اقتصاد دانش بنیان

در این نشست نمایندگان نهادهای مرتبط حضور داشتند و ضمن تبیین ابعاد حوزه مهاجرت، برنامه‌ها و راه‌کارهای این حوزه به میزبانی معاونت علمی و فناوری پرداخت.

مهدی قلعه نوی رییس مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری با اشاره به پلتفرم جذب متخصصان ایرانی خارج از کشور گفت: در همکاری با سایر نهادها، دستگاه‌ها و فعالان این حوزه زمینه برای جذب و ماندگاری نخبگان در قالب اقامت کوتاه مدت و بلندمدت فراهم شده است.

وی افزود: همچنین با هدفمند کردن بورسیه ها و روند جذب دانشجوی بین‌المللی در دانشگاه­ها، زمینه برای جذب نخبگان بیش از گذشته فراهم شده است و اخیرا با حمایت معاونت علمی و فناوری از 100 نفر برتر کنکور افغانستان 75 نفر جذب دانشگاه های برتر کشور شده‌اند.

ضرورت نهادسازی و سیاستگذاری در حوزه مهاجرت

در بخش نخست این نشست، بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، با تاکید بر ضرورت نهادسازی و اجرای برنامه‌های سیاستی مدون و یکپارچه در حوزه مهاجرت و جذب نخبگان گفت:در حال حاضر بر اساس آمارهای بین المللی حدود 60 هزار دانشجوی ایرانی در حال تحصیل در سایر کشورها داریم. همچنین جمعیت دانشجویان بین المللی کل جهان 6.1 میلیون نفر هستند.

به گفته این پژوهشگر حوزه مهاجرت، میل به مهاجرت ابتدا از جنس کسب دانش و تجربه و نیاز آموزشی بوده و به تدریج از سال 2007 به این سو، انگیزه‌های اقتصادی و کاری نیز دخیل می‌شود. یکی از پیشران‌های بازگشت و چرخش نخبگان، پیوندهای خانوادگی است و ایرانی‌ها تمایل دارند که با کشور، خانواده و اقوام خودشان در ایران ارتباط داشته باشند.

صلواتی با تاکید بر ضرورت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری راهبردی و منسجم در حوزه مهاجرت افزود: تا زمانی که به یک هم افزایی و تفاهم مشترک نرسیم و در رویارویی با برنامه های جذب نخبگان کشورهای همسایه، برنامه ریزی و سیاستگذاری دقیق و مدون نداشته باشیم، نمی توانیم در جذب نخبگان موفقیت حاصل کنیم.

وی با اشاره به برنامه‌های حمایتی برای جذب و بازگشت نخبگان گفت: در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان، این روند برای بازگشت نخبگان آغاز شده است و تاثیر آن را اکنون در فعالیت دانش‌آموختگان ایرانی دانشگاه‌های برتر جهان در شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت های خلاق و استارتاپ‌ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور مشاهده می‌کنیم.

صلواتی ادامه داد: طرح بازگشت نخبگان با رویکردی پویا و فعال منجر به ایجاد ادبیات و فرهنگ بازگشت آنان در بخش علمی، دانشگاهی و کسب و کارهای دانش‌بنیان شد.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با اشاره به اجرای طرح های فعال تاکید کرد: باید سیاست‌ها را به طور جامع و تعاملی اندازه گیری و سنجش کنیم و به فهم دقیقی از میزان اثرگذاری آن برسیم در غیر این صورت نمی توانیم توفیق یا عدم توفیقمان را بسنجیم. در این عرصه نیازمند سیاستگذاری، نهادسازی، هماهنگی، هم‌افزایی و اندازه‌گیری دقیق هستیم.

صلواتی از اهمیت اجرای گفتمان سازی فعال در سطح فعالان اجتماعی گفت و ادامه داد: توجه به برنامه‌های فعال در کشور و ضرورت سیاستگذاری‌های هدفمند از الزامات بازگشت متخصصان و جذب دانشجویان و نخبگان ایرانی و غیر ایرانی است.

