اقتصاد دانش بنیان

بررسی نتایج یک تحقیق آماری

بررسی‌های یک پژوهشگر نشان می‌دهد مهم‌ترین متغیرهای موثر در توسعه تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی، عوامل اقتصادی هستند. به این معنا که با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، تامین هزینه‌های تشکیل زیرساخت‌های اولیه، کاهش هزینه‌های تولید برای گسترش فروش و... می‌توان به توسعه این حوزه امیدوار بود.

***

استفاده از تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی می‌تواند اثرات مثبتی را در امور خرید و فروش کالاها و محصولات کشاورزی، کاهش قابل توجه هزینه‌ها و حذف واسطه‌های غیرضروری به دنبال داشته باشد، از این‌رو تحقیق حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر توسعه تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی از دیدگاه مدیران و کارشناسان سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی، نحوه جمع‌آوری داده‌ها غیرآزمایشی، فرایند اجرا کمی، منطق اجرای آن قیاسی، زمان اجرا طولی و آینده‌نگر و از لحاظ روش نیز همبستگی است. جامعه آماری در تحقیق حاضر شامل مدیران و کارشناسان سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران است که با توجه تعداد محدود آنان (110 -N) همگی به شیوه سرشماری مورد مطالعه قرار گرفتند و تعداد دو فقره پرسشنامه بدون پاسخ ماند. ابزار اصلی جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه و متغیر وابسته دیدگاه مدیران و کارشناسان سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران نسبت به توسعه تجارت الکترونیک است. تحلیل‌های فوق با کمک نرم‌افزار SPSS 17 انجام شد. نتایج نشان داد که وضعیت میزان توسعه تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی از دیدگاه اکثر مدیران و کارشناسان در حد زیاد (1/57 درصد) است. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین عوامل اقتصادی، آموزشی، اجتماعی - فرهنگی، فنی و سیاست‌گذاری و توسعه تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی رابطه مثبت و معناداری در سطح 99 درصد وجود دارد

(000/0- Sig). همچنین رگرسیون چندگانه حاکی از آن بود که عوامل اقتصادی بیشترین تاثیر را در توسعه تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی داشته است (087/0- R2ADJ).

مقدمه

یکی از ابعاد عصر اطلاعات، تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی بین افراد، شرکت‌ها و دولت‌ها به وجود آمده، به طوری که پدیده­ جدیدی به نام کسب و کار الکترونیک و تجارت الکترونیک را مطرح ساخته و بسیاری از مفاهیم، اصول و نظریه‌های اقتصادی را دگرگون کرده است، تا جایی که واژه­ «کسب و کار مبتنی بر اینترنت» کم‌کم جایگزین واژه­ «کسب و کار سنتی» شده است (نوذری و همکاران، 1389).

پیشرفت‌های اخیر در بخش کشاورزی به خاطر استفاده بهینه از خدمات متعدد اینترنت در کشاورزی است. با کمی تعمق و تامل می‌توان به‌روشنی دریافت که استفاده از تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی تا چه میزان می‌تواند اثرات مثبتی را در امور خرید و فروش کالاها و محصولات کشاورزی، کاهش قابل توجه هزینه‌ها و حذف واسطه‌های غیرضروری به دنبال داشته باشد (فتحی و دیگران، 1389).

تجارت الکترونیکی روش دیگری برای تبادلات الکترونیکی اطلاعات و انجام فعالیت‌های تجاری است که یک پل الکترونیکی بین مراکز تجاری ایجاد کرده است. مبادله الکترونیکی داده‌ها با هدف تبادل اطلاعات حجیم در قالب مشخص و استاندارد بین مراکز تجاری ایجاد شد، در حالی که تجارت الکترونیکی با حجم کمتری از اطلاعات که لزوما در قالب یکسانی نیست و بین مردم عادی رد و بدل می‌کردند، سر و کار دارد (صنایعی، 1379).

با توجه به این‌که یکی از مشکلات چرخه تولید محصولات کشاورزی نیز موضوع بازاریابی و دسترسی به خریدار است و این امر به دلیل پراکندگی مناطق روستایی و دوری آن از مراکز فروش است و از آن‌جا که از دیرباز عرضه محصولات روستایی، چه محصولات کشاورزی و دامداری و چه صنایع دستی روستایی، از طریق واسطه‌هایی صورت می‌گرفت، گردش جریان محصولات به این صورت باعث می‌شد که سودمندی روستاییان از تولید محصولات ‏روستایی به حداقل برسد و واسطه‌ها بیشترین سود را کسب کنند. از دیگر معضلات تولید محصولات روستایی، ‏نداشتن اطلاع کافی از تقاضای بازار است. در نتیجه گاهی شاهد کمیابی برخی از محصولات در بعضی از سال‌ها ‏هستیم و گروهی دیگر از محصولات، مازاد تقاضای بازار عرضه می‌شوند (حنفی‌زاده، 1391).

ولی امروزه با کمک تجارت الکترونیک به‌راحتی می‌توان از آخرین قیمت بازار، خریداران، مراکز عمده خرید و سایر اطلاعات مورد نیاز آگاه شد و با تکمیل اطلاعات تصمیم گرفت.

(2005 Jessica & Joyojeet,).

اساسی‌ترین مسئله و معضل موجود در حوزه بازار بخش کشاورزی وجود دلال‌ها، واسطه‌ها و سلف‌خرها هستند که بخش کشاورزی را دچار اختلال کرده‌اند، به نحوی که طی مراحل تولید یک محصول کشاورزی،  قبل از مرحله کاشت و تامین نهاده‌ها تا تولید محصول و رساندن آن به دست مصرف‌کننده نهایی با سوءاستفاده از عواملی همچون توانایی مالی کم کشاورزان و روستاییان، دانش و آگاهی پایین آن‌ها نسبت به به‌کارگیری فناوری‌های روز دنیا، فاصله زیاد مراکز تولید تا بازارهای مصرف و... هم نهاده‌های تولید را با قیمت بالاتری به دست کشاورز می‌رسانند و هم این‌که با پیش‌خرید محصول تولیدی با نازل‌ترین قیمت، حداقل سود و حتی زیان به کشاورز را می‌رسانند. از طرف دیگر نیز با در اختیار داشتن ابزارهای لازم، محصول نهایی را در زمان مناسب با چند برابر قیمتی که خریداری کرده‌اند، به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسانند (مسلمی، 1392).

سرمد سعیدی (1381) در تحقیقات خود با عنوان «بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب برای استفاده از تجارب تجارت الکترونیکی» عوامل تاثیرگذار را به ترتیب اهمیت به این شرح خلاصه کرده است: عوامل سیاسی و قانونی، عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجار، مشتریان، رقبا، عوامل تکنولوژیکی، واحدهای توزیع فیزیکی، عوامل جمعیتی.

فیضی چکاب (1382) در تحقیقی تحت عنوان «وضعیت حقوقی و قانونی تجارت الکترونیک در جهان و ایران»، مجموعه مقرراتی را از جمله: ایمن‌سازی اسناد و امضاهای الکترونیکی مطمئن و دیجیتالی، مقررات ناظر به مسئولیت‌ها و مجازات‌ها در صورت جعل، کلاه‌برداری و...، مقررات ناظر به بخش‌های مرتبط با تجارت الکترونیکی نظیر مالی و بانکی، گمرکی، مالیاتی و... را برای ایران پیشنهاد کرده است .

خدادادحسینی و دیگران (1384) در تحقیقات خود آورده‌اند که وجود برخی محرک‌ها در محیط نیز، سازمان‌ها را به سمت استفاده از تجارت الکترونیکی سوق می‌دهد. برخی از محرک‌ها عبارتند از: اقدامات رقبا و انتظارات مشتری، تغییر در سیاست‌های دولت و تدوین مقررات، شرایط اقتصادی، به‌کارگیری تجارت الکترونیکی از سوی مشتریان و تامین‌کنندگان، ماهیت محصولات سازمان و میزان اطلاعات همراه با محصول. تجارت الکترونیکی محدودیت‌های هزینه‌ساز مثل محدودیت مکان و زمان را حذف می‌کند و سبب افزایش بهره‌وری و کارایی اقتصادی می‌شود.

فریدونی (1386) در پژوهشی با عنوان «بومی‌سازی داد و ستد و تجارت الکترونیک در ایران» سیستم بانکی روان و دقیق، قوانین گمرکی، مالیاتی و بانکداری الکترونیکی، کد تجاری محصول و ایجاد امنیت اطلاعات، کپی‌رایت، پلیس اینترنتی، امضای دیجیتالی، تطبیق مقررات ملی با مقررات متحدالشکل بین‌المللی، همکاری دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و سازمان‌های مختلف، پذیرش اسناد الکترونیکی توسط قوه قضاییه، تامین، صدور و به‌کارگیری کارت‌های پرداخت الکترونیک و ایجاد بستر مخابراتی مناسب را از جمله مواردی دانسته است که می‌بایست به صورت دقیق و متمرکز در امر پیاده‌سازی آن‌ها برای نیل به تجارت الکترونیک بومی‌شده تلاش کرد.

موحدی و ویسی (1386) در پژوهشی با عنوان «موانع و مشکلات فرهنگی استقرار تجارت الکترونیکی در ایران» به برخی ابعاد مهم فرهنگی از جمله تفاوت‌های بین فرهنگ‌ها، تمایل به معاملات رو در رو، مشکل زبان، تنوع بازارها، تفاوت در آداب و رسوم اشاره می‌کنند و توجه به این مشکلات و موانع را باعث اثربخشی بیشتر سرمایه‌گذاری تکنولوژی اطلاعات در تجارت الکترونیک و بهره‌گیری از مزایای آن دانسته‌اند .

قاسمی (1389) در مطالعه خود به نام «بررسی و رتبه‌بندی عوامل موثر بر موفقیت تجارت الکترونیک B2C» به این نتیجه رسیده است که به علت صرف زمان و هزینه زیاد برای راه‌اندازی یک فروشگاه آنلاین، تمایل زیادی برای کسب درآمد و سود لازم از هزینه‌های مصروفه وجود دارد که این موضوع تمرکز بیشتر بر نحوه عملکرد و موفقیت تجارت الکترونیکی را می‌طلبد.

محمودی و کریم‌پور ملکشاه (1391) در تحقیقات خود به اسم «بررسی وضعیت توسعه تجارت الکترونیکی در ایران» به این نتیجه دست یافته‌اند که آمادگی از نظر فنی، فرهنگ و مردم، نهادهای پشتیبان و مسائل حقوقی زیرساخت‌های کلیدی برای توسعه تجارت الکترونیکی محسوب می‌شوند. با فراهم شدن این زیرساخت‌ها، زمینه بهره‌مندی از تجارت الکترونیکی برای بخش‌های مختلف فراهم می‌آید. ایجاد اعتماد و اطمینان به محیط‌های تجارت الکترونیک می‌تواند نقش کلیدی در گسترش تجارت الکترونیک داشته باشد.

ابراهیمی و اسدی‌کوب (2014) در تحقیقی به نتایج ذیل دست یافتند: با توجه به نتایج به نظر می‌رسد که توسعه زیرساخت‌ها، فرهنگ و امنیت و ایجاد اعتمادبه‌نفس و آموزش اینترنت به همه اقشار مردم از استراتژی‌های مهم برای توسعه کسب و کار الکترونیکی در بخش کشاورزی است.

Akkeren and Cavaye (2000) در پژوهشی تحت عنوان «عوامل موثر بر پذیرش تجارت الکترونیک در شرکت‌های کوچک صنعت اتومبیل در استرالیا» عوامل موثر بر به‌کارگیری تجارت الکترونیکی را در شرکت‌ها بررسی و این عوامل را به ویژگی‌های مدیر، نرخ بازگشت سرمایه، ویژگی‌های سازمان و فشار رقابتی تقسیم‌بندی کرده‌اند.

 Rashid and Qirim (2001)در تحقیقی تحت عنوان «چارچوب پذیرش تکنولوژی تجارت الکترونیک در سازمان‌های کوچک و متوسط نیوزلند»، عوامل موثر بر به‌کارگیری تجارت الکترونیکی را عوامل سازمانی، عوامل فناوری، عوامل فردی و عوامل محیطی دانسته‌اند .همچنین بر پویایی رقابتی و فشار خریداران و عرضه‌کنندگان به عنوان دیگر عوامل موثر در به‌کارگیری تجارت الکترونیک اشاره کرده‌اند.

Martinsons (2002) در مقاله‌ای با نام «تجارت الکترونیک در چین: ظهور داستان‌های موفقیت»، عوامل موفقیت تجارت الکترونیک در چین را توسعه زیرساخت‌ها از جمله دسترسی راحت و ارزان به اینترنت، سیستم‌های پرداخت و حمل و نقل آنلاین و همچنین توسعه قوانین جامع و فراگیر به منظور کنترل مبادلات دانسته است.

Little (2000) در مطالعه خود دریافت که بیشتر کشاورزان به دلیل کاهش هزینه‌های تولید و افزایش فروش تمایل به پذیرش اینترنت دارند. با چنین فناوری، کشاورزان قادرند نهاده‌های مورد نیاز خود را با مقایسه قیمت‌ها در بازار جست‌و‌جو کنند.

Gell et al (2006) در تحقیقات خود به این نتایج دست یافتند: عواملی همچون هزینه بالای فناوری، مشکل بودن استفاده از فناوری، عدم آگاهی از مزایای فناوری و نبود آموزش کافی از دلایل عدم استفاده از فناوری اطلاعات در کشاورزی است.

Janvry and Sadoule (2010) بیان می­کنند: افزایش میزان خرید و فروش در بخش کشاورزی از طریق تجارت الکترونیک با کوتاه‌کردن دست واسطه‌ها و از بین‌بردن فاصله­ تولیدکننده و مصرف‌کننده، نه‌تنها اثر فقر را به صورت مستقیم کاهش می‌دهد، بلکه ضمن بهره‌مندی مصرف‌کننده از محصول باکیفیت و قیمت مناسب و با رشد بهره‌وری، دیگر بخش‌های اقتصادی نیز از این رشد، بهره می‌برند و کشور را به سوی توسعه سوق می‌دهند.

منبع: مجله دانش بنیان