اقتصاد دانش بنیان

پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق در برنامه طلوع که به صورت زنده از شبکه چهار صداو سیما پخش شد، ضمن توضیح در مورد چگونگی شکل‌گیری زیست‌بوم صنایع نرم و خلاق، گفت: معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در بازه زمانی 8 ساله اخیر در تلاش بوده است که یک اکوسیستم فناوری و نوآوری را در کشور توسعه بخشد که بازیگران مختلفی اعم از شتابدهنده‌ها، مراکز نوآوری، پارک‌های علم و فناوری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‎‌بنیان، فعالان فناور و خلاق در آن ایفای نقش می‌کنند.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در ادامه با اشاره به تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان درسال 1389 گفت: این قانون نقش موثری در به وجود آمدن و گسترش، شرکت‌های دانش‌بنیان داشت و یک کارگروه نیز بر اساس این قانون تاسیس شده است و محصولات یا خدمات دانش‌بنیان را برابر قوانین، ارزیابی و شناسایی می‌کند.

به گفته وی، در بازه زمانی 8 ساله اخیر که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، مجری اجرای این قانون بوده است، با نوع متفاوتی از محصولات، خدمات و شرکت‌ها مواجه شده است. این شرکت‌ها هر چند نتوانسته‌اند که شرایط لازم برای قرار گرفتن در دایره شرکت‌های دانش‌بنیان را اخذ کنند، اما فعالیت، محصولات و خدمات آنها از ویژگی‌های شاخصی چون نوآوری و به‌کارگیری فناوری برخوردار است.

رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ادامه گفت: با توجه به اهمیت این حوزه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به صورت داوطلبانه برنامه‌ای با نام حمایت از شرکت‌های خلاق و نوآور تحت عنوان توسعه زیست‌بوم صنایع نرم و خلاق را شکل داد.

کرمی همچنین بیان کرد: بر اساس این برنامه معاونت بیش از 50 درصد از خدمات، حمایت‌ها و تسهیلاتی را که به شرکت‌های دانش‌بنیان تعلق می‌گیرد، را به شرکت‌های خلاق نیز تخصیص داده است. هر چند به دلیل تاکید قانون، برخی از موارد و بسته‌های حمایتی، قطعاً و قهراً، تنها به شرکت‌های دانش‌بنیان تعلق می‌گیرد و شامل حال شرکت‌های خلاق، نمی‌شود.

کرمی ضمن توضیح ویژگی‌های زیست‌بوم نرم و خلاق گفت: شرکت‌های که اساس کار آنها بر خلاقیت و نوآوری استوار است، حتی اگر فناوری‌های پیچیده نقشی در عرضه محصولات و خدمات آنها نداشته باشد، از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به عنوان «شرکت‌های خلاق» شناخته می‌شوند. البته بسیاری از شرکت‌های خلاق مانند شرکت‌های فعال در حوزه انیمیشن و بازی های رایانه ای‌ ممکن است از فناوری‌های روز دنیا استفاده کنند. اما ممکن است این فناوری انحصاری، پیچیده و مختص کشور ما نباشد اما در صورت ایران ساخت شدن آن،  بر همین اساس این گونه شرکت‌ها در دایره شرکت‌های خلاق قرار می‌گیرند.

حمایت از شرکت‌های خلاق

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق، ضمن آنکه، صنایع نرم و فرهنگی کشور را نیازمند توجه ویژه خواند، گفت: عمده فعالیت‌های فرهنگی و هنری در کشور ما فرد محور هستند و برای آنکه این فعالیت‌های فرهنگی و نوآورانه، ماهیتی تیمی و بر اساس یک زنجیره و شرکتی پیدا کنند، پیش‌شرط شناسایی این فعالیت‌ها را  به عنوان طرح خلاق، قرار گرفتن آنها در قالب یک شرکت و شخصیت حقوقی قرار داده‌ایم. در حال حاضر 3 نوع حمایت عمده به شرکت‌های خلاق ارائه می‌شود.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، افزود: حمایت مالی و ارائه تسهیلات از جمله این حمایت‌ها است که از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری در اختیار شرکت‌های خلاق قرار می‌گیرد وخوشبختانه اخیراً صندوق پژوهش و فناوری تخصصی صنایع نرم و خلاق نیز با حمایت معاونت علمی تاسیس شده است.

