اقتصاد دانش بنیان

چند سالی است در زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی کشور در کنار شکل‌گیری شرکت های دانش‌بنیان در مراکز علمی و دانشگاهی، بخش دیگری از شرکت‌ها که عمدتا در صنایع خلاق، فرهنگی و خدمات نوین و مبتنی بر فضای دیجیتال فعال هستند و ماهیت رشد آنها بر مبنای خلاقیت، نوآوری و ارایه مدل های نوین کسب و کار است، ظهور کرده و مراحل رشد خود را با شتاب پشت سر می گذارند.

ظرفیت بالای شرکت های خلاق در ایجاد و رونق اشتغال کشور این روزها در اکوسیستم نوآوری قابل لمس و مشاهده است اما نبود قانون حمایتی از این شرکت ها چالشی است که این روزها فعالان این حوزه با آن روبرو هستند. 

به همین منظور خبرنگار ایرنا در مصاحبه اختصاصی با پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان، صنایع نرم و خلاق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از فعالیت شرکت های خلاق در کشور و نیز چگونگی رفع دغدغه های قانونی آنها در راستای توسعه فعالیت شان به گفت و گو پرداخت.

وی در خصوص اهمیت فعالیت شرکت های دانش بنیان در زیست بوم نوآوری کشور گفت: طبق مطالعاتی که در حوزه توسعه فناوری صورت گرفته است، سیر فرآیند تحول و تکامل فناوری در دهه های اخیر به ظهور نوع تازه ای از فناوری ها منجر شد. یعنی علاوه بر اهمیت علمی، فنی و اقتصادی که فناوری ها دارند، می توانند در کنترل و هدایت رفتار انسان ها به شدت تاثیرگذار باشند.

مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری بیان کرد: همین امر باعث شده این نوع از فناوری اهمیت دو چندان پیدا کنند و نقش تعیین کننده و راهبردی در فعالیت های جوامع بشری داشته باشند که با عناوین مختلف از قبیل فناوری های نرم، فناوری های فرهنگی و صنایع خلاق از آنها نام می برند و در نهایت این فناوری ها اقتصاد خلاق را شکل می دهند.

کرمی اظهار داشت: نقش صنایع خلاق در جهت دهی به مسیر آینده توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور بسیار ضروری است و باید به ضرورت برنامه ریزی برای اخذ و توسعه فناوری های نرم و صنایع فرهنگی توجه ویژه ای شود. به طور مثال برای اثبات اثرگذاری اقتصادی فرهنگی و اجتماعی صنایع خلاق در اروپا و آمریکا، گردش مالی صنایع خلاق در سال گذشته ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد دلار بود که حدود ۳ درصد از کل تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داد و برای حدود ۳۰ میلیون نفر در جهان صنایع خلاق و فرهنگی شغل ایجاد کرد.

وی یادآور شد: سهم آسیا و اقیانوسیه در گردش مالی صنایع خلاق چیزی حدود ۷۴۳ میلیارد دلار بوده که ۱۲ میلیون شغل ایجاد و جایگاه نخست را در این اقتصاد کسب کرده است. کشورهایی مثل چین، استرالیا، ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور نیز جزو اولین ها در استفاده از صنایع خلاق و بهره مندی مالی از آن هستند.

مشاور معاون علمی ریاست جمهوری ادامه داد: جایگاه دوم در این اقتصاد متعلق به اتحادیه اروپا با ۷۰۹ میلیارد دلار گردش مالی و حدود  هشت میلیون شغل است. جایگاه سوم مربوط به آمریکای شمالی است که حدود ۶۲۰ میلیارد دلار بوده و پنج میلیون شغل ایجاد کرده است. پس از آن آفریقا و خاورمیانه (غرب آسیا) با حدود ۵۰۸ میلیارد دلار گردش مالی، ۲.۵ میلیون شغل را تحت پوشش قرار داده و جایگاه آخر آمریکای لاتین با  ۱۲۴ میلیارد دلار گردش مالی و حدود ۲ میلیون شغل است.

