اقتصاد دانش بنیان

معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری از تفاهم‌نامه‌ای با موضوع توسعه علم و فناوری که بین سازمان انرژی هسته‌ای ایران و ایتر امضا شد حمایت می کند. بر همین اساس، ایران تا پایان سال ۲۰۱۶ رسما به «ایتر» خواهد پیوست.
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری، در نخستین روز هفته جاری و در میانه فصل پاییز بود که مدیرکل پروژه جهانی ایتر با هیئت همراه به تهران آمدند تا روند توانایی های ایران را در حوزه گداخت هسته ای ارزیابی کنند. این بازدید پیرو سفر سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی کشور و محمود قرآن نویس نماینده جمهوری اسلامی ایران در پروژه ایتر، برای بازدید از پروژه جهانی ایتر در جنوب فرانسه بوده است.
پروژه جهانی ایتر، یکی از بزرگترین پروژه های حوزه علوم پایه در جهان است که جمهوری اسلامی ایران نیز تلاش دارد در آن حضور یابد. از آنجا که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در زمینه توجه و حمایت از علوم پایه طی سال های گذشته، اهتمام ویژه ای ورزیده، بنابراین برای مشارکت در حمایت از پیوستن کشورمان به این پروژه مهم، تاکید جدی دارد. ضمن آنکه این پروژه فرصت مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران است تا بتواند علاوه بر کسب تجربه در حوزه نیروی انسانی، به ساخت دستگاه های اندازه گیری پلاسما برای ایتر اقدام کند.
در دیدار مشترک پروفسور بیگو، ستاری و صالحی، تفاهم نامه همکاری مشترکی به امضا رسید که موضوع آن پیوست 3 برجام که ناظر بر همکاری های 1+5 با ایران در زمینه های فناوری های نو است.
از جمله این فناوری های نو، می توان به فناوری گداخت اشاره کرد.
در زمان حضور مدیرکل پروژه جهانی ایتر در ایران، علاوه بر امضای تفاهم نامه همکاری جمهوری اسلامی ایران و پروژه ایتر، سند محرمانگی نیز به امضا رسید که براساس آن، طرفین متعهد شدند که اطلاعات دو طرف در طول همکاری ها محرمانه باقی بماند. طی دو ماه آینده نیز قرار است یک موافقتنامه با موضوع مشخص شدن جزئیات تفاهمنامه، زمان بندی، هزینه ها و... نیز به امضا برسد تا تفاهمنامه وارد مرحله اجرایی شود.
البته توافقنامه دیگری نیز در ارتباط با جزئیات همکاری بین دو طرف نوشته شده است که قرار است در آینده نزدیک امضا شود.
اما پروفسور بیگو در سفر خود به ایران از امکانات آزمایشگاه انرژی اتمی، مرکز تحقیقات فیزیک پلاسما دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه امیرکبیر نیز بازدید کرد و نشستی با نیروهای متخصص گداخت هسته ای کشور داشت. وی و هیئت همراه با مشاهده توانمندی های ایران در این زمینه خواستار آن شدند که هر چه سریع تر فعالیت و همکاری دوطرفه آغاز شود.
براساس این گزارش، در واقع پروژه گداخت هسته‌ای پروژه‌ای محوری و ملی است که در سطح کشور مورد تأیید است و یکی از ثمرات برجام پیوستن به این پروژه است. جمهوری اسلامی ایران نیز، در این زمینه آمادگی مشارکت جدی و فعال دارد.

حضور رسمی ایران به «ایتر» تا پایان سال ۲۰۱۶
براساس نشست سه جانبه روز شنبه گذشته در تهران، جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال میلادی جاری رسما عضو ایتر خواهد شد. از همین رو نخستین فرایند گداخت هسته ای در سال 2025 قابل مشاهده است و در آینده نزدیک تجاری سازی خواهند شد.