وی به بخش دیگری از خدمات اشاره کرد و گفت: تسهیلات توانمندسازی، بخش دوم و اصلی حمایت‌ها را در بر می‌گیرد که شامل موادی مانند مشاوره، حمایت بازار، معرفی، آموزش، منتورینگ و کمک به تیم سازی است.

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق اقدام دیگر انجام گرفته برای صنایع خلاق را ایجاد خوشه‌های تخصصی در سراسر کشور دانست و افزود: در حال حاضر مصوب شده است که در همه استان‌های کشور حداقل یک خانه خلاق تاسیس شود. اما قرار نیست همه این خانه‌های خلاق، در همه حوزه‌های مربوط به صنایع نرم و خلاق فعال باشند و همه رشته‌ها را پوشش دهند، بلکه باید بر اساس مزیت‌ها و داشته‌های استانی و محلی خود یک یا چند حوزه خاص و دارای ظرفیت را برای فعالیت انتخاب کنند و تخصصی در آن حوزه فعالیت کنند.

خلق  زنجیره تولید در صنایع نرم و خلاق

کرمی در توضیح مسائل مرتبط با حفظ مالکیت معنوی تولیدات هنری و خلاقانه در زیست‌بوم نرم و خلاق کشور گفت: مسئله مالیکت فکری در خود اکوسیستم نوآوری کشور نیز یک مسئله نسبتاً نوظهور و جدید محسوب می‌شد. به همین دلیل باید حتماً ارزیاب محصول و خریدار با مسائل و قوانین مرتبط با مالکیت معنوی آشنا شوند و در این زمینه هنوز هم با چالش‌های مواجه هستیم. با این همه، هر دو قوه مقننه و قضاییه در ارتباط با مسائل قانونی حوزه مالیکت معنوی به سمت رفع چالش گام برداشته‌اند.

وی افزود: به عنوان مثال سینما یکی از رشته‌های اصلی صنایع نرم و خلاق است، این صنعت در آمریکا و اروپا، مشترکاً نزدیک به صد میلیارد دلار گردش مالی دارد و توانسته است نزدیک به 3 میلیون شغل ایجاد کند. دلیل این حجم از گردش مالی، ایجاد یک زنجیره پویا و اکوسیستم توانمند است که در آن هر فرد و شرکت، بخشی از کار را بر عهده گرفته است و یک زنجیره به هم پیوسته را تشکیل داده‌اند.

نقصی در حوزه سینما

به گفته کرمی، در کشور ما اما به جای این زنجیره مدرن و پیوسته، شرکت‌ها و دفاتر سنتی وجود دارند که به اصطلاح دفاتر سینمایی محسوب می‌شوند. سینما یک صنعت است و نیازمند یک زنجیره کامل از بازیگران مختلف است. برای مثال در اکثر کشورهای توسعه یافته در حوزه سینما تعداد قابل توجهی شتابدهنده سینمایی تاسیس شده است و متاسفانه در کشور ما شتابدهنده تخصصی در این حوزه تاسیس نشده است و این یک نقص بزرگ محسوب می‌شود.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری، ضمن بررسی رشته‌های مختلف، موجود در صنایع نرم و خلاق گفت: سینما یک مثال است و این نقایص در دیگر حوزه‌ها مانند، موسیقی، مد و لباس و یا چاپ و نشر نیز وجود دارد. همه اینها در ذیل صنایع نرم و فرهنگی تعریف می‌شوند و زنجیره‌های به هم پیوسته و کاملی برای ارتقاء آنها شکل نگرفته است. 2700 میلیارد دلار گردش مالی جهانی صنایع نرم و خلاق است و از این مقدار تنها 100 میلیون دلار نصیب ایران شده است.