کرمی ادامه داد: طبق گزارشی که کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در خصوص بازار و خدمات خلاق ارایه کرده است، بازار کالا و خدمات خلاق رشد سالانه ای دارد که حدود هفت درصد در سال برآورد شده است. این بازار از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۸ با افزایش دو برابری مواجه شد، ولی در سالیان اخیر رشد هفت درصدی را نشان می دهد.

وی درخصوص وضعیت ایران در زمینه بهره برداری از صنایع خلاق افزود: وضعیت کشور در این زمینه متاسفانه آن چنان که باید و شاید مطلوب نیست. ما پیشینه فرهنگی و تمدنی بزرگی را داریم، صنایع دستی، صنایع خلاق، صنایع فرهنگی و صنایعی که بر مزیت بومی ما حاکم است، پیشینه و عقبه خوبی دارند و از محتواهای خوبی در این زمینه برخورداریم اما هنوز نتوانسته ایم زنجیره تولید و توزیع مطلوب این کار را در کشور ایجاد کنیم. امید است هر چه زودتر این موضوع در کشور مورد توجه قرار گیرد.

دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان، صنایع نرم و خلاق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری افزود: بسیاری از مجموعه های فعال در صنایع خلاق فرهنگی در کشور با وجود ایجاد اشتغال و تولید ارزش اقتصادی قابل توجه، دچار یک سری مشکلات سخت افزاری و نبود قانون و متولی مشخص هستند. این امر باعث شده در این حوزه، از ظرفیت ها آن چنان که باید و شاید استفاده نشود.

وی یادآور شد: در اقتصاد دانش بنیان که زیست بوم دانش بنیان را کامل در اختیار می گیرد و شامل شرکت های دانش بنیان، استارتاپ ها، شرکت های خلاق و همین طور شرکت هایی که در این حوزه ورود کرده اند می شود، در حال حاضر حدود هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان گردش مالی شرکت های دانش بنیان در زیست بوم نوآوری کشور است.

کرمی گفت: صنایع خلاق کشور می توانند با تفکیکی که در زمینه حمایت از شرکت های خلاق صورت می گیرد و با قانونمند شدن فعالیت این شرکت ها، ارزش افزوده بیشتری را برای کشور حادث کنند. در حال حاضر حدود ۶ هزار استارتاپ در جامعه و هزار و ۲۵۰ شرکت خلاق داریم که با تلاش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ذیل برنامه توسعه و حمایت از صنایع خلاق و فرهنگی که در معاونت شکل گرفته، ایجاد، شناسایی و مورد حمایت قرار گرفته اند. اگر در این حوزه صاحب قانون شویم و بتوانیم کمک های قانونی و حمایتی بیشتری را توسط مجلس شورای اسلامی برای این شرکت ها داشته باشیم، کشور حتما به جایگاه مطلوب خود نزدیک می شود.

مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری اظهار داشت:‌ قانون حمایت و تاسیس شرکت های دانش بنیان در سال ۸۹ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در سال ۱۳۹۲ توسط معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری مورد اقدام و اجرا قرار گرفت. این قانون برای آن دوره قانون مترقی و خوبی بود، اما رفته رفته در اجرا متوجه شدیم چالش هایی در این قانون وجود دارد؛ از جمله اینکه شرکت های خلاق و صنایع فرهنگی و تمامی شرکت هایی که بر مبنای نوآوری فعالیت می کنند، در قانون فعلی دانش بنیان دیده نشده است.

وی ادامه داد: در قانون فعلی تصریح شده، شرکت هایی که دارای فناوری و تکنولوژی پیچیده و های تک هستند، شرکت دانش بنیان نامیده می شوند. شرکت های  خلاق بر مبنای خلاقیت و نوآوری شکل گرفته اند و شاید از فناوری و تکنولوژی "های تک" برخوردار نباشند، اما حتما می توانند برای اشتغال زایی و ارزش افزوده و تولید ثروت خیلی موثر باشند. لذا یکی از نقص های قانون دانش بنیان فعلی دیده نشدن شرکت های خلاق و نوآور است.

کرمی یادآور شد: طرحی که اکنون در مجلس شورای اسلامی تحت عنوان جهش تولید مطرح و قرار است نقایص یا چالش ها و کمبودهای فعلی قانون دانش بنیان را رفع کند، با وجود اینکه   نماینده های مجلس بر روی آن وقت گذاشته اند و جای تشکر دارد، اما باز هم این نقص را دارد که شرکت های خلاق، صنایع فرهنگی دیده نشده اند؛ قانون برای این شرکت ها و متولی که بتواند این شرکت ها را احصا کند، وجود ندارد.