انرژی پاک هسته ای
سوختي که در نيروگاههايي که بر اساس شکافت هستهاي فعاليت ميکنند استفاده ميشود، راديواکتيويته است. عمر طولاني دارد و سبب ايجاد سرطان ميشود. گاهي هم فجايعي مثل حادثه چرنوبيل  و سندای ژاپن به وقوع ميپيوندد. مشکلات ناشي از حوادثي که به پخش شدن ماده راديواکتيو ميانجامد، حدود يک ميليون سال ادامه پيدا ميکند تا به طور کامل از طبيعت حذف شود.
به همين دليل، از سال 1960، شوروي سابق به اين نتيجه رسيد که ما بايد به سمت انرژي پاک هستهاي برويم، به اين معني که فرايندهاي خورشيدي را روي زمين پياده کنيم. اتفاقي که در خورشيد ميافتد، اين است که هستههاي هيدروژن، به دليل دما و جاذبه بالا، با يکديگر جوش ميخورند و بر اثر اين واکنش همجوشي، مقداري جرم به حرارت تبديل ميشود و اين منبع همان حرارتي است که ما از خورشيد دريافت ميکنيم.

سوخت راکتورهای گرما هسته ای
دوتريم و تريتيم سوخت این راکتورها هستند که هر دو ايزوتوپهاي هيدروژن هستند. تريتيم در طبيعت وجود ندارد اما دوتريم به وفور يافت ميشود. مثلا با دوتريمهايي که در يک بطري متوسط از آب دريا وجود دارد، ميتوان 30 هزار کيلومتر رانندگي و برق يک سال را تامين کرد.

همکاري بين کشورها برای ایتر
برای ساخت راکتور گرمایی هسته ای آزمایشی، بين کشورها پولي رد و بدل نميشود بلکه هر کشور ساختن بخشي از رآکتور را تقبل ميکند و آن را به همان مرکزي که در جنوب فرانسه واقع است، انتقال ميدهد. تا امروز بخشي از همين قسمتهاي اصلي ساخته شده است.
قرار است در سال 2025، به مدت يک ربع، 500 مگاوات از اين دستگاه برق گرفته شود که 50 مگا وات ورودی و 500 مگاوات خروجی خواهد بود. سال 2025 اين رآکتور تحقيقاتي به مرحله بهره برداری می رسد. بعد از آنکه تمام مشکلات حل شد، يک رآکتور اقتصادي دیگر به نام دیمو ميسازند تا به کشورهاي ديگر انتقال داده و فروخته شود.

ضرورت تامین انرژی اتمی
براساس این گزارش، از آنجا که تامین انرژی و آب از مشکلات اساسی کشورها در آینده است در این راستا تامین انرژی از سوخت هسته ای و نیروگاه اتمی جایگزینی برای این مشکلات است. محققان در دنیا نیز در این راستا شبانه روز مشغول فعالیت هستند و پیشرفت های خوبی نیز در این زمینه داشتند زیرا معتقد هستند انرژی گداخت تنها انرژی است که در آینده مشکلات جوامع را حل می کند.
همانطور که می دانیم تنها 9 درصد از انرژی های تجدیدپذیر همچون خورشیدی، بادی و زمین گرمایی در دسترس و قابل استفاده در آینده است و 91 درصد باید از انرژی پاک هسته ای گداخت بهره بریم پس تمامی این مسائل اهمیت دستیابی به انرژی پاک اتمی را نمایان می‌کند.
درست است که تحریم ها فعالیت ایران در این حوزه را کاهش داد اما ما از سال های پیش از انقلاب تحقیقات در این حوزه را شروع کردیم و ساخت یک راکتور در دانشگاه امیرکبیر مراحل پایانی خود را طی می کند. بنابراین این همکاری ها اثر زیادی بر فعالیت ایران دارد تا علاوه بر تربیت نیروی انسانی و ساختن دستگاه اندازه گیری، بتوانیم به کمک فرانسوی ها یک راکتور ابررسانا در ایران بسازیم.

اقدامات ایران برای ساخت راکتور گرما هسته ای آزمایشی بین المللی
جمهوری اسلامی ایران در همین راستا، مرکزي در مرکز تحقیقات فيزيک پلاسماي واحد علوم و تحقيقات دانشگاه آزاد ايجاد کرده است. 22 سال پيش رآکتوري راهاندازي شد که قسمتي از آن از چين وارد شد و مابقی آن به وسيله دانشجوهاي فوقليسانس و دکترای ایرانی تکميل شد.
در سازمان انرژي اتمي ایران هم دو رآکتور وجود دارد که سالها پيش از روسيه و ايتاليا خريداري شد. در واقع کشور ما از سالهاي پيش از انقلاب تحقيقات اش در زمینه راکتور گرماهسته ای را شروع کرده است. يک رآکتور نیز در دانشگاه اميرکبير در حال ساخت و راه اندازی است.
بنابراين ما در کشور چهار رآکتور تحقيقاتي داريم که به دماي مطلوب نميرسند ولي پديدههايي که در آنها بروز ميکنند، همان پديدههايي هستند که در رآکتورهاي بزرگتر روي ميدهد.

