اقتصاد دانش بنیان

به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، روند جابجایی بین المللی نخبگان و دانشجویان در جهان توسط "رصد خانه مهاجرت ایران" نشان می دهد که سهم و جایگاه آمریکا در بازار بین المللی جذب افراد مستعد و همچنین دانشجویان بین المللی رو به کاهش است. در همین راستا گزارش جدید بلومبرگ ( July 2019)، می گوید که آمریکا در رقابت جذب افراد مستعد از کشورهای کانادا، استرالیا و ایرلند عقب افتاده است و دیگر مقصد ایده آل برای کار و زندگی افراد مستعد نیست. در واقع آمریکا که همواره بعنوان قطب اصلی جاذب افراد ماهر و مستعد در دنیا شناخته می شد نه تنها دیگر جذابیت سابق را ندارد بلکه در رقابت با دیگر کشورها، این قافیه را واگذار کرده است.  

دو دلیل بر این عقب ماندگی موثر هستند. اول اینکه کشورهای استرالیا و کانادا با بهره گیری از سیاست های مهاجرتی ویژه از جمله سیستم امتیازی نسبت به آمریکا عملکرد موفق تری در گزینش و جذب افراد مستعد دارند ( سیاست مهاجرتی استعداد گزینی). دوم اینکه، کشورهایی همانند آمریکا و بریتانیا که تا پیش از این بشکل سنتی مقصد مطلوب مهاجران نخبه بودند و بی آنکه سیاست ویژه ای برای جذب این افراد در پیش گیرند، بیشتر توسط خود مهاجران  ماهر بعنوان کشور مقصد انتخاب و برگزیده می شدند (خود مقصدگزینی مهاجران ماهر). 

اما با بروز حوادث و تحولاتی در این کشور ها اعم از وقوع برگزیت در انگلیس، روی کار آمدن دولت ترامپ، فرمان منع ویزا مسلمانان و تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی داخل آمریکا، مکانیزم خودمقصد گزینی سنتی مهاجران ماهر دیگر مثل سابق عمل نمی کند و بسیاری از مهاجران مستعد مقصد خود را از آمریکا و انگلیس به سمت کشورهایی همچون کانادا تغییر داده اند و در این راستا سیاست ها و تسهیلات جذاب مهاجرتی این کشورها نیز مزید علت شده اند.

این موضوع در گزارش دو ماه پیش انجمن بین المللی  NAFSA   نیز به نوعی منعکس شده است. گزارش ( NAFSA, May 2019)  حاکی از کاهش اقبال دانشجویان بین المللی برای  ادامه تحصیل در آمریکا است. این کاهش اقبال در میان دانشجویان ایرانی نیز تا حد قابل توجهی مشاهده می شود.  بنا بر گزارش NAFSA، سهم 28 درصدی آمریکا به عنوان یکی از بازیگران اصلی در بازار جابجایی بین المللی دانشجویان در سال 2001 به 22 درصد در سال 2018 تقلیل یافته و این سهم  عمدتاً توسط کشورهایی کانادا، استرالیا، چین و روسیه در حال تصاحب شدن است. در واقع نرخ رشد ثبت نام دانشجویان جدید در آمریکا که در طول یک دهه گذشته همواره مثبت بوده، از سال 2017-2016 ( آغاز به کار دولت ترامپ) منفی شده و به نوعی تعداد دانشجویان بین المللی در این کشور رو به کاهش است ( 3% کاهش در 2017 و 6.6% کاهش در 2018). 

دلایلی متعددی همچون روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا، طولانی شدن فرآیند اخذ ویزای دانشجویی، کاهش میزان استقبال و آمادگی کشور آمریکا برای جذب و پذیرش دانشجویان بین المللی و همچنین افزایش خشونت  و ناامنی اجتماعی بویژه حملات مسلحانه از جمله عوامل مهم کاهش اقبال دانشجویان بین المللی به این کشور عنوان شده است.  

اما از طرفی دیگر حضور دانشجویان بین المللی برای اقتصاد آمریکا بسیار مهم است  چرا که ارزش این بازار در اقتصاد آمریکا حدود 45 میلیارد دلار است و حدود 500 هزار شغل مرتبط دانشگاهی در  بخش ایجاد شده  است. با کاهش تعداد دانشجویان بین المللی در آمریکا، 5.5 میلیارد دلار از حجم این بازار کاسته شده و حدود 40 هزار فرصت شغلی نیز از بین رفته است. این موضوع باعث نگرانی و اعتراض مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی آمریکا شده است.