وی گفت: پیشنهاد ما این است که اول موضوع شرکت های خلاق، صنایع فرهنگی و فناوری های نرم در قانون جدید که به صورت طرح در مجلس در حال پیگیری است، دیده شود. دوم اینکه ضوابط و آیین نامه های اجرایی برای اجرایی شدن آن با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پیگیری شود.

کرمی در پاسخ به این سوال که آیا اقتصاد سنتی در این سال ها توانسته ارتباط خوبی با شرکت های دانش بنیان برقرار کند، افزود: اگر موضوع خرید کالا و محصولات دانش بنیان باشد، بسیاری از شرکت ها از محصولات دانش بنیان که همه ساله در قالب نمایشگاه ایران ساخت ارایه می شود، خرید انجام می دهند. خیلی از شرکت ها تجهیزات آزمایشگاهی خود را از تجهیزات آزمایشگاهی ایران ساخت تامین می کنند و هم اکنون ۹ هزار قلم کالا در نمایشگاه این دوره ایران ساخت عرضه شده است.

وی ادامه داد: اما پاسخ این سوال که آیا ارتباط منطقی بین صنایع فرهنگی و دانش بنیان برقرار شده است، منفی است. در این زمینه ما دچار چالش  هستیم. اگر صنایع فرهنگی را در حوزه های کلان آن اعم از سینما، هنرهای نمایشی و تئاتر، رسانه ها، چاپ و نشر، موسیقی، اوقات فراغت، شاخه های مختلف طراحی، گردشگری، معماری و غیره نام ببریم، همه آنها به تنهایی حوزه های گسترده ای هستند.

کرمی اظهار داشت: به طور مثال در حوزه سینما می توانیم ارتباط نوآوری و صنایع فرهنگی را داشته باشیم. سینمای ما آرتیست محور (فرد محور) است و زنجیره تولید و توزیع ندارد. در آمریکای شمالی که حدود ۱۰۰ میلیارد دلار گردش مالی سینمای هالیوود است، وقتی یک فیلم نامه به ذهن فرد می رسد ابتدا مشخص است این فیلم نامه را برای یک کمپانی می نویسد. بنابراین هدایت، سرمایه گذاری، مشاوره و استفاده از امکانات به فرد فیلم نامه نویس داده می شود و قبل از تولید فیلم، مبلغ دریافتی برای فیلم نامه از طرف شرکت پرداخت می شود. هم زمان با نوشتن فیلم نامه تمام کارهای مربوط به تولید و پخش و بازاریابی این فیلم انجام می شود.

وی افزود: آیا این امر نیز در سینمای ایران نیز دیده شده است؟ آیا در سینمای ایران وقتی فیلمی ساخته می شود شرکتی هست که تمام کارهای جانبی را انجام دهد. قطعا به این صورت نیست. اگر بتوان این زنجیره و اکوسیستم صنایع خلاق را در ایران به وجود آورد، از لحاظ اشتغال و درآمدزایی به کشور می توان کمک کرد. 

کرمی در خصوص طرح جهش تولید که در حال حاضر در مجلس شورای اسلامی در حال پیگیری است، افزود: نمی توان گفت مجلس قوانین را برای یک مدت خاص مجلس تصویب می کند، اما نمایندگان زمانی که قانونی را تصویب می کنند چه به صورت طرح و لایحه، باید عمر طولانی داشته باشد. قوانین باید برای حال و آینده تصویب شوند نه برای زمان امسال و فردا. چالشی که در مورد قانونی که اکنون در قالب طرح در مجلس مطرح است، این است که نوآوری و شرکت های خلاق و صنایع فرهنگی خیلی ضعیف دیده شده و آن گونه که شاید و باید حق مطلب ادا نشده است.

مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص فعالیت استارتاپ ها و صنایع خلاق در کشور اظهار داشت: آمار دقیقی از استارتاپ ها یا صنایع خلاق و فرهنگی ندارم، اما در مجموع اکوسیستم فناوری و نوآوری بر اساس مستنداتی که سال ۹۸ به دست ما رسیده، هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان گردش مالی این شرکت ها بوده است و ۳۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد کرده اند و توانستند فارغ التحصیلان رشته های مختلف را جذب کنند.

وی با اشاره به اینکه بیش از نیمی از فارغ التحصیلان در رشته های علوم انسانی، علوم اجتماعی و فرهنگ و هنر هستند، گفت: یکی از جاهایی که باید برای این رشته ها فکری شود، همین صنایع خلاق و فرهنگی است که می توانند با بازار بزرگی رسانه و چاپ و نشر و ادبیات و ورزش و دکوراسیون و گردشگری برای دانشجویان و فارغ التحصیلان هنر کسب و کار آماده کنند.

کرمی یادآور شد: یک جمعیت حدود ۸۰ میلیونی در کشور وجود دارد، اما در مقابل جمعیت ۴۰۰ میلیون نفری از فارسی زبان ها را داریم. خیلی از تولیدات صنایع خلاق و فرهنگی ما می تواند به دلیل فرهنگ و تمدن نزدیک به هم و آداب و رسومی که داریم و پیشینه تاریخی از این بازار ۴۰۰ میلیونی و بعد کل جهان استفاده کند. 

دبیر فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان همچنین در خصوص فعالیت شرکت های دانش بنیان در زمینه تامین تجهیزات برای مقابله با کرونا گفت: سهم شرکت های دانش بنیان در زمینه تامین تجهیزات مقابله با کرونا خیلی بالا بوده است. اگر شرکت های دانش بنیان نبودند، وضعیت کشور در مواجهه با آن فاجعه آمیز می شد. خوشبختانه هر آنچه که در دنیا در زمینه کمک به رفع مشکلات کرونا و نیازمندی بیماران کرونایی بوجود آمد، کشور ما جزو لبه اول بوده است.

وی ادامه داد: هم زمان با اپیدمی کرونا در جوامع بشری، ایران جزو کشورهایی بود که ماسک، ونتیلاتور، دستگاه کمک تنفسی بای پپ، اکسیژن ساز و خط تولید ماسک، شوینده ها، ضد عفونی کننده ها و پروتکل های بهداشتی و درمانی، مکمل های دارویی که به رفع مشکلات حاد بیماران کرونایی کمک می کرد را تولید کرد. اخیرا نیز دانشمندان کشورمان در این شرکت ها در تولید واکسن پا به پای کشورهای مطرح در تولید واکسن کرونا توانستند فعالیت های ارزنده و چشمگیری انجام دهند. 

کرمی در خصوص اثرگذاری صنایع خلاق در اجزای مختلف کشور یادآور شد: اثرگذاری فناوری های نرم بر حوزه حیات فرهنگی و اجتماعی ایران خیلی شاخص و کارساز است؛ در بعد اقتصادی، اشتغال زایی، تولید ثروت، درآمدزایی و گردش مالی بالا را حتی در حوزه مبادلات خارجی برای ما به ارمغان می آورد؛ در حوزه دفاعی نیز می تواند پشتوانه امنیت و اقتدار ملی باشد و ما را با پیشینه فرهنگی و تمدنی بیشتر اخت دهد و  در حوزه اجتماعی باعث بهبود فرهنگ عمومی شود؛ به افزایش خودباوری و پرورش همبستگی و اتحاد ملی منجر شود و در تولید محتوا به ما کمک کند؛ در حوزه هویت ملی نیز می تواند به حفظ میراث و ارزش ها کمک کند. همچنین صنایع فرهنگی و نرم سازگار با محیط زیست است.

وی ادامه داد: حوزه خلاقیت و نوآوری به جریان آزاد ایده ها و تولید آنها و خلق مفاهیم جدید، و نیز نوآوری و افزایش آن در کشور کمک می کند. در حوزه فرهنگی نیز، هم دفاع فعال فرهنگی و هم حفظ تنوع فرهنگ بومی و ملی ما است و می تواند به صدور فرهنگ ایرانی اسلامی به دنیا کمک کند. باید کمک کنیم تا صنایع نرم وصنایع فرهنگی جایگاه خود را در کشور پیدا کنند.