اقتصاد دانش بنیان

با وجود این که دائما از سوی کشورهای تحریم کننده ایران اعلام می شود که دارو در لیست تحریم ها قرار ندارد اما دشواری و گاه ناممکنی تبادلات مالی، عملا راه را برای واردات دارو سخت خواهد کرد. بنابراین تنها راهکار عملیاتی، تکیه به توان شرکت هایی است که در کشور تمام انرژی خود را صرف تامین نیازهای هموطنان خود می کنند. در این میان شرکت میم دارو سال هاست در حوزه ای مغفول مانده در زمینه داروسازی فعالیت می کند: تولید داروهای نوظهور. این یعنی داروها مشابه خارجی ندارند و فرمولاسیون را اول بار متخصصان ایرانی به دست آورده اند. تمرکز این شرکت هم روی بیماری هایی است که جمعیت بزرگی را با خود درگیر کرده اند مانند میگرن و آلرژی. نکته جالب آن که مدیرعامل این شرکت تخصصی در زمینه داروسازی ندارد و تنها با استفاده از توان مدیریتی خود توانسته است گروهی از بهترین متخصصان دارویی کشور را به دور خود جمع کند و این شرکت را تاسیس کند. رضا رمضانی خورشیددوست، مدیرعامل این شرکت، لیسانس مهندسی مکانیک خود را از دانشگاه شریف گرفته و فوق لیسانس تحقیق عملیات و دکترای مهندسی سیستم ها و کنترل از دانشگاه کلیولند اوهایو دارد و در حال حاضر هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر است. او می گوید به جهان با دیدی طنازانه نگاه می کند، از هیچ دولتی درخواستی ندارد و در تمام مدتی که از سختی های کار خود صحبت می کند، لبخند بر لب دارد. او همچنین معتقد است ضعف های سیستم اداری و روند فرسایشی بروکراسی در کشور ما راه را برای تولیدکننده بسیار دشوار کرده است.

شرکت شما از چه سالی و چطور فعالیت های خود را آغاز کرد؟
نقطه آغاز این فعالیت در اصل به بیست و چند سال پیش برمی گردد. اما شرکت دانش بنیان میم دارو با هدف مطالعه روی روش های درمان میگرن و تولید داروی این بیماری رسما در سال 88 ثبت شد و پس از سال ها مطالعه و تحقیق به جایگاه کنونی خود دست یافت. در حال حاضر شرکت میم دارو به عنوان اولین تولیدکننده داروهای درمان میگرن توانسته بیماری میگرن را مغلوب توان علمی دانشمندان ایرانی سازد. این شرکت در حال حاضر در حال مطالعه و تحقیق در حوزه داروهای طبیعت محور است و چندین داروی طبیعت محور در حوزه های آلرژی و سرطان را در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی و پیش تولید صنعتی دارد که به زودی روانه بازار خواهند شد.
نکته اصلی این جاست که کاری که در این شرکت انجام می دهیم، نوعی از فعالیت در زمینه دارویی است که در ایران کمتر به آن توجه شده است، یعنی تولید داروهای نوظهور.
 کمی درباره داروهای نوظهور می فرمایید؟ مگر باقی شرکت های دارویی چکار می کنند؟
منظور از داروی نوظهور، آن دسته از داروهایی است که مراحل تحقیق و توسعه آن توسط تیم های تحقیقاتی خود شرکت انجام شده است. بیش از 99 درصد داروهایی که در ایران تولید می شوند، داروهایی تقلیدی هستند که فرمولاسیون آن ها متعلق به شرکت های دارویی غیر ایرانی است. از آن جا که برای تولید این قبیل داروها معمولا پروسه تحقیق و توسعه در ایران صورت نگرفته است، غالبا قابلیت صادرات به کشورهای دیگر را ندارند.
