اقتصاد دانش بنیان

سال 2021 در هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان «سال بین‌المللی اقتصاد خلاق برای توسعه پایدار» اعلام شد.درست در سالی که بیماری همه‌گیر کرونا اقتصاد خلاق را فلج کرده است، عنوان «سال بین‌المللی اقتصاد خلاق برای توسعه پایدار» انتخاب شد و اجرای فعالیت‌های سال توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد با مشورت یونسکو و سایر نهادهای مرتبط سازمان ملل متحد انجام می‌شود.

‎سال 2021 سالی متفاوت و منحصر به فردی است و به واسطه شیوع کرونا، اقتصاد دنیا روندی نزولی دارد. تاثیر این همه‌گیری بر همه جوانب اقتصادی و صنایع محتلف کاملا مشهود و مشخص است. یکی از صنایعی که در این میانه تاثیرات نامطلوبی از این همه‌گیری را تجربه کرده صنایع  فرهنگی و خلاق است. صنعتی که بازیگرانش در زنجیره ارزش از مرحله ایجاد، تولید، توزیع تا دسترسی به آن از این بحران در امان نماندند و آسیب دیدند.

صنایع خلاق را صنایعی می دانند که بر پایه خلاقیت، مهارت و استعدادهای فردی ظهور و بروز یافته است. این صنایع ظرفیت بالایی در ایجاد ثروت و اشتغالزایی دارند و فعالان این عرصه می توانند مالکیت معنوی محصول یا خدمات ارائه شده‌شان را از آن خود کنند. آمارها مبین این است که طی سال‌های اخیر شکل‌گیری زنجیره ارزش این صنعت در دنیا با سرعت بالایی در حال تکمیل شدن و نقش این صنایع در اقتصاد مشهود و نمایان است.

«مفهوم صنایع خلاق و فرهنگی» معمولا توسط ذی‌نفعان مختلف به ویژه سیاست‌گذاران فعال در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این مفهوم جهانی جای خود را در «ادبیات اقتصادی نوین جهان»، «مفاهیم صنایع خلاق»، «کالاهای خلاق»، «اقتصاد خلاق»، «شهرهای خلاق»، «مناطق خلاق»، «کلاس خلاق» و غیره باز کرده است. صنعت انیمیشن، مد و لباس- گردشگری و  میراث فرهنگی موسیقی، سینما و نشر برخی از نمونه های موفق صنعت خلاق در جهان است.

نکته این است که باید توجه کنیم مفهوم خلاقیت را با معیارهای آماری نمی سنجند. باید در به کار گیری این مفهوم توجه داشته باشیم که همه جوانب آن را در نظر گرفته و به کار ببندیم تا مفهوم آن را درست و اصولی بیان کرده باشیم و دچار سردرگمی نشویم.

قرار است در سالی که با عنوان سال بین‌المللی اقتصاد خلاق برای توسعه پایدار نام گذاری شده است، فعالیت‌هایی برای بروز خلاقیت‌ها در این حوزه، اشتراک گذاشتن بهترین شیوه‌ها و تجربیات، افزایش ظرفیت منابع انسانی و مقابله با چالش های اقتصاد خلاق انجام شود.

امروز در مدیریت منابع و بسیج امکانات کشورهای توسعه یافته نقش «نیروی انسانی خلاق»، «مدیریت استعدادها»، «تمایل به ایجاد شهرهای خلاق»، «تمرکز بر روی استراتژی و ابتکار» و «توسعه مدل های تجاری» به چشم می‌خورد. در این نوع نگاه، استراتژی های جدید و ساختارهای زنجیره ارزش در بیشتر صنایع خلاق فرهنگی ظاهر شده است.

اما این صنعت رو به رشد جهانی با همه ظرفیتی که دارد مانند دیگر صنایع کهن و با سابقه، در مواجهه با بیماری کووید 19 دستخوش تغییر و بحران شده است. بحرانی که نقش فناوری در معادلات جهانی و اقتصادی را پررنگ‌تر کرده است و قطعا تغییرات ناشی از آن در آینده عمیق تر و جدی تر خواهد شد.

در ایران اسلامی نیز ما در ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان و صنایع نرم و خلاق ضمن حمایت از کسب و کارهای نوپای این حوزه در تلاشیم تا با توانمندی سازی شرکت های خلاق در کنار حمایت از تأسیس و ایجاد خانه های خلاق و نوآوری اکوسیستم و زیست بوم صنایع خلاق و فرهنگی را رونق دهیم و با بهره گیری از مزیت های ملی و بومی و نیروی انسانی خلاق موجود در استان های کشور جانی دوباره به فناوری های نرم و هویت ساز کشور دهیم، ما در معاونت علمی در پی تقویت خانه های خلاق از طریق دادن زیرساخت، تجهیزات لازم و تسهیلات مالی و نیز حمایت از منتور و vc  های حوزه صنایع خلاق در پی تحریک تقاضا و بازار سازی ملی و جهانی برای این شرکت ها از طریق مشارکت و حمایت از حضور آنها در بازار های بین المللی و توسعه فعالیت های کریدور صادراتی صنایع خلاق ایران ساخت هستیم.

ما در این مسیر چالش های فراوانی داریم که به اصلی ترین چالش ها در زیر اشاره می شود.

نبود قوانین اختصاصی یا روز آمدی در حوزه صنایع خلاق - نبود قوانین حقوق مؤلف و ایده های خلاق.- قابلیت های صنایع خلاق باید برای عموم مردم روشن شود - ما متأسفانه مراجع تخصصی به روز در این حوزه در ایران نداریم هنوز صنف تخصصی برای پرداختن ویژه به این صنایع در ایران وجود ندارد هرچند در کشور ما فرهنگ و هنر زیر بنای اصلی صنایع خلاق هست اما وقتی از فناوری و استفاده از آن در صنایع فرهنگی به میان می آید نگرشی سلبی نسبت به فناوری استنباط می شود. البته ما منکر بهره مندی از شیوه های سنتی در تولید آثار هنری نیستیم هرچند بهره گیری از فناوری های روز آمد هم در این خصوص شایسته توجه است.

توجه به این چالش ها می تواند جهش در حرکت فعالانه و رفع موانع موجود در این حوزه را ایجاد کند.

*مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری و دبیرستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان وصنایع نرم و  خلاق