اقتصاد دانش بنیان

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی معتقد است پایداری اقتصاد دانش‌بنیان در گرو سرمایه‌گذاری جسورانه در حوزه علم و فناوری است.

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پرویز کرمی دبیر ستاد توسعه فرهنگ علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی با حضور در برنامه تلویزیونی «چرخ» که از شبکه چهارم سیما پخش می‌شود، درباره «اقتصاد دانش‌بنیان» گفت: اقتصاد دانش‌بنیان نوع جدیدی در حوزه اقتصاد در کشور ما و در کشورهای پیشرفته مطرح‌شده است محسوب می‌شود. به عبارتی روش جدیدی برای افزایش و کسب ثروت از علم و فناوری است. این موضوع معمولاً در کشورهایی که دانش‌پایه هستند و عناصر و شاخص‌های آن رادارند تبدیل به اقتصاد اصلی می‌شود.

مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری افزود: البته در کشور ما این نوع اقتصاد تازه فعالیت خود را آغاز کرده است و در حال طی کردن رشد خود است. امیدواریم با بنیه نیروی انسانی و زیرساخت‌هایی که در کشور وجود دارد در آینده‌ای نزدیک بتوانیم بگوییم که اقتصاد در کشور ما کاملاً به اقتصادی دانش‌بنیان تبدیل‌شده است.

کرمی خاطرنشان کرد: در کشور ما عمر اقتصاددانش‌بنیان به یک دهه بیشتر نمی‌رسد. اما موضوع اقتصاد دانش‌بنیان بعد از مصوب شدن تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در مجلس شورای اسلامی در سال 1389 عملاً فراگیر شد. پیش‌ازاین اقتصاد دانش‌بنیان در جمع‌هایی محدود مانند ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی آغازشده بود. ابتدای راه خود را طی می‌کرد و در واحدهای محدود دانشگاهی مطرح می‌شد.  پس از مصوب شدن این برنامه اقتصاد دانش‌بنیان عمومی‌تر شد و تقریباً به یک گفتمان تبدیل شد. 

وی توضیح داد: البته این مصوبه تا سال 92  عملیاتی نشد. در این سال دولت آن را به اجرا درآورد و می‌توان گفت در ابتدای دولت یازدهم باوجود حدود 10 شرکت دانش‌بنیان این قانون توسط کارگروه معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهور  و سایر وزارتخانه‌هایی که در ذیل این قانون تعریف‌شده بودند جنبه اجرایی پیدا کرد. 

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی با اشاره این نکته که امروز با وجود 3 هزار و 200 شرکت دانش‌بنیان  نمود اجرایی شدن این موضوع است و اقتصاد دانش‌بنیان به استناد آن‌ها شکل می‌گیرد، گفت: نزدیک به 6 هزار شرکت در سامانه شرکت‌های دانش‌بنیان ثبت‌نام کرده‌اند که مراحل تأیید صلاحیت خود را طی کنند تا عنوان دانش‌بنیان شدن شرکت خود را دریافت کنند.

وی همچنین بازیگران دیگر این عرصه را استارتاپ ها، پارک‌های علم و فناوری، دانشگاه‌ها، مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها، VCها عنوان کرد و افزود: این مراکز بسته به نوع تعاملی که با این اقتصاد  دارند جزو بازیگران اصلی محسوب می‌شوند و رشد و بلوغ آن‌ها به رشد و بلوغ اقتصاد دانش‌بنیان در کشور کمک می‌کند.

به گفته کرمی، تمامی حوزه‌ها می‌توانند در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان ورود پیدا کنند، همان‌طور که تا امروز نیز ورود پیداکرده‌اند. 

وی توضیح داد: علوم و فناوری‌های همگرا Nbics شامل نانو، بایو، ICT، و علوم شناختی و علوم اجتماعی (سو شال ساینس) در این حوزه‌ها ورود بیشتری کرده‌اند و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه‌ها نیز بیشتر است.

