند هر رشته‌اي را با خود همراه کند. به عنوان مثال وقتي اکولوژي به عنوان يکي از علوم جديد مطرح شد، منظر نيز به سراغ اين علم رفت و از توانايي اين علم در بهتر کردن ساختار و رويکرد خود استفاده کرد.

بايد دانست که منظر به دنبال افزايش کيفيت زندگي، سلامت و رفاه انسان و بوم است. منظر تلاش مي‌کند محيطي را فراهم کند که زندگي بشر را تا حد امکان زيباتر و کامل‌تر کند و درصدد کاهش خطرات زيست‌محيطي است.

رشته‌هاي طراحي در تلاشند تا فضا را بهتر طراحي کنند؛ معماري، منظر، شهرسازي و... همگي به دنبال طراحي فضاهاي بهتر و کارآمدتر هستند ولي در همه رشته‌ها فضا را بي‌جان تلقي مي‌کنند و چنين فضاهايي تغييرات ناشي از رشد و گسترش ندارند؛ اما در معماري منظر همه فضاهاي طراحي‌شده دستخوش تغييرات مي‌شوند. به عنوان مثال اگر از درخت که يکي از مصالح مهم در طراحي منظر است، براي ساخت يک فضا استفاده کرديم، بايد به اين مهم توجه کنيم که درخت موجودي است جاندار و در حال رشد و در حال تغيير، پس زماني که از يک نهال استفاده مي‌کنيم، بايد منتظر باشيم تا فضاي ساخته‌شده به وسيله آن، با تغيير فصول دچار تغيير شود و همچنين با رشد نهال، ديگر ويژگي‌هاي فضاي اوليه وجود نخواهد داشت. در طراحي منظر بايد توجه داشت که فضاهاي طراحي‌شده همه جاندار و در حال تغيير و رشد هستند و اين بدين مفهوم است که بايد بسيار دورانديش‌تر از فضاسازي در رشته‌هاي ديگر بود. به صورت ساده مي‌توان گفت منظر متنوع، رو به تعالي و هميشه در حال تغيير است. 

منبع: مجله دانش بنیان