اقتصاد دانش بنیان

معاونت علمى و فناورى رياست جمهورى نهاد نوپايى اســـت كه با هدف ارتقاى اقتدار ملى، توليد ثروت و افزايش كيفيت زندگى مردم از طريق افزايش توانمندى هاى فناورى و نوآورى در كشور و ارتقاى «نظام ملى نوآورى» و تكميل مؤلفه ها و حلقه هاى آن ايجاد شده اسـت.

در ايجاد اين نهاد اهداف ديگرى همچون توسعه «اقتصاد دانش بنيان» از طريق هماهنگى و هم افزايى بين بخشى و بين دستگاهى، ارتقاى ارتباط »دانش» با «صنعت» و «جامعه»، تسهيل تبادلات بين بخش هاى عرضه و تقاضاى فنـــاورى و نوآورى و تجارى سازى دستاوردهاى فناورى و نوآورى و توسعه شركت هاى دانش بنيان نيز طراحى شده است.در راستاى تحقق اهداف فوق و پاسخگويى به نيازهاى جامعه وظايف متعددى براى اين معاونت در نظر گرفته شده است.

از جمله مهم‌ترين اين وظايف در سطح كلان مى توان به برنامه ريزى، هماهنگى بين بخشى و هم افزايى در «نظام ملى نوآورى» و بين برنامه هاى توسعه و سياست هاى كلان توسعه علم و فناورى كشور اشاره كرد.

در كنار اين وظايف كلان، وظايف ديگرى نيز با محوريت حمايت از شركت هاى دانش بنيان و به طور كل تقويت پايه هاى اقتصاد دانش بنيان در نظر گرفته شده كه در برگيرنده مواردى چون، توسعه فناورى، تقويت فرآيند تجارى سازى و حمايت از موسسات و شركت هاى دانش بنيان و شركت هاى طراحى مهندسى، حمايت از گسترش فعاليت تحقيق و توسعه در كشور و ارتقاى توان «مديريت فناورى» در شركت هاى دانش بنيان، ارتقاى كارآفرينى فناورانه و بهبود فضاى كسب و كار دانش‌بنيان و هدايت سرمايه هاى كشور جهت توليد كالاها و خدمات دانش بنيان، توسعه ساز و كارهاى ســـرمايه گذارى خطر پذير و تأمين مالى لازم در اقتصـــاد دانش بنيان، حمايت از ايجاد و توانمندسازى تشكل‌هاى خصوصى در زمينه توليد و توسعه صادرات كالاها و خدمات دانش بنيان، تحريك تقاضا، بازارسازى و تضمين بـــازار براى توليدات داخلـــى و بازاريابى و صـــادرات كالاها و خدمات دانش بنيان و... است.

«شـــركت هاي خـــلاق و صنايـــع فرهنگي و فناوري هاي نرم» از جمله محورهايى اســـت كه به تازگى مورد توجـــه و حمايت معاونت علمى و فناورى قرار گرفته است. به منظور آشنايى با نحوه فعاليت و اهميت اين شركتها و چگونگى حمايت از آنها، با پرويز كرمي، مشـــاور علمي و فناوري رئيس جمهوری، دبير ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوري و اقتصـــاد دانش بنيان و رئيس مركـــز ارتباطات و اطلاع رساني معاونت علمى و فناورى رياست جمهورى گفت‌وگو كرده‌ايم. مشـــروح اين گفت‌وگـو را در ادامه می‌خوانيد:

* وقتى از شركت هاي خلاق و صنايع فرهنگي و فناوري هاي نرم صحبت مى كنيد، به طور وضوح منظور چيست؟

در معاونت علمي و فناورى رييس جمهورى در كنار حمايت از تحقيقات مرز دانش، ما به موضوع تجاري‌سازي فناوري ها هم توجه داريم. دو شاخه اصلي ذيل اين موضوع وجود دارد. يكي تأســـيس و حمايت از شـــركت هاي دانش بنيان كه با توجه به اين كاركرد، در حال حاضر 5600 شركت دانش‌بنيان در حوزه هاي مختلف در كشور فعاليت مي كنند. ضمن اين‌كه اين شـــركت ها در دل يك زیست‌بومی فعاليت مي كنند كه ساختارهايي در حمايت از آنها تشكيل شده است.