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی اصلی‌ترین رکن اقتصاد دانش‌بنیان را نیروی انسانی متخصص و خلاق دانست و افزود: اگر تعداد، کیفیت و کمیت نیروی انسانی متخصص هر کشوری بالا باشد پایه اصلی اقتصاد دانش‌بنیان را دارد. البته زیرساخت‌ها و سایر موارد به محقق شدن بهتر اقتصاد دانش‌بنیان کمک می‌کند؛ اما رکن اصلی همان نیروی انسانی متخصص است.

وی با ابراز خرسندی از دارا بودن کشور ما از این نیروی ارزشمند، گفت: وقتی کشوری مانند ما 5 میلیون دانشجو، 20 میلیون فارغ‌التحصیل دارد، یعنی ابتدایی‌ترین موضوعی که باید در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد، فکری برای بهره‌مندی بهینه از نیروی مغز افزاری این نیروها هست.

کرمی ادامه داد: کشور ما در این حوزه ورود خوبی داشته است. شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ ها و مراکز رشد و نوآوری که در این حوزه ایجادشده‌اند، توانسته‌اند ابتدایی‌ترین کار که جلب اعتماد نیروهای انسانی است را به دست آورند. شرکت‌هایی که امروز ایجادشده است حاصل بهره‌مندی و به‌کارگیری همین نیروها است.

وی با بیان لزوم ایجاد زیست‌بوم فناوری و کارآفرینی، گفت: در این زیست‌بوم باید بازیگرانی وجود داشته باشند که بتوانند از طریق ارتقا، حمایت و مربی‌گری نیروها، این شرکت‌ها و این اقتصاد را شکل داده و ایجاد کنند. 

به گفته دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی در زمینه مرکزٔ تولید علم و پرورش نیروی انسانی به عنوان پایه اصلی را که همان دانشگاه‌ها هستند در اختیار داریم. این دانشگاه‌ها در منطقه تراز اول‌اند و حرفی برای گفتن دارند. 

وی افزود: مرحله بعدی پارک‌های علم و فناوری مراکز رشد و نوآوری هستند که ایده را تبدیل به محصول می‌کنند و چرخه تجاری‌سازی را شکل می‌دهند. ازنظر وی پارک‌های علم و فناوری خوبی در 31 استان ایران وجود دارد که برخی استان‌ها دو پارک داریم. 

کرمی مراکز رشد و نوآوری را حلقه دیگری از این چرخه عنوان کرد و افزود: مراکز رشد و نوآوری در دانشگاه‌های ما مستقرشده‌اند و وظایف خود را درزمینهٔ هدایت، جذب، ارتقا و آموزش نیروی متخصص انجام می‌دهند. 

وی ادامه داد: از دیگر بازیگران این عرصه نیز شتاب‌دهنده‌ها هستند. این مراکز در جایگاه خوبی قرارگرفته‌اند اما باید در رشته‌های مختلف افزایش پیدا کنند. VC ها نیز کمک‌کننده‌های جدیدی هستند که از سال گذشته به این چرخه اضافه ‌شده‌اند. این‌ها صندوق‌های جسورانه یا ریسک پذیر هستند. افراد و شرکت‌ها و مؤسساتی که استارتاپ ها یا مراکز رشد را شناسایی می‌کنند، آورده و سرمایه خود را به آن تزریق می‌کنند و در کنار تزریق سرمایه تلاش دارند آن‌ها را راهنمایی کنند.

صندوق های جسورانه حوزه علم و فناوری  به پایداری اقتصاد دانش‌بنیان می انجامد

کرمی افزود: معاونت علمی به شرکت ها و افرادی که در حوزه های مختلف علمی سرمایه گذاری می کنند کمک مالی و  تسهیلاتی مشاوره ای ارائه می کند.

وی همچنین با بیان اینکه اقتصاد ایران از دارایی ها و سرمایه خوبی برخوردار است، گفت: ولی به صورت سنتی این دارایی ها در جاهایی سرمایه گذاری می شود که در نهایت تاثیر آن در فضای کلی اقتصاد مشخص نیست. به طور مثال افراد تمایل دارند که بیشتر در حوزه مسکن و خرید زمین سرمایه گذاری کنند که این کار آرامش و ریتم بازار را به هم می زند و ارزش افزوده برای اقتصاد ملی ندارد.

مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، ادامه داد: بیشتر افرادی که در سرمایه‌گذاری‌های جسورانه حوزه علم و فناوری و دانش بنیان وارد می شوند در واقع هم به پایداری اقتصاد دانش بنیان کمک می کنند و هم بهره های اقتصادی خوبی در این زمینه می برند.

وی تصریح کرد: ممکن است برخی افرادی که در سرمایه گذاری های جسورانه ورود می کنند بارها در استارتاپ ها سرمایه گذاری کرده و شکست بخورند؛ ولی موفقیتی که در یک کسب و کار حاصل می کنند بازده بسیار بالایی دارد و جبران خسارت ها را به دنبال دارد.

دبیر ستاد فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی با اشاره به بازیگران این عرصه، گفت: شرکت های دانش بنیان و مراکز نوآوری مهم ترین بازیگران این عرصه هستند و کمک می کنند تا نیروی انسانی متخصص در جایگاه اصلی خود قرار گیرد و بازده اقتصادی برای کشور داشته باشد و از علم و فناوری تولید ثروت شود. 

به گفته کرمی، زمانی بود بازار جذب برای افراد صاحب ایده، خلاقیت و اختراع وجود نداشت؛ اما امروز این افراد و شرکت ها از طریق شرکت های دانش بنیان و استارتاپ ها در بازار کار جذب شده و در کشور ماندگار می شوند.

مشاور رییس بنیاد ملی نخبگان بیان کرد: یکی از کارهایی که معاونت علمی به کمک بنیاد ملی نخبگان انجام داده است، ایجاد سامانه جلب و جذب نیروهای متخصص غیر مقیم است؛ البته در سال گذشته معاونت و بنیاد از 400 دانشگاه برتر دنیا این جذب را داشتند که اخیرا به دلیل محدودیت بودجه ای جذب متخصصان غیر مقیم به جذب از 100 دانشگاه برتر دنیا کاهش یافته است.

مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در خصوص آمار متخصصین جذب شده توسط این سامانه، گفت: طی دو سال و نیم اخیر، 800 متخصص دانشگاهی غیر مقیم از 100 دانشگاه برتر به کشور بازگشتند و در شرکت های دانش بنیان یا مراکز علمی و دانشگاهی مشغول به کار شده اند.

کرمی همچنین بیان کرد: البته هر چه تعداد شرکت های دانش بنیان بیشتر شود، ارزآوری و سودآوری آن برای کشور بیشتر خواهد شد و آمار اشتغالزایی کشور نیز افزایش می یابد. 

دبیر ستاد فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی در تشریح قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، گفت: یک کارگروه ارزیابی و تایید صلاحیت شرکت دانش بنیان در معاونت علمی تشکیل شده است که متشکل از وزارت خانه های متعددی چون وزارت صنعت، علوم، بهداشت، دفاع، صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی است که دبیرخانه آن نیز در معاونت علمی قرار دارد.

به گفته کرمی، کمیته های تخصصی زیرمجموعه این کارگروه هستند که در رشته ها و رسته های مختلف فنی، مهندسی و علمی فعالیت می کنند. 

وی ادامه داد: کمیته های تخصصی نیز شرکت ها و افرادی را به عنوان کارگزار دارند که صلاحیت شرکت یا محصول را بررسی کرده و آنها را تایید یا رد می کنند. اگر مورد تایید قرار گیرند، عنوان شرکت دانش بنیان به آنها اطلاق می شود و از حمایت های مختلف بهره مند خواهند شد. 