شيوه کار رآکتورها
اين رآکتورها یک سیستم تروئیدال هستند که داخل آن پلاسما ايجاد و گاز يونيزه ميشود. خارج از اين راکتور، ميدان مغناطيسي ابررسانا وجود دارد که باعث ميشود ذرات داخل رآکتور حرکت کنترلشدهاي داشته باشند و به سمت ديواره نروند. به اين شکل که ذرات با يک حرکت مارپيچي جلو بروند و بر اثر يک ميدان الکتريکي القايي شتاب بگيرند و به دماي بالاي مد نظر برسند تا هستهها با يکديگر جوش بخورند.

ورود همه جانبه ایران به پروژه ایتر
بنا بر اعلام علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران؛ زمانی که به بحث همکاری با ایتر به صورت رسمی ورود پیدا کنیم یعنی نه تنها در ابعاد فنی بلکه در تمام ابعاد دیگر نیز وارد می¬شویم. در این زمینه بحث سخت افزاری و نرم افزاری توأمان وجود دارد. این پروژه، پروژه¬ای اجرایی، فنی و علمی است که کارهای بسیار علمی را نیز می¬طلبد؛ به همین دلیل است که ورود ما به پروژه همه جانبه است.
در ادامه این نشست سه جانبه، گروه پروژه ایتر به سرپرستی پرفسور بیگو عصر روز شنبه از ظرفیت ها، امکانات و فعالیت های بخش گداخت هسته ای پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای دیدن کرد.

ایران بخشی از کمبود نیروی انسانی ایتر را تامین می‌کند
البته پیش از سفر پروفسور بیگو به ایران، در سفری به فرانسه معاون علمی و فناوری رییس جمهوری به همراه رئیس سازمان انرژی اتمی و نماینده جمهوری اسلامی ایران در پروژه ایتر دکتر محمود قرآن نویس از میزان پیشرفت پروژه ایتر بازدید کردند که این سفر مقدمه ای برای سفر رییس پروژه ایتر به ایران شد تا با امکانات آزمایشگاهی و نیروی انسانی کشورمان در این حوزه از نزدیک آشنا شوند.
پروفسور بیگو و هیئت همراه در سفر به ایران و مشاهده پیشرفت و نتایج تحقیقات محققان از همکاری ایران در این پروژه استقبال کردند اما از آنجا که فعالیت های بزرگ در این پروژه از گذشته بین 7 کشور عضو این پروژه تقسیم شده بنابراین ایران همکاری خود در جهت تامین نیروی انسانی پروژه و ساخت دستگاه های اندازه گیری مدرن پلاسما را اعلام کرد.
در حال حاضر 600 نفر به عنوان نیروی انسانی متخصص در این پروژه بزرگ مشغول فعالیت هستند اما این پروژه برای انجام به نیروی انسانی حدود 1600 نفری نیاز دارد بنابراین کمبود نیروی انسانی یکی از مشکلات فعلی این پروژه است.
در این راستا، بر اساس مذاکرات ایران، نیروی انسانی در مقطع دکتری و رشته گداخت هسته ای تربیت و این افراد برای همکاری با ایتر فرستاده می شوند. البته در نهایت با پایان این پروژه این افراد به کشور باز می گردند و از توانمندی آنها برای پیشرفت کشور استفاده می‌شود و انتقال این فناوری به ایران را انجام می‌دهند.
در حال حاضر با توجه به معرفی تعدادی از نخبگان توسط جناب آقای دکتر ستاری به واحد علوم و تحقیقات و سازمان انرژی اتمی در رشته های مواد، مکانیک، برق و فیزیک، افرادی در حال انتخاب هستند و بعد از انتخاب آنها دوره دکترای گداخت هسته ای خود را در ایران سپری کرده و سپس به فرانسه اعزام می شوند.
بنابراین، بر اساس نیاز ایتر به تدریج این نیروی انسانی تامین و به محل پروژه فرستاده می شوند و در نتیجه با این اقدام ایران جزو کشورهایی قرار می گیرد که فناوری این راکتورهای هسته ای گداخت را در آینده خواهد داشت.