 چرا؟
چون در خارج از کشور هم این داروها را دارند. وقتی شما فرمولاسیون نوآورانه ندارید، کاری را انجام می دهید که چینی ها و هندی ها و کشورهای کوچک در حال توسعه و... هم انجام می دهند و چون شما تقلید کرده اید، دیگر کمتر این فرصت را دارید که بتوانید این داروها را به همان کشورها صادر کنید. البته حسنش به این است که قیمت داروها در ایران ارزان تر است ولی در مجموع نوآوری در آن وجود ندارد که جذابیت خاصی برای صادرات داشته باشد.
 حلقه اولیه بیست و چند سال پیش بر چه اساسی بود و آن را با چه کسانی تشکیل دادید؟
من آغازگر این ماجرا بودم. به بعضی از دانشگاه ها مراجعه کردم و در نهایت در دانشگاه تهران پروژه را تعریف و پروسه تحقیقاتی را آغاز کردیم و موفق به تولید محصول اولیه شدیم. ولی محصولات اولیه ویژگی های لازم برای ارائه به بازار را نداشتند و طی این سال ها گام به گام پیشرفت کردیم و توانستیم محصولی باکیفیت را به بازار ارائه کنیم. در اصل به تدریج جلو رفتیم و الان توانسته ایم اسپری درمان میگرن را تولید کنیم. این اسپری در نوع خود گام بزرگی بوده است.
 این دارو باید از سوی متخصص نوشته شود؟
این دارو OTC است و می توان آن را بدون نسخه هم از داروخانه ها تهیه  کرد. فقط باید به موارد تداخل دارویی توجه داشت. در راستای افزایش خدمت رسانی به مصرف کنندگان میگرن کات و پیشگیری از مصرف نادرست این دارو، گروهی از کارشناسان مشاوره میگرن به صورت تلفنی و رایگان آماده ارائه مشاوره، تشکیل پرونده و پاسخ دهی به سوالات مصرف کنندگان میگرن کات و بیماران میگرنی هستند.
 نتایجی که آن سال ها گرفتید، به چه شکل بود که قابلیت عرضه به بازار را نداشتند؟
ما با تحقیقات خود توانسته بودیم پودری را تولید کنیم که باید در درمانگاه ها تغلیظ و پردازش می شد و کار خیلی سخت و هزینه بری بود. اما این اسپری به راحتی استفاده می شود. در نمایشگاه های جهانی نیز شرکت می کنیم و نمونه در اختیارشان می گذاریم. برای خارجی ها در ابتدا خیلی سخت است که بپذیرند در کشور ما هم داروهای این چنینی تولید می شود، چون معمولا فکر می کنند تنها خودشان این قابلیت را دارند و صادرکننده هستند. ولی بعد که برایشان خوب توضیح می دهیم و محصول را پرزنت می کنیم، می پذیرند.
 یعنی در حال حاضر صادرات هم دارید؟
برای صادرات با چهار کشور در حال مذاکره هستیم. عراق و عمان و سوریه و یک کشور دیگر که فعلا از آن نامی نمی برم.
 در سال 88 که شرکت را ثبت کردید، سرمایه اولیه را چطور تامین کردید؟ چون این قبیل فعالیت ها زمان و هزینه زیادی می خواهند و به خصوص در حوزه کاری شما بعید می دانم شرکتی بتواند به سرعت خود را به نقطه سوددهی برساند.
این کار را با سرمایه شخصی انجام دادم و مبلغی را وام گرفتم. هنوز در ایران آدم های عجیب و غریب پیدا می شوند که برای ریشه کن کردن دو، سه تا بیماری سال ها خرج کنند. خیلی هزینه سنگین بود ولی توانستم تامین کنم.