وی بر اتخاذ راهبردهای پیش‌دستانه و هوشمند برای جلوگیری از سوء استفاده های رسانه‌های معاند از مقوله مهاجرت ایرانیان تاکید کرد و گفت: تقویت و انتشار منظم شاخص‌های کلیدی در حوزه مهاجرت برای سیاستگذاری داده‌محور و ایجاد پایگاه داده و بانک اطلاعاتی جامع از دیگر ضرورت‌ها برای شناخت وضعیت مهاجرت، بازگشت و ماندگاری ایرانیان و استفاده از مهاجرت به مثابه یک فرصت است.

جذب و مشارکت همکاری بیش از 2300 نفر از نخبگان ایرانی

در بخش دیگری از این نشست علی حسینی معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل معاونت علمی و فناوری گفت: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان از سال 1394 موضوع مهاجرت نخبگان و استعدادهای برتر را مورد توجه قرار داده‌اند.

وی ادامه داد: رویکرد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نسبت به مهاجرت، چرخش نخبگان است و کسب دانش و ارتقای علمی و فناوری را منفی تلقی نمی کند و می‌کوشد تا ارتباط و تعامل نخبگان با کشور را حفظ و زمینه استفاده از ظرفیت‌های آنان استفاده شود.

حسینی، با اشاره به این‌ که تلاش شده است تا برخی از چالش‌های بازگشت نخبگان حل شود ادامه داد: مشکلات متعددی چون قطع ارتباط موثر با مراکز علمی و فناوری، عدم آشنایی با وضعیت علمی و فناوری کشور، خدمت سربازی، ارتباط با مراکز پژوهشی تخصصی مرتبط در داخل کشور و نحوه تردد از مشکلاتی بود که برای بازگشت و همکاری وجود داشت. تلاش شد با ایجاد ظرفیت همکاری در قالب پروژه‌های یک ساله یا دو ساله به شکلی که ارتباط فرد نخبه با خارج از کشور قطع نشود، بتواند جای خود را برای فعالیت و نقش آفرینی در کشور باز کند.

وی با اشاره به همکاری نخبگان با شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز تخصصی علمی و فناوری کشور گفت: ظرفیت‌هایی مانند همکاری با مراکز علمی و فناوری، انتقال مهارت‌ها و قابلیت‌ها به کشورارتباط با استادان و محققان حوزه های مرتبط برای فارغ التحصیلان دکتری از دانشگاه‌های برتر خارج از کشور از محورهایی بود که اجرایی شد.

معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل معاونت علمی و فناوری به دستاوردهای این طرح اشاره کرد و افزود: در قالب این طرح، 1230 محقق پسادکتری جذب شد. همچنین 285 طرح فناورانه، 170 استاد مدعو و معین، 420 استادیار جوان، 300 کار آفرین جذب شد که تاسیس 285 شرکت فناور و 2300 اشتغال مستقیم را به ارمغان آورد.

توجه به نوآوری‌ها در میزبانی از نخبگان

در بخش دیگری از این نشست  سیروس وطن خواه رییس مرکز همکاری های تحوّل و پیشرفت ریاست جمهوری با اشاره به اهمیت رویکرد فعال در مقابل مقوله مهاجرت عنوان کرد: می‌باید نوع نگاهمان به موضوع مهاجرت را مورد بازنگری قرار دهیم و ببینیم که این مسأله را امری مثبت، منفی یا به صورت یک امکان قابل بهره‌برداری تلقی می‌کنیم.

وی با تاکید بر استفاده از هوش مصنوعی و کلان داده در تحلیل داده‌ها و بانک‌های اطلاعاتی مربوط به حوزه مهاجرت گفت: استفاده از این فناوری ها می تواند کمک کننده باشد و تصویری روشن و جامع از حوزه مهاجرت، محدودیت‌ها و فرصت‌هایش به ما بدهد.

