اقتصاد دانش بنیان

دانش بنیان ها جای خود را در صادرات باز می کