اقتصاد دانش بنیان

نقش فناوریهای اجتماعی در رشد اقتصادی و انتقال فرهنگی

در دنیای پساصنعتی و اطلاعاتی امروز که دیگر صنایع و فناوری های سنتی بازده پیشین خود را ندارند، صنایع خلاق روزبه روز از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند. صنایع خلاق از دو جنبه دارای اهمیت هستند؛ اولا همیشه این صنایع نسبت به رشد صنعتی میانگین، از اعداد رشد بسیار بالاتری بهره مند بوده اند و خصوصا در سال های اخیر علیرغم بحران های مالی جهانی، همیشه توان خویش را حفظ و بخش بزرگی از اشتغال را نیز ایجاد کرده اند؛ دوما این صنایع هرگز برخلاف صنایع سنتی، تنها به رشد اقتصادی نمی انجامند، بلکه حاملان فرهنگ و سنت تولیدکنندگان خود و ایجادکننده تنوع فرهنگی هستند.

فناوری های نرم، صنایع خلاق و فرهنگی موارد متعددی را شامل می شوند که مواردی چون فناوری های اجتماعی، بازی های ویدئویی، پویانمایی، تولید محتوا و نشر دیجیتال، طراحی، اسباب بازی و صنایع دستی و گردشگری اولویت های الف هستند و همچنین فناوری های حوزه سینما، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، تبلیغات، نشر، مهندسی انگیزه، ساز و کارهای مدیریت بهره وری، حکمرانی خوب و سایر حوزه های فناوری های نرم و فرهنگی اولویت ب هستند.

متن حاضر مروری است بر این اولویت ها و بررسی نقش هر یک در قدرت اقتصادی، فرهنگی و دفاعی برخی کشورها و جمهوری اسلامی ایران.

فناوری های اجتماعی

فناوری های اجتماعی از دیدگاه ستاد توسعه فناوری های نرم و هویت ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هر کسب وکاری است که یکی از شرایط زیر را دارا باشد:

الف( تعامل بین افراد را از طریق فناوری تسهیل کند. شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک و توئیتر و پیام رسان های اینترنتی مانند تلگرام، اسکایپ و لاین مثال های بارز این نوع هستند.

ب) فضا، ابزار و امکانات را برای بهره مندی از رایانش اجتماعی یا به اشتراک گذاری دانش و اطلاعات در موضوعات مختلف را فراهم آورند. ویکی ها مانند ویکی پدیا، آموزش الکترونیک مانند کورسرا، فضای مشترک کاری مانند گیت هاب، فروشگاه های الکترونیکی نرم افزاری مانند اپ استور اپل و ابزار فیزیکی همکاری مشترک مانند کینکت مایکروسافت در این دسته قرار می گیرند.

ج( از طریق طراحی و به کارگیری سامانه های فناورانه یا طراحی و به کارگیری ساز و کارهای کارآمد مسائل و مشکلات اجتماعی را حل کند. جمع سپاری مکانیکال ترک آمازون، جمع سپاری مالی مانند کیک استارتر و ساز و کارهای باز ی وار سازی استفاده شده در تبلیغات از جمله مثال های این دسته هستند.

حجم بازار

دسته اول این فناوری ها به پراستفاده ترین ابزار استفاده شده در فضای مجازی بدل شده اند. این فناوری ها علاوه بر تاثیرات محسوس فرهنگی و اجتماعی که با خود به همراه دارند، از نظر اقتصادی نیز بسیار موثرند. به عنوان مثال فیس بوک به عنوان بزرگ ترین شبکه اجتماعی 72/1 میلیارد نفر کاربر دارد. اهمیت داده تولیدشده در شبکه های اجتماعی به قدری است که فیس بوک با وجود داشتن بزرگ ترین شبکه اجتماعی دنیا، اقدام به خرید شبکه اجتماعی اینستاگرام با مبلغ 1 میلیارد دلار و پیام رسان اینترنتی واتس اپ با قیمت 19 میلیارد دلار کرده است. مایکروسافت غول نرم افزاری دنیا نیز اخیرا با قیمتی نزدیک به 26 میلیارد دلار، شبکه اجتماعی متخصصان لینکدین را تصاحب کرده است. بدون شک صرف این هزینه های هنگفت برای تصاحب شبکه های اجتماعی بی دلیل نیست. ارزش این شبکه ها به دلیل داده های بیکرانی است که روزانه به آن ها روانه می شود. از این داده ها می شود برای مقاصد مختلف استفاده کرد که مهم ترین آن تبلیغات شخصی سازی شده است. همچنین این شبکه ها با ایجاد پلتفرم هایی برای خرید، سفارش محصولات، رزرو بلیت و... درآمد کلانی را به دست می آورند.درآمد فیس بوک در سال گذشته میلادی در حدود 18 میلیارد دلار بوده که بسیار نزدیک به درآمد حاصل از فروش نفت ایران در مدت مشابه است. این فناوری ها علاوه بر کسب درآمد مستقیم قابل توجه برای خود، باعث رونق کسب و کارهای جانبی و ایجاد اشتغال غیرمستقیم نیز می شوند. به عنوان مثال اسکایپ هم اکنون حدود  40 درصد از تماس های بین المللی را به خود اختصاص داده است. این مهم علاوه بر ایجاد درآمد از راه های مختلف از جمله مصرف پهنای باند، باعث رونق کسب و کار شرکت های تامین کننده اینترنت شده اند.

فناوری های اجتماعی در ایران

فناوری های اجتماعی در ایران مخصوصا در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است. ظهور و همگانی شدن گوشی های هوشمند و دسترسی آسان و سریع به اینترنت زمینه ساز این رشد بوده است.

در ایران آمار متناقضی در استفاده از پیام رسان ها وجود دارد. بنابر برخی آمار منتشرشده بیش از 20 میلیون ایرانی عضو تلگرام به عنوان محبوب ترین پیام رسان در ایران هستند و 12 درصد کل پهنای باند کشور به این پیام رسان تعلق دارد. ادعای دیگری نیز وجود دارد که نیمی از 100 میلیون کل کاربر تلگرام را ایرانیان تشکیل می دهند و 60 درصد پهنای باند کشور نیز مربوط به تلگرام است. هر کدام از این دو آمار که ملاک قرار بگیرند، با توجه به ضریب نفوذ 82 درصدی اینترنت و حدود 40 درصدی اینترنت همراه در کشور، نشان دهنده میزان داده جمع آوری شده توسط این پیام رسان است.

در داخل کشور نمونه هایی از فروشگاه های اپلیکیشن آنلاین وجود دارد که از کافه بازار به عنوان موفق ترین  نمونه می شود نام برد. در سال 94 تعداد 16 هزار توسعه دهنده در کافه بازار فعال بوده اند که درآمدی 36/6 میلیارد تومانی معادل 10 میلیون دلار نصیب آن ها شده است. همچنین تعداد کاربران کافه بازار در سال 94 به 30 میلیون نفر رسیده است که 14 درصد آن را خارجی ها تشکیل داده اند. مجله اکونومیست در سال 2014 ارزش بازار را در حدود 20 میلیون دلار تخمین زده بود که با توجه به گذشت دو سال احتمالا ارزش این فروشگاه رشد چشمگیری داشته است.

اولویت های استراتژیک

آموزش الکترونیک علاوه بر سهم بازار تاثیرگذاری که دارد، اثرات اجتماعی قابل توجهی را نیز داراست. از طرفی قسمتی از دوره های ارائه شده در سایت های خارجی، از ارائه آموزش های رسمی مدرک دار برای ایرانیان اجتناب می کنند که این امر نشانگر لزوم تقویت نمونه های مشابه داخلی است.برای فروشگاه های اپلیکیشن نیز می توان اثرات غیراقتصادی قائل شد. علاوه بر ایجاد درآمد و اشتغال زایی، نوع محصولات ارائه شده تاثیر بسزایی از لحاظ اجتماعی و فرهنگی می تواند داشته باشد. از طرفی مانند آموزش الکترونیک، در برهه هایی که به دلیل تحریم ها امکان استفاده از فروشگاه های خارجی وجود ندارد، نمونه خوب داخلی می تواند بسیار مفید باشد. با توجه به وجود یک نمونه بسیار موفق، سعی در ایجاد فضای رقابتی و ایجاد حداقل دو نمونه بزرگ دیگر مانند کافه بازار می تواند جزو اهداف نهادهای مسئول از جمله ستاد فناوری های نرم و هویت ساز باشد.

فضاهای مشترک کاری مانند گوگل داک با این که اثر اقتصادی مشخصی ندارند، اما با فراهم آوردن فضایی برای همکاری راه دور، امکان همکاری متخصصانی را که برای حضور در مکان مشترک دارای مشکلاتی هستند،  فراهم آورده است. کم کردن هزینه زمانی و اقتصادی این همکاری مشترک برای افرادی از سراسر جهان یا کشور، تاثیر اصلی است که این فناوری ها دارا هستند. این فناوری ها نیز مانند فناوری های قبلی با خطر تحریم و محدودیت توسط شرکت های خارجی مواجهند. بنابراین نیاز به توسعه فناوری های جایگزین داخلی به شدت احساس می شود. البته مانند موضوع پیام رسان ها کیفیت محصول و خدمات ارائه شده در این دسته از فناوری ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. از آن جا که بیشتر این سرویس ها باید به صورت آنلاین و با استفاده از رایانش ابری ارائه شوند، کمک به توسعه زیرساخت های لازم و گسترش خدمات ابری با کیفیت بالا باید مورد توجه همه نهادهای مسئول از جمله ستاد فناوری های نرم و هویت ساز قرار گیرد.

منبع: مجله دانش بنیان