 مدیریت این شرکت ها به خاطر نوع خاصی که از نیروی کار نیاز دارند و دائم در حال تحقیق و توسعه هستند، متفاوت است. در این سال ها چه چالش های مدیریتی ای را پشت سر گذاشتید؟
به تازگی دانشگاه امیرکبیر کتابی از من منتشر کرده به اسم «فن بازار، تجاری سازی صنعت پیشرفته». کل ماجرا مربوط است به همین بحث های تجاری سازی های تک. خب این کتاب خیلی گسترده ای است. معمولا دانشگاه امیرکبیر وقتی می خواهد کتابی را چاپ کند، مدت های طولانی بایستی منتظر بایستید و آن کتاب را پنج استاد بیرون از دانشگاه نیز تایید کنند و... سال ها طول می کشد تا یک کتاب تالیف شود. بنابراین خودم مقدار زیادی با این مباحث آشنا هستم. حدود 30 سال است که در حوزه صنعت های تک کار می کنم.
به طور کلی چالش های خیلی زیادی وجود دارد. یک چالش عمده منابع انسانی است. چون جذب و حفظ و ارتقای منابع انسانی باکیفیت در حد رقابت جهانی واقعا کار دشواری است. تامین هزینه ها هم خود ماجرای دیگری است. وقتی شما حدود 40 تا 60 نفر نیرو دارید، پرداخت حقوق و تامین تجهیزات و مواد اولیه مطرح می شود. برای تامین این ها باید پشتوانه خوبی داشته باشید. این ها واقعا چالش های بزرگی هستند.
حال در حیطه های تک مسئله باز هم پیچیده تر و سخت تر می شود، چون رقابت بیشتر مطرح است. در حوزه های تک فقط با ایرانی ها رقابت نمی کنید بلکه در سطح جهانی حضور دارید. یعنی شما می خواهید بگویید که من پیامی برای صنعت دارویی جهان دارم. و این کار ساده ای نیست. این ها همه با هم کار را دشوار می کنند. اما یک نکته دیگر هم وجود دارد و آن این است که کار کردن در ایران بسیار سخت است. از بیمه بگیرید تا مالیات و مقررات مختلفی که دولت ها می گذارند. همچنین دستگاه اداری بسیار کند است و کارهایی که در فاصله یک ماه می تواند انجام شود، ماه ها طول می کشد. اگر این روال ادامه پیدا کند، خیلی نمی توان انتظار شکوفایی بزرگ داشت.
 تحریم ها روی کار شما نیز تاثیر گذاشته است؟
تحریم ها روی انگیزه ما برای رسیدن به هدف موثر نبوده است اما قیمت ها چند برابر شده و طبیعتا این امر اثرگذار خواهد بود. یعنی قیمت خدمات و فرآورده های نهایی افزایش پیدا کرده است، به این جهت که هزینه مواد اولیه، پردازش و دستگاه های مورد استفاده که مستهلک می شوند و باید جایگزین شوند، بالا رفته و این ها مواردی هستند که بعضا چند برابر شده اند. این افزایش قیمت روی نقدینگی و توانایی انجام کار تاثیر می گذارد. به منظور تامین منابع لازم ما پیگیرانه به دنبال صادرات هستیم و من در فاصله ای کوتاه مجبور شدم به منظور مذاکره برای صادرات، تاکنون سه گروه مذاکره کننده از طرف میم دارو به شرکت های هدف سفر کرده اند.
در حال حاضر مشکلات بزرگ ایران نوسان قیمتی است. من به عنوان تولیدکننده مبلغی را هزینه می کنم و محصولی را تولید می کنم. زمانی که محصول آماده ارائه به بازار است، بحران افزایش قیمت در کشور به وجود می آید. از این رو روند قیمت گذاری دارو دچار مشکل می شود. اگر دارو را با دلار ارزان قیمت گذاری کنیم، با فروش دارو قدرت خرید مواد اولیه تا یک چهارم کاهش پیدا می کند. حالا از چه کسی باید گله کنیم؟ ما قبول کرده ایم که در ایران زندگی کنیم. مثل این که ما که قبول کرده ایم در تهران زندگی کنیم پس تحمل ترافیک سنگینش را هم پذیرفته ایم.