توجه به ظرفیت‌های عظیم فرهنگی ایران

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق ضمن ناچیز خواندن این مقدار گردش مالی در حوزه صنایع نرم و خلاق برای کشور گفت: با توجه به پیشینه فرهنگی و  تاریخی و تمدنی کشور ما اگر از جنوبی‌ترین نقطه در شرق کشور مانند بندر گوادر و چابهار، تا شمالی‌ترین نقطه در غرب کشور مانند ماکو، بیله‌سوار و جلفا جای جای کشور را جستجو کنیم، با حجم عظیمی از ظرفیت‌ها و داشته‌ها و تولیدات در حوزه صنایع نرم و خلاق مواجه خواهیم شد که نیازمند بالفعل و دیده شدن هستند. صنعت فرش یک مثال بسیار خوب در این زمینه است که با وجود آنکه این صنعت  و نام فرش در جهان به اذعان همه تاریخ‌شناسان و شرق‌شناسان با نام ایران شناخته می‌شود، اما کار چندانی برای ایجاد تحول و نفوذ فناوری به این صنعت سنتی در کشور انجام نگرفته است و ماشین‌آلات آن نیز اغلب از طریق واردات تامین می‌شود.

کرمی گفت: در حال حاضر با توجه به چالش‌ها و برخی کمبودهای احصاء شده در قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، عزیزان نماینده که قبلاً در مسئولیت قرار داشتند، بعد از ورود به مجلس خواستند که یکی از اولین کارهایشان، رفع این چالش‌ها و برطرف ساختن موانع از طریق قانونگذاری و اصلاح قوانین موجود باشد.

به گفته وی، علی‌رغم این تلاش قابل تحسین، باید از جایگاه دبیری ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق، بگویم که متاسفانه به نظر می‌رسد که نقش و نیازهای صنایع نرم و خلاق، در این قانون دیده نشده است. باید به این مهم هم توجه داشت که قوانین معمولاً برای بازه‌های زمانی طولانی چندین ساله نوشته می‌شود و نه فقط برای  زمان حال، در صورتی که نقش صنایع نرم و خلاق در این قانون جدید دیده نشود، بسیاری از استان‌های کشور که ظرفیت‌های نرم و خلاق در آنها پررنگ‌تر از بسترهای فناورانه است، دیده نخواهند شد و اقتصادهای پویای محلی در آنها شکل نخواهد گرفت.

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق ضمن توضیح نیازهای قانونی برای حمایت از شرکت‌های خلاق و زیست‌بوم نرم و خلاق کشور گفت: قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب یک طرح در مجلس مطرح شده است و یک لایحه نیست که ما از طریق دولت، نظرات‌مان را در آن بگنجانیم. بر این اساس از نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی درخواست داریم تا خواسته‌های شرکت‌های خلاق و کلیه فعالان صنایع نرم و خلاق را مد نظر قرار دهند و حمایت قانونی لازم را از طریق ابزار قانونگذاری در اختیار آنها قرار دهند.

وی همچنین بیان کرد: خواهش ما این است که کلمه شرکت‌های خلاق در این قانون در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان اضافه شود. شرکت‌های خلاق مانند شرکت‌های دانش‌بنیان از قدرت رسانه‌ای بالای برخوردار نیستند و خواسته‌های آنها پژواک کافی را در جامعه ندارد. معاونت علمی و فناری ریاست‌جمهوری آماده است تا با ارائه مستندات، خواسته‌های این شرکت‌ها و فعالان خلاق را با نمایندگان محترم مجلس در میان بگذارد تا حمایت‌های مورد نیاز این شرکت‌ها نیز از پشتوانه قانونی برخوردار شود.