اقتصاد دانش بنیان

نگاهی به عاملی مهم در زیبایی بصری شهرها

شهر در نگاه اول محلي است براي زيستن و پرورشيافتن. در بستر شهرهاست که اصول و ارزشها و هويت انساني شکل ميگيرد و تجلي پيدا ميکند. در ذهن ما آنچه از شهر باقي ميماند فقط سيما و کالبد نيست، بلکه جزئيات شهر نيز در تکميل ذهن ما از شهر به صورت ناخودآگاه کمک ميکند و اثرات مثبت و منفي بسياري در ذهنمان باقي ميگذارد.

تاثيراتي که شهر و کاربر بر يکديگر ميگذارند، باعث ميشود موضوع طراحي شهري و توجه به کيفيت بصري شهرها از اهميت بالايي برخوردار باشد؛ اثراتي که ميتوان بهراحتي در زندگي روزمره شهروندان مشاهده کرد. همه ما ساعات زيادي از شبانهروز را در خيابانها، کوچه ها، پارکها و... ميگذرانيم، از همين رو اثر شهر بر ذهن و زندگي ما تا مدتها باقي ميماند. يکي از مهمترين مواردي که در طراحي شهرها بايد به آن توجه کرد، خط آسمان است، زيرا خط آسمان از همان دسته عواملي است که به صورت ناخودآگاه بر بيننده اثر ميگذارد.

خط آسمان، خط فرضي است که در حد انتهاي ارتفاع تمام ساختمانها رسم ميشود و به عبارت ديگر خط آسمان، مرز جداره ساختمانها و آسمان در نگاه بيننده است. همانطور که گفته شد، خط آسمان به صورت ناخودآگاه بر ذهن اثر ميگذارد و به همين دليل ميتوان گفت که خط آسمان يکي از عوامل تعيينکننده درک ذهن از کيفيت محيط است. از طرف ديگر خط آسمان از عوامل موثر بر کالبد و سيماي شهرهاست که با دقت در طراحي اين مهم ميتوان شهرهاي را از منظر کالبدي نيز ساماندهي کرد.براي روشنتر شدن موضوع فرض کنيد در خياباني در حال قدمزدن هستيد که خط آسماني يکنواخت دارد، همه ساختمانها در دو طرف خيابان به يک ارتفاع هستند. آنچه اين نوع خط آسمان در ذهن تداعي ميکند، چيزي جز کسالت و امتداد بيهوده نيست و در نهايت کاربر اين خيابان بهزودي بيحوصله ميشود و خيابان مذکور برايش جذابيتي به همراه ندارد. از طرف ديگر مقايسه کنيد با خياباني که خط آسمان آن منظم و هدايتگر باشد. نظم خط آسمان نه به عنوان يکنواختي، بلکه به عنوان نظمي که از قاعده و قوانين خاصي پيروي ميکند در نظر بگيريد؛ ارتفاع ساختمانها متفاوت هستند، ولي با يک نظم در کنار هم قرار گرفتهاند و چشم کاربر را به سمت خاص و مورد نظر هدايت ميکنند؛ چنين خياباني قطعا در کيفيت زندگي مردم شهر تاثير مثبت خواهد داشت و در نتيجه کاربران را سرزنده و پويا نگه ميدارد.

نقشه ذهني کاربران شهري با ديدن خط آسمان تکميل ميشود، زيرا خط آسمان يکي از عوامل خوانايي شهرهاست و باعث ميشود کاربر شهري دچار سردرگمي در شهر نشود. خط آسمان به گفته بسياري از کارشناسان امضاي شهر است، زيرا  همانطور که گفته شد با ديدن خط آسمان ميتوان به بسياري از ويژگيهاي شهر پي برد.

يکي از زيباترين خط آسمانها متعلق به شهر نيويورک است. شهري با برجهاي سر به فلک کشيده که شايد به نظر برسد اين تنوع ارتفاعي در خط آسمان باعث اغتشاش ذهني بيننده شود، ولي چنين نيست، زيرا خط آسمان شهر نيويورک از نظمي دروني با ريتمي خاص پيروي ميکند و چشمان بيننده را نوازش ميدهد. اين نوع خط آسمانها در عين تنوع از سردرگمي جلوگيري ميکند و همه عناصر را در خدمت زيباسازي شهر قرار ميدهد.براي بررسي و بيان نمونه هاي موفق حتما لازم نيست از ايران خارج شويم؛ شهرهاي قديمي ايران را که بافت قديمي و سنتي خود را حفظ کرده اند، در نظر بياوريد؛ خط آسمان در آنها بهدرستي رعايت شده و تمام عناصر در خدمت نظمي است که ذهن بيننده را به مکان و محل شاخص مورد نظر هدايت ميکند که معمولا در اين شهرها بناهاي مذهبي و مساجد نقطه عطف خط آسمان در نظر گرفته شدهاند و چشمها به سمت آنها هدايت ميشوند. معماران و شهرسازان ما در گذشته تلاش ميکردند که شهرها را از يکنواختي و پيچيدگي نجات دهند و با شاخصسازي عناصر مذهبي خوانايي شهر را با استفاده از خط آسمان بهبود ببخشند.در انتها لازم است خط آسمان شهر تهران را نيز به اجمال مورد بررسي و ارزيابي قرار دهيم. با کمي دقت در شهر تهران ميتوان به همه معضلات و مشکلات شهر تهران، خط آسمان پر از اغتشاش و گسسته را اضافه کرد. خط آسماني که به جرئت ميتوان گفت هيچ نظمي در آن ديده نميشود. البته بايد گفت که در بعضي از مناطق سعي شده بود مواردي را در جهت بهبود خط آسمان در نظر بگيرند، ولي به دليل عدم مديريت يکپارچه شهري، اين مهم بهدرستي شکل نگرفت. خط آسمان شهر تهران بهشدت متاثر از بنيانهاي اقتصادي و سرمايهداري است و در واقع در شهر تهران شاهد نوعي کالاشدگي خط آسمان هستيم. خط آسماني که سرمايهداران ميتوانند آن را به دلخواه تغيير دهند. همانطور که در شهر خريد و فروش تراکم صورت ميگيرد، ميتوان گفت که خط آسمان نيز بين خريداران و فروشندگان دست به دست ميشود و سرمايهداران بخش مسکن بهراحتي با خريد قوانين توانستهاند آنچه را که ميخواهند و برايشان از نظر اقتصادي بهصرفه است، انجام دهند. همه اين موارد باعث شده که هر منطقه از شهر ساز ناکوک خود را بزند و با ديگر مناطق همخواني نداشته باشد. همه اين عوامل دست به دست هم داده تا ريتم و موسيقي خط آسمان شهر تهران گوشخراش و فالش به نظر برسد.

منبع: مجله دانش بنیان