 از بین تمام مشکلاتی که نام بردید، کدام یک از همه اساسی تر است و روی روند کارتان اثر می گذارد؟
سیستم نظام غذا و داروی کشور برای داروهای نوظهور بسیار ضعیف عمل می کند، چون در کشور به طور سنتی داروی تقلیدی تولید می شود و این فرایند باید برای داروهای نوظهور بازنگری شود. ما برای کد اخلاق که جدیدا مطرح شده، چند ماه است که منتظریم. این که تولیدکننده چند ماه منتظر یک کد باشد یعنی مرگ. در حالی که این دارو مراحل مختلف را در سازمان غذا و دارو طی کرده است. یک مرتبه تصویب کردند که دانشگاه ها هم باید کد اخلاق بدهند.
 کد اخلاق چیست و چرا این قدر این روند طولانی است؟
کد اخلاق کدی برای تایید اصول علمی و اخلاقی مرتبط با کارآزمایی تحقیق و توسعه برای داروهای نوظهور است که در زمینه تولید داروهای نوظهور دریافت این کد از الزامات است. تصویب قانون کد اخلاق برای این منظور بوده که روند معرفی و ارائه این قبیل داروها به بازار دارویی کشور دقیق تر باشد و تحت نظارت بیشتری صورت گیرد. ما با این سخت گیری ها مخالفتی نداریم اما زمانبر بودن این فرایند سبب ایجاد اختلال در روند تولید داروهای نوظهور می شود. از این رو باید سازوکاری در نظر گرفته شود که سرعت عمل این فرایند تسریع پیدا کند.
در حال حاضر شرکت میم دارو یک داروی ضد آلرژی آماده ارائه به بازار دارد که تمامی مجوزهای لازم برای داروی مورد نظر اخذ شده اما فرایند معرفی دارو به بازار دارویی ایران منوط به دریافت کد اخلاق است. در این لحظه که ما در حال مصاحبه هستیم، حدود نه ماه است که تیم میم دارو برای دریافت کد اخلاق تلاش می کند ولی هنوز موفقیتی حاصل نشده است.
طی سالیان فعالیت در حوزه دارویی به این نتیجه رسیده ام که داشتن توقع کمک و همکاری انتظاری بیهوده است اما به عنوان یک تولیدکننده حداقل انتظارم این است که موانعی از این دست را از جلوی پای تولیدکننده بردارند.  
من در برابر مشکلات اداری خیلی مقاوم هستم ولی گاهی واقعا طاقتم طاق می شود. چون شما چند میلیارد تومان برای یک دارویی خرج کرده اید و تعداد زیادی بیمار را هم در جامعه می بینید که به این دارو احتیاج دارند ولی نمی توانید این دارو را به بیمار برسانید چون برای دارو باید کد اخلاق بگیرید و باید منتظر بمانید.
نکته بعدی این است  که به نظر من فرایند اطلاع رسانی نمایشگاه های حوزه صادرات باید با دقت و توجه بیشتری صورت پذیرد. خصوصا اطلاع رسانی به سفارتخانه ها در زمان برگزاری نمایشگاه ها اهمیت بسیاری دارد.
بنده به نمایندگی از شرکت میم دارو در نمایشگاه اگزوفارم مونیخ شرکت کرده بودم و در مدت چهار روز برگزاری نمایشگاه با 60 گروه مذاکره انجام دادم. در این مدت به علت فشردگی برنامه ها به سختی فرصت مناسب برای اقامه نماز پیدا می کردم. آخرین روز حدود سه ساعت مانده به پایان نمایشگاه، نماینده ای از کنسولگری به من مراجعه کرد و این طور عنوان کرد که ما منتظر شما بودیم چون اطلاع پیدا کرده بودیم که یک شرکت دارویی از ایران به نمایشگاه اعزام شده است. به همین منظور برای پیگیری این موضوع با سازمان غذا و دارو و سندیکای دارویی تماس گرفتیم اما هیچ کدام اطلاعی نداشتند. ما هم پیگیری بیشتری انجام ندادیم. امروز به همراه همسرم برای بازدید از نمایشگاه آمده بودم که شما را دیدم. من به آن آقا چیزی نگفتم. اصلا این داستان بدون شرح است.
