اقتصاد دانش بنیان

سرمایه‌های انسانی جوان و تحصیل‌کرده، بدون شک یکی از اصلی‌ترین دارایی‌های کشور محسوب شده و توسعه این دارایی‌ها و به‌کارگیری بهینه آن در توسعه کشور در سیاست‌های کلی کشور و همچنین نقشه جامع علمی کشور مورد تاکید قرار گرفته‌ است.
به گزارش نوپانا، بعضا در محافل رسانه‌ای تحلیل‌هایی در خصوص شرایط بحرانی کشور در حوزه‌هایی مانند مهاجرت نخبگان، فرار دانشگاهیان برجسته کشور، کاهش ضریب هوشی و نظایر آن ارائه می‌شود که موجب شکل‌گیری مباحثی جدی و چالش برانگیز در محافل سیاسی و تخصصی شده است.
این در حالی است که بسیاری از تحلیل‌های ارائه شده در رسانه‌ها، مستند به آمار به‌روز نبوده و مبتنی بر برداشت‌های شخصی افراد است که با واقعیت تطابق ندارد.

طبق آمار، ایران جزء کشورهای اصلی مهاجر‌فرست دنیا محسوب نمی‌شود. ایران در گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (۲۰۱۵) نیز در بین ۲۰ کشور اول و در گزارش بانک جهانی (۲۰۱۶) در بین ۳۰ کشور اول ارسال کننده مهاجر قرار ندارد.

به گزارش نوپانا، نرخ مهاجرت ایران به کل جمعیت به صورت تجمعی ۱.۵ درصد تا سال ۲۰۱۳ بوده است که از میانگین جهانی ۳.۲ درصدی و اکثر کشورهای با وضعیت توسعه مشابه، پایین‌تر است.

ایران از نظر شاخص خالص مهاجرت در میان کشورهای جهان (با رتبه ۱۰۷ از ۲۲۲) «متعادل» است. به این معنا که جمعیت ایران از محل مهاجرت (اعم از ورودی و خروجی) دستخوش تغییر خاصی نمی‌شود و ۱۰۶ کشور با رتبه بالاتر از ایران از محل مهاجرت دچار افزایش جمعیت می‌شوند.

کشورهای توسعه‌یافته (آمریکا، آلمان، کانادا و...)، مقاصد اصلی مهاجران بین‌المللی محسوب می‌شود. این روند برای ایران هم کاملا مشابه است.

در نهایت از منظر نرخ و میزان کلی مهاجرت، ایران بر طبق هیچ گزارش معتبر بین المللی جزء کشورهای با نرخ بالای ارسال مهاجر محسوب نمی‌شود و نرخ مهاجرت کشور در مقایسه با میانگین ۳.۲ درصدی جهانی پایین‌تر و کمتر از نصف آن است. در سال ۲۰۱۵، رتبه کشور از نظر تعداد مهاجر ارسالی، پنجاه و چهارم دنیا شده است که رتبه پایینی به حساب می‌آید.

در مقابل از نظر مهاجرپذیری، کشور همواره جزء کشورهای با رتبه بالا بوده و در سال ۲۰۱۵ جزء ۲۵ کشور اصلی پذیرنده مهاجر محسوب می‌شود.

تعداد دانشجویان بین المللی و مهاجران تحصیل‌کرده به سرعت در سطح جهان و کشورهای نوظهور در حال افزایش است که نشان از اهمیت برنامه‌های رسمی توسعه و گسترش ارسال دانشجویان به کشورهای دیگر و جذب دانشجویان برتر بین المللی در سطح کشورها دارد.

نکته جالب اینکه ایران در میان ۱۰ کشور با بیشترین تعداد ارسال دانشجو و یا جذب دانشجوی بین المللی قرار ندارد. براساس آمار رشد تعداد مهاجران تحصیل‌کرده در هند و پاکستان در بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ با نرخ ۱۲۳ درصد بسیار چشمگیر بوده است و این نرخ رشد برای ایران در این بازه زمانی حدود ۶۳ درصد بوده است.

در خصوص مهاجران جدید بالای ۱۵ سال به کشورهای OECD، ایران در جایگاه نهم آسیا با میزان ۱۱۷ هزار نفر قرار دارد. بررسی این آمار به صورت تجمعی نشان می‌دهد که بر اساس سهم مهاجران تحصیل‌کرده و ماهر از تعداد کل مهاجران، ایران جایگاه چهارم را با سهم ۵۰درصد مهاجران متخصص در میان همه کشورها داراست.

بررسی آمارها نشان می‌دهد تعداد مهاجران تحصیل‌کرده (افراد دارای مدرک دانشگاهی) و نسبت آن‌ها از کل تحصیل‌کردگان داخل کشور، در مقایسه با سایر کشورها بسیار پایین است. طبق گزارش مشترک سازمان ملل،‌ ایران با حضور در پایین‌ترین سطح طبقه‌بندی جهانی از  نظر این شاخص در زمره کشورهایی است که نرخ مهاجرت افراد تحصیل‌کرده به کل جمعیت تحصیل‌کرده در آن کمتر از ۵درصد قرار دارد.

بنابراین با استناد آمار نهادهای معتبر بین المللی می‌توان این‌گونه گفت که پدیده مهاجرت بیش از اندازه نخبگان دانشگاهی در ایران، فاقد هرگونه سندیت است.

بررسی‌های گزارش‌های بین‌المللی نشان از تعداد پایین دانشجویان ایرانی در دیگر کشورهاست. سرانه دانشجویان ایرانی در خارج به دانشجویان داخلی ناچیز و نشان از عدم اهتمام کافی کشور به توسعه تبادلات علمی از طریق دانشجویان است. تعداد کل دانشجویان خارجی ایرانی در سال ۲۰۱۵، ۴۸ هزار نفر بوده که ضمن پایین بودن نسبی در مقایسه با اقتصادهای نوظهور،‌ نشان از جابه‌جایی کمتر از ۱۰ هزار دانشجوی ایرانی جدید در هر سال است.

در مجموع دانشجویان ایرانی تمرکز بسیار بالایی در رشته‌های فنی و مهندسی، علوم پایه و ریاضیات دارد و طبق آمار موجود، بیش از ۷۵درصد دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در امریکا، در این رشته ها به تحصیل می‌پردازند که نیازمند اعمال سیاست‌هایی برای افزایش توازن دانشجویان رشته‌های یاد شده با علوم انسانی و اجتماعی است.

منبع: سایت تابناک