وطن‌خواه با اشاره به اهمیت بهره‌گیری از تجربیات جهانی در حوزه مهاجرت و چرخش نخبگان، افزود: توجه به سیستم نوآوری باز و عدم الزام برای بازگشت نخبگان در کنار استفاده از ظرفیت‌ آن‌ها موضوعی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. همچنین کریدور توسعه صادرات و تبادل فناوری معاونت علمی و فناوری نیز می‌تواند در این مسیر اثربخش و راهگشا باشد. همچنین بین المللی سازی شرکت‌های داخلی و توجه به سایر رشته ها و علوم غیر پایه و فنی تر می تواند ظرفیت لازم را برای چرخش نخبگان ایجاد کند.

استفاده از ظرفیت های علمی نخبگان حوزه سلامت

امیر امیرخانی مشاور و معاون امور دانشگاه‌های حوزه بین‌الملل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این نشست با اشاره به ایجاد ظرفیت تعامل در دانشگاه‌ها با نخبگان و متخصصان غیر مقیم گفت: نیاز است که این فرهنگ و باور در دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی نسبت به بهره‌گیری از نخبگان ایجاد شود و این امر با مکاتبات و تاکیدات مستمر صورت می‌گیرد. نگاه برخی از دانشگاه‌ها الزاماً بازگشتی نبوده و مستلزم این است که این نگرش، به اشکال و در سطوح مختلف به آنان تاکید شود تا این امر را موضوعی ملی و ضروری تلقی کنند.

وی افزود: این ظرفیت وجود دارد که بیش از یک هزار شرکت فناور حوزه سلامت که در مسیر دانش بنیان شدن هستند، همچنین شبکه های علمی گسترده ای که هم اکنون نیز در بخش پزشکی و سلامت در تعامل با پزشکان و متخصصان ایرانی وجود دارد، در مسیر تحقق ایجاد ظرفیت جذب و چرخش نخبگان قرار بگیرد.

ایجاد زمینه تعامل و همکاری با ایرانیان خارج از کشور

نصرت‌الله مالکی مدیرکل دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور با اشاره به فعالیت 52 کارگروه و نمایندگی ویژه این دبیرخانه گفت: در همکاری با بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کشورهای مختلف زمینه تعامل با ایرانیان مقیم کشورهای خارجی فراهم شده است و در وبینارهای مستمر، مسائل ایرانیان را رصد می‌کنیم.

وی با بیان این‌که اگر زیرساخت‌ها و مقدمات تعامل با ایرانیان غیر مقیم فراهم شود، قطعا چرخش نخبگان محقق خواهد شد، ادامه داد: اگر مسائل به صورت ریشه‌ای و در همکاری تمامی نهادها و دستگاه‌ها مورد بررسی و واکاوی قرار بگیرد، قطعا فضای تعامل و ارائه راهکارها به حل مشکلات و جذب نخبگان می‌انجامد.

ایجاد بسته عملیاتی برای ماندگاری نخبگان

مهدی صفاری نیا رئیس پارک فناوری پردیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با بیان این‌که در حوزه عدم مهاجرت و ماندگاری نخبگان به یک بسته عملیاتی نیاز داریم، ادامه داد: این بسته عملیاتی در حوزه جذب نخبگان پیاده سازی شد و خوشبختانه به تاثیر گذاری و اشتغال بیش از 2000 نخبه انجامید.

وی افزود: این بسته عملیاتی، شامل حضور فعال در جمع ایرانیان خارج از کشور، ایجاد پنجره واحد و دسترسی آسان به آن، پیگیری و نظارت شفاف و فعال و همچنین ایجاد مزیت‌های مالی و حمایتی توسط مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری بود. لازم است که این بسته عملیاتی در حوزه عدم مهاجرت نیز تعریف شود.

سید ستار هاشمی معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات نیز با اشاره به این‌که می‌باید ظرفیت‌های لازم برای جذب و ماندگاری نخبگان در کشور ایجاد شود، ادامه داد: باید در حوزه مهاجرت و بهره‌مندی از آن به یک اجماع و نگاه مشترک برسیم و بدانیم که چگونه می‌باید از این فضا بهره ببریم. یک از مشکلات جدی در این حوزه عدم هم افزایی نهادهای متولی است.

هاشمی با تاکید بر کسب و کارمحور و تخصصی نگریستن به نخبگان گفت: نگاه قالب این است که افراد نخبه را به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سوق پیدا کنند، در حالی که حوزه صنعت، معدن و اشتغال نیز به این ظرفیت فناورانه و علمی نیاز دارند و نیاز سایر وزارتخانه‌ها و نهادها به آنان، قابل تامل و جدی است.

همچنین هدی میرصالحی مدیرکل دفتر برنامه ریزی و مالکیت صنعتی وزارت صمت با اشاره به توجه به جذب نخبگان به مثابه یک ضرورت سیاستی گفت:این موضوع به عنوان یک رویکرد سیاستی کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است و تلاش های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این حوزه به تنهایی و بدون همکاری سایر دستگاه‌ها و نهادها کافی نیست.

وی افزود: می توان با همین شرایط، ضمن تعریف پروژه‌های کوتاه مدت و یا شرکت‌های چند ملیتی، زمینه را برای حضور نخبگان هرچند به صورت غیر مستقیم و کوتاه مدت فراهم کرد.

ضرورت بازنگری و تحول در زیرساخت‌های جذب

ایمان افتخاری رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور نیز با اشاره به پیاده سازی موفق پلتفرم جذب متخصصان ایرانیان خارج از کشور، بر ضرورت تحول در رویکردها و حمایت‌ها تاکید کرد و گفت: بسیاری از صورت مسأله‌ها در حال عوض شدن است و باید استانداردها و حمایت‌ها برای جذب نخبگان متناسب با شرایط مورد تحول و بازنگری قرار بگیرد تا در آینده دچاز مشکل نشویم.

وی با اشاره به استفاده از زیرساخت‌های جدید برای جذب و ماندگاری نخبگان گفت: یکی از مسائل و دغدغه‌های جدی در این حوزه، نگاه‌داشت و ماندگاری نخبگان است و مسأله جذب و ماندگاری، مستلزم تحول و بازنگری در زیرساخت‌ها و برنامه‌ها است.

ایجاد امکان تردد متناوب

سردار حجت‌الله واعظی‌نژاد رئیس بنیاد نخبگان ستاد کل نیرو‌های مسلح در بخشی دیگر از این نشست با اشاره به حمایت مقام معظم رهبری از روند جذب نخبگان اشاره کرد و گفت: از سال 99 و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، طرح حمایت از خدمت سربازی نخبگان مقیم خارج از کشور در قالب پروژه در دستور کار قرار گرفت و 200 نفر ذیل این برنامه قرار می‌گیرند. موضوعی که به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در حوزه جذب نخبگان یعنی نظام وظیفه پاسخ می‌دهد.

وی افزود: سال 98 معاونت علمی و فناوری پیشنهادی را برای ستاد کل نیروهای مسلح در حوزه خدمت وظیفه نخبگان ارسال کرد و در دی ماه 99 گردش کار به استحضار مقام معظم رهبری رسید. ایشان با دو شرط رعایت جهات امنیتی و عدالت در اختصاص حمایت‌های تخصیصی به دانشجویان غیر مقیم به دانشجویان داخلی، با این گردش کار موافقت کردند.

واعظی نژاد به شیوه نامه حمایتی در این حوزه اشاره کرد و گفت: نخبگان غیر مقیم از تسهیلات تردد متناوب و پروژه جایگزین خدمت برخوردار می شوند که در ازای آن کارت معافیت دائم دریافتی می کنند. از ابتدای اجرای این طرح مجوز تردد متناوب و پروژه جایگزین خدمت برای 23 نخبه صادر شده است.