شما به تامین بودجه لازم برای این سفر که شامل هزینه اخذ ویزا، تهیه بلیت هواپیما، شبی 400 یورو هزینه هتل و برنامه ریزی و... که در مجموع چند هزار یورو می شود، فکر کنید. بعد کنسولگری شما حتی اطلاع ندارد که کجا هستید و اطلاعاتی که می تواند از شهر در اختیار شما بگذارد، دریافت نکنید. من اصلا انتظار ندارم چون بارها به آلمان سفر کرده ام و نیازی به کمک نداشتم و بدون کمک آن ها هم توانستم با 60 گروه مذاکره کنم ولی اگر کسی از ایران برود و آلمان را نشناسد، به محیط آن جا آشنا نباشد، نیاز به کمک کنسولگری دارد.
 

از سختی پیدا کردن نیروی کار ماهر و نگهداری و ارتقای آن گفتید. چه سازوکاری برای این امر دارید؟
خیلی کار نغز و ظریفی است. ما در شرکت میم دارو همکارانی داریم که از فارغ التحصیلان ممتاز آی بی بی دانشگاه تهران هستند. جذب نیروهایی از این دست و تداوم همکاری با این عزیزان کار سختی است. حضور در میم دارو برای افرادی با سطح علمی بالا و توانمندی های فراوان منوط به ایجاد حس رضایت و خرسندی از محیط کار است، ما تلاش کرده ایم فضای کار را برای همکارانمان جذاب و رضایت بخش حفظ کنیم.
 چه توصیه هایی برای کسانی دارید که در ابتدای فعالیت خود هستند یا تصمیم دارند شرکتی دانش بنیان تاسیس کنند؟
اگر می خواهند به حوزه های تک ورود کنند، باید برتری توان پژوهشی داشته باشند که از حداقل های مورد نیاز آگاهی به پژوهش سیستمی است. همچنین بایستی پسگرا هم حرکت کنند و این موضوع را هم در نظر داشته باشند که پس از تولید محصول احتمال موفقیت آن در بازار به چه عواملی بستگی دارد؟ به این معنی که بازار هدف محصول چه کسانی هستند؟ بودجه ای که حاضرند برای تهیه آن تخصیص دهند چقدر است و سوالاتی از این قبیل. وارونه بیایند و خودشان بیازمایند. این امکان وجود دارد بعد از دستیابی به پاسخ این سوالات از تولید پشیمان شوند و متوجه شوند راه درستی را انتخاب نکرده اند. چون همه پیشگرا حرکت می کنند.
نکته بعدی این است که سیاست اقبال شکست داشته باشند. به این فکر کنند که اگر شکست خوردند، چکار کنند چون همه آدم ها معمولا فکر می کنند که اگر پیروز شدم، فلان کار را می کنم. فکر نمی کنند اگر شکست خوردم، چه کنم؟ اگر موفق نشدم چطور زیان مالی را جبران کنم؟ چطور مشکلات را حل کنم؟ بنابراین من توصیه می کنم که حتما یک سناریوی شکست داشته باشند. همه این ها را رعایت کنند. یکسری از دانش بنیان ها نیرویی جذب نمی کنند. اگر نیرو جذب کنند، برای امور جزئی و کمک است ولی خودشان محورند اما بعضی وقت ها خود شخص محور نیست. خیلی از این ها نیروهای تاپ جهانی را نمی گیرند. یک نکته اساسی وجود دارد و آن این است که خودشان هم آن مزیت نسبی را ندارند. پسگرا هم نگاه نمی کنند. شما هرجای دنیا که بخواهید بروید اول می گویید کجا می روم، بعد باید تصمیم می گیرید از چه مسیری بروید. مقصد را نمی دانند و بی هدف می روند. در حال حاضر در شرکت میم دارو می داند که باید داروهای نوظهور ایجاد  کند.

منبع: مجله دانش بنیان