پس از آن‌كه ايجاد شركت هاي دانش بنيان در دستور كار معاونت علمى و فناورى رييس جمهورى قرار گرفت، كميته‌هايي مسئوليت ارزيابي و تعيين صلاحيت اين شركت ها را عهده دار شـــدند. در آن‌جا مشخص شد بسياري از شـــركت ها با مراجعه به اين كميته‌ها، تمام شرايط قرار گرفتـــن در زمره شـــركت هاي دانش بنيان را نداشتند، اما داراي نوآوري و خلاقيت بودند و كسب و كار روز آمد هم داشـــتند. از اينرو، معاونت علمي و فناورى رييس جمهورى برنامه اي را توســـعه داد كه ذيل آن اين شـــركت ها را در قالب توسعه برنامه صنايع خلاق و شـــركت هاي فناور، تحت پوشش قرار داد.

فناوري هاي نرم و صنايع فرهنگي شامل حوزه ســـينما، هنرهاي تجسمي، نمايشـــي، مد و لباس، گردشگري و صنايع دستى، طراحي، آموزش، يادگيري، گياهان دارويي، تندرستي و ورزش مي شوند.

 *الان از اين شــركت ها چــه حمايت هايي مي شود؟

بر اساس قوانين، 120 حمايت شامل شركت هاي دانش بنيان مي شود. مثل توانمندسازي، حمايت هاي قانون، مشـــاورهاي، تســـهيلات مالي، اما در زمينه شركت هاي فرهنگي 60 تا 70 درصد اين حمايت ها شامل اين شركت ها هم مي شوند.حمايت هايي مثل پرداخت 50 درصد از هزينه حضور اين شركت ها در نمايشگاه هاي داخلي و خارجي، تسهيلات مالي و حمايت هاي تبليغي و ترويجي شامل حال شركتهاى خلاق و صنايع فرهنگى مي شود.

*دستاورد اين حمايت ها چه بوده است؟

 در شركت ها و صنايع فرهنگي ما تاكنون عمدتا فرد محور و هنرمند محـــور بوده ايم. يعنى به طور مثال يك اســـتاد هنرمند در هر حوزه اى، در يك كارگاه كوچك ضمن تعليم به تعدادى از شاگردان خود، با استفاده از هنر خود، كسب درآمد مى كند، اما معاونت علمى و فناورى سعي دارد با ايجاد يك زيست بوم و اكوسيستم و تشكيل زنجيره، از صنايع فرهنگي حمايت كند. زنجيره اي كه در آن شـــتاب دهنده ها، مراكز نوآوري وVC ها حضور دارند.

 Vc صندوق‌هاى جسورانه اى هستند كه در كنار بان‌كها از شركت‌هاى خلاق حمايت مى كنند. اين صندوقها از ايده و محصول شما به صورت شراكتى حمايت می‌کنند. اگر كالا يا محصول موفق شد يا نشد، آنها در هر دو حالت شريك هستند. به همين دليل vc ها روي استارت آپ هاي مختلف سرمايه گذاري مي كنند.

* یكي از مشــكلاتي كه ما با آن مواجه‌ايم اين است كه وقتي دولت به عنوان حمايت كننده وارد هر موضوعى مي شــود، اين حمايت در يك بروكراســي پيچيده ورود پيدا كرده و باعث عدم موفقيت اين شــركت ها مي شود. معاونت علمي و فناوري چه اقداماتي براي ورود بخش خصوصي به فرآيند حمايت از شركت هاي دانش بنيان انجام داده است؟

دولت ها در همه جاى دنيا، در حمايت از سيستم فناوري و نوآوري نقش «تسهيل‌گري» دارند. يعنى تنها بايد بسترى فراهم كنند كه به توانمندى شركت هاى علمى و فناورى منجر شود. به همين دليل معاونت علمي و فناورى رياست جمهورى عمدتا از شركت هاي بخش خصوصي حمايت مي كنند. از اينرو، دولت براي حمايت ازVC ها يك صندوق نوآوري و شكوفايي با 3 هزار ميليارد تومان گردش مالي به وجود آورده است. صندوق به ازاي هر آورده اي كه VC مي آورد تا 9 برابر آن پول مي گذارد. با وجود صندوق پژوهش و فناوري و نوآوري و شكوفايي، دولت آورده هاي خود را دارد و مشكلي در حمايت از آنها ندارد. چون به تعداد شركت هايي كه تقاضاي كمك مالي كنند و شاخص هاي لازم را داشته باشند، دولت مشكلي ندارد.

* يكي از عوامل موثر توسعه در كشور، مسأله فرهنگ به عنوان زيرساخت علمي و فناوري است. يعني ما تا از نظر علوم انســاني تقويت نشويم در زمينه هاي ديگر هم موفق نخواهيم بود. شــما در زمينه شركت هاي فرهنگي براي حل اين مساله، چه اقداماتي انجام داده ايد؟

يكي از مشكلات ما در حوزه قانون شركت‌هاي بنيان اين است كه خيلي از شركت‌هاي علوم انساني و هنر طبق ضوابط قانون، ذيل شـــركت هاي دانش‌بنيان قرار نمي گرفتند. معاونـــت علمي و فناورى ریاست جمهوری هم بعد از آسيب‌شناســـي اين مساله، برنامه توسعه زيســـت بوم صنايع خلاق فرهنگي را اجرا كرد. در حال حاضر، 1240 شركت طبق بررسي هاي ما اين صلاحيت ورود به صنايع خلاق فرهنگى را كسب كرده‌اند كه عمدتا در حوزه علوم انســـاني هستند. اين شـــركت ها مي توانند با ورود بـــه حوزه هاي نظرسنجي، محاســـبات علوم رياضي و كامپيوتر در راســـتاى رفع نيازهاي جامعه و زمينه علوم انساني و فعاليت كنند. بايد ســـعي كنيم 50درصد خروجي دانشگاه هاي ما كه در حوزه هاي علوم انساني و هنر هســـتند، بتوانند در حوزه فعاليت هاي نوآور قوي و مجهز شوند.

*يكي از مشــكلات كارهاي دولتي مثلا در بخش تحقيقات، اين اســت كه مــا هزاران مركز تحقيقاتي داريم كه با يكديگــر ارتباطي ندارند و عليرغم هزينه هاي سنگين مالى كه دارند، نتيجه اي هم از اين تحقيقات عايد كشور نمي شود. براى اين موضوع چه فكرى كرده ايد؟

من با اين صحبت شما موافقم كه البته پژوهش فقط زماني كه حمايت بخش خصوصي را داشـــته ً پژوهش هاي دولتي ثمره باشد، موفق است. معمولا آنچناني ندارند، اما پژوهشي موفق است كه حمايت كننده بخش خصوصي داشته باشد. معمولا هم تجاري سازي هاي علوم در حوزه بخش خصوصي موفق اند. هيچ شركت و دانشـــگاه دولتي هم نمي تواند يك محصول تجاري سازي درست داشته باشد براي اينكه با بازار فاصله دارند. دانشگاه ها بايد علوم را توليد كنند و پارك هاي علم و فن آوري با بنيه بخش خصوصي بايد اين علوم را تجاري كنند.

مشكل اينجاست كه در بخش فرهنگي، اصلا كار فرهنگي سودآور نيست. اتفاقا كار فرهنگي سودآور است اگر درست حمايت شود. شما هر كار فرهنگي كه مثال بزنيد بايد مابه ازاي آن را در خارج از كشور هم در نظر بگيريد. اصلا در خارج از كشور، فرهنگ سوبسيد پذير نيست و درآمدزا است ولي در ايران اين طور نيست.

خوب، شرايط در ايران به اين شكل است نه اصلا اين طور نيست. به طور مثال بنگاه رسانه در خارج از كشور درآمدزاست ولي در ايران ما رسانه را يارانه بگير كرديم، در حالي كه رسانه اي موفق است كه روي پاي خودش بايستد

 البته شما بايد شــرايط اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي كشــور را هم در نظر بگيريد. الان مردم در بخش فرهنگ اصلا هزينه اي نمي‌كنند چون به لحاظ اقتصادي در تنگناي شديد هستند.

 ما باید اين مسأله را كه فرهنگ هم درآمد زا است، در جامعه جا بيندازيم. مثلا در دنيا امكان ندارد فيلمي بدون زنجيره هاى متوالى ساخته شود. در ايران وقتى يك فيلمي ساخته مي شود ، صرفا عوامل فقط به سينما فكر مي كنند و اصلا به زنجيره داخلي و خارجي آن فكر نمي كنند. به فروش آن در خارج از كشـــور، توليد اسباب بازي از شخصيت هاي آن، الگوبرداري براي توليد و طراحي لباس فكر نمي شود.

به طور مثال در بچگي من و شما شخصيت «بت‌من» ساخته شده و هنوز هم نسخه هاي جديدي از اين فيلم وكاراكترهاي آن ساخته مي‌شود، اما در ايران يك شخصيت به نام «كلاه قرمزي» ساخته مي شود و ً اصلا به زنجيره اي از توليدات كه مي تواند پيرو اين كاراكتر شكل گيرد، فكر نمي شود و در نهايت كاراكتر به وجود آمده، بي سرپرست رها مي شود

 *شــما از نظر تئوري درســت مي گوئيد ولي واقعيت چيز ديگري است اگر شـــما به فيلم هاي پرفروش و موفق دنيا نگاه كنيد خواهيد ديد كه براي توليد يك فيلم، مجموعه اي از افراد، فكر مي كنند ولي در ايران اين طور نيست. يكي از وظايف معاونت علمي و فناورى هم، توليد و راه اندازي اين زنجيره است. براي همين منظور هم فقط از ايده هاي خلاق حمايت مي كنيم. كشـــور ما يك كشور واردات محور بوده كه به تناسب داشته هاي منابع زيرزميني مثل نفت و مواد اوليه، پولدار بوده و هر چه كه نياز داشته پول داده و خريده و به فكر ساخت نبوده است. براي تغيير اين رويكرد به اكوسيستم جديدي نياز داريم كه معاونت علمي هم وظيفه اش راه اندازي اين زیست‌بوم است.

* چقدر در نيل به اين هدف موفق بوده ايد؟

خيلي موفق بوده ايم. الان 97 درصد داروهاي مورد نياز را خودمان مي سازيم. چون اكوسيستم بيوتكنولوژي و فني و پزشكي ما خوب پرورش يافته است، ثانيا مورد تحريم واقع شده ايم. داستان كرونا وقتي سال گذشته در دنيا، اپيدمي پيدا كرد كشورهايي كه كيت تشخيصي كرونا، ماســـك، ونتيلاتور و ديگر تجهيزات وابسته را داشتند، امكان ارسال آن به كشورهاي ديگر از جمله كشور ما را كه تحريم هم بود، را نداشـــتند.

اما پيش از آن من بارها اعلام كرده بودم كه ما فن آوري توليد ماســـك هاي سه لايه را به كره جنوبي صادر مي كنيم با اينكه براي بسياري باورپذير نبود، اما با همه گيري كرونا، ما با اســـتفاده از همين فناوري ظرف يك ماه توانستيم براي ايمني كادر بهداشتي و درماني خودمان، ماسك توليد كنيم. با همه گيري كرونا، دو عدد از دستگاه هاي توليد ماسك را كه به كره جنوبي فروخته شده بود، ما از گمرك برگردانديم و از فناوري خودمان براي توليد ماسك استفاده كرديم. الان ما توليد كننده و صادر كننده دستگاه توليد ماسك به همه كشورها هستيم.

در زمينه «كيت» و «ونتيلاتور» هم همين شركت هاي دانش بنيان اين تجهيزات را ساختند. در حوزه ساخت واكســـن هم، ما صد سال است كه واكسن ساز هستيم البته تكنولوژي آن را مي خريديم، اما امروز واكسن »آنفلوآنزاي انساني» را خودمان توليد كرديم كه به زودي از آن رونمايي مي شود چون اكوسيستم و زنجيره توليد اين واكسن شـــكل گرفت. ولي در حوزه صنايع خلاق و فرهنگي ضعف داريم و هنوز اكوسيستم لازم شكل نگرفته است. الان ما هماهنگ كرديم كه در هر استان يك «خانه خلاق» تأسيس كنيم. چند خوشه هم تعريف كرديم مثل خوشه زعفران و گياهان دارويي كه مي تواند ماده موثر خيلي از صنايع آرايشي و بهداشتي را توليد كنند.

* حرف آخر

هم دولت و هم مجلس بايد از شـــكل گيري اين زنجيره ها حمايت كنند. از 2700 ميليارد دلار گردش مالي صنايع خلاق در دنيا، صدميليون دلار ســـهم ماست در حالي كه بايد سهم بسيار بيشتري داشته باشيم، چون اين صنايع قابليت درآمدزايي و اشتغال زايي بالايى را دارند كه مي توانند رونق اقتصادي به دنبال داشته و صنايع خلاق مي تواند انتقال دهنده فرهنگ و تمدن ما به دنيا باشد.