کرمی اظهار کرد: عمر شرکت های دانش بنیان و شناسایی آنها به یک دهه هم نمی رسد به همین دلیل برای اینکه اقتصاد دانش بنیان به اقتصاد اصلی در جامعه تبدیل شود می بایست که این اقتصاد را تبدیل به گفتمان عمومی در کشور کنیم و همه افراد جامعه با این گفتمان آشنا شوند. 

مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری بیان کرد: ستاد فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی نیز در همین راستا تشکیل شد تا با کمک نهادهای فرادستی، قانونی، دانشگاهی، شرکت های دانش بنیان و رسانه ای بتواند این زیست بوم را ترویج و معرفی کند. این ستاد از طریق فرهنگ سازی در جامعه حمایت اجتماعی را برای اقتصاد دانش بنیان فراهم خواهد کرد. 

وی با اشاره به کمک های رسانه ملی برای ترویج زیست بوم فناوری در کشور، گفت: خوشبختانه صدا و سیما کمکم موثر بود برای آماده کردن اذهان عمومی. تعداد برنامه های مرتبط با حوزه علم و فناوری و اقتصاد دانش بنیان در صدا و سیما در سال های اخیر چند برابر شده است. 

۱۱۸ برنامه متنوع معاونت علمی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور

کرمی ادامه داد: البته استفاده از رسانه ها، فضای مجازی، محیط های دانشجویی وشبکه های اجتماعی نیز در این کار موثر بود به گونه ای که امروز حتی در پارک های علم و فناوری نیز که زمانی افراد به صورت موردی با موضوعات اقتصاد دانش بنیان روبرو بودند، برای سرپا نگه داشتن شرکت خود مجبورند به رسانه های اجتماعی، فضای مجازی و مطبوعات پناه بیاورند و خود را معرفی کنند تا از حمایت اجتماعی برخوردار شوند.

وی در خصوص اهمیت استفاده از زیرساخت های فناوری اطلاعات در گسترش فرهنگ اقتصاد دانش بنیان، گفت: برای اینکه بتوانیم از اطلاعات انبوه و پالایش شده استفاده کنیم نیاز داریم که از زیرساخت فناوری اطلاعات و آی سی تی استفاده کنیم. 

کرمی، با اشاره به بازار گسترده فناوری اطلاعات و ارتباطات و محتوای دیجیتال گفت: ارائه خدمات در حوز‌های گوناگون به وسیله شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن‌ها و مبتنی بر بستر فناوری اطلاعات گسترش یافته است. ضمن آن‌که استفاده از فناوری اطلاعات صرفاً محدود به استفاده از زیرساخت اینترنت نیست و بازار را گسترده می‌کنند. بستر گسترده‌ فناوری اطلاعات موجب ایجاد تنوع و افزایش بازار شده است.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری با اشاره به برنامه‌های متنوع معاونت علمی و فناوری ذیل قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان برای رشد و تعالی این شرکت‌ها افزود: خوشبختانه ۱۱۸ برنامه و خدمت متنوع برای حمایت از شرکت‌ها دانش‌بنیان و فناور تعریف شده است که به مرور بر تعداد این حمایت‌ها و خدمات افزوده خواهد شد.

وی با بیان این‌که حمایت‌های یادشده ذیل قانون و در تعامل معاونت علمی و فناوری با سایر دستگاه‌ها اجرایی می‌شود، اظهار کرد: معاونت علمی و فناوری به عنوان نماد حمایت بخش دولتی از شرکت های دانش بنیان بخش خصوصی در موضوعات مختلفی با همکاری سایر دستگاه‌ها است؛ به طور مثال با همکاری وزارت امور اقتصادی و دارایی، شرکت‌های دانش‌بنیان مشمول قانون معاف از مالیات شده یا شرکت‌های دانش‌بنیانی که قصد واردات یا صادرات دارند، بر اساس توافق با گمرک ایران از معافیت گمرکی برخوردار می‌شوند.

 مشاور معاون علمی و فناوری ادامه داد: همچنین با امضای تفاهم‌نامه‌ای با شهرداری تهران، شرکت‌های دانش‌بنیان تهران می‌توانند به شرط رعایت شرایط و الزامات، در ساختمان‌های با کاربری مسکونی شهر تهران مستقر شوند؛ همچنین با بنیاد نخبگان نیروهای مسلح تفاهمنامه ای صورت گرفته است تا افراد کلیدی شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند خدمت مقدس سربازی را مبتنی بر تعاریف و هماهنگی های انجام شده در شرکت دانش بنیان بگذرانند.

کرمی، به معرفی محصولات و تبلیغات محصولات دانش‌بنیان با همکاری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران را یکی دیگر از این سرفصل‌ها برشمرد و گفت: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، برای پخش آگهی محصولات شرکت‌های دانش بنیان‌ حمایت‌هایی صورت می‌دهد مثلاً در شبکه ایران‌کالا و سایر شبکه‌ها بخش ویژه‌ای ایجاد شده است تا شرکت‌های دانش‌بنیان محصولات خود را به صورت رایگان معرفی کنند؛ همچنین برنامه ریزی برای پخش تبلیغات با تخفیف و اضافه پخش های تشویقی در سایر شبکه ها نظر گرفته شده است.

وی افزود:  شرکت‌های دانش‌بنیان می توانند با مراجعه به سایت معاونت علمی و فناوری یا سامانه دانش بنیان از این حمایت ها مطلع شوند.

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان به رشد فزاینده کسب و کارهای نوآور و نقش‌آفرینی این کسب و کارها در ساختار اقتصاد اشاره کرد و گفت: در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های نوپا، شرکت‌های خلاق و نوآور هستند که اگرچه شاخص‌های معین شده توسط قانون برای اخذ تاییدیه دانش‌بنیان نباشند اما دارای ویژگی نوآوری هستند و  معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دوره جدید حرکتی جدی را برای حمایت از شرکت های خلاق و نوآور آغاز کرده است.

وی ادامه داد: اگرچه در روزهای نخست میزان حمایت از این دست شرکت ها محدود خواهد بود اما به کمک فرهنگ‌سازی  و اطلاع‌رسانی و کسب آگاهی توسط نهادها و سازمان‌ها، اهمیت این شرکت‌ها برجسته شده به کمک معاونت علمی و فناوری خواهند آمد.

وی با اشاره به ایجاد سرفصل‌های حمایتی از این دست شرکت‌ها گفت: تشخیص صلاحیت بودن این شرکت های نیازمند ایجاد کارگروه و آیین‌نامه‌های بود که این فرآیند با کمک شرکت‌ها در حال تدوین است.

کرمی، بازارسازی برای شرکت‌های دانش‌بنیان را یکی دیگر از حمایت‌های معاونت علمی و فناوری برشمرد و اظهار کرد: وجود بازار برای هر کسب و کاری مهمترین ضرورت و تضمین کننده ادامه به شمار می‌رود و معاونت علمی و فناوری  با همکاری سایر نهادها ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان را در ایران و سایر کشورها دنبال  می‌کند.

وی با بیان این که بازار ایران با ظرفیت ۸۰ میلیونی زمینه خوبی برای نقش آفرینی این شرکت‌هاست افزود: اما این  بازار ۸۰ میلیونی محدود است و باید به بازارهای منطقه ای و فرامنطقه ای برای شرکت فکر شود و بر همین اساس، کریدور صادرات محصولات دانش بنیان معاونت علمی و همچنین مجموعه اقدامات در معاونت‌ علمی با کمک سایر وزارتخانه‌ها دستگاه‌های اجرایی زمینه‌ای ایجاد کرده است تا این کسب و کار های اولاً بتوانند در بازار ایران و بعد در سطح منطقه ای و بین المللی حضور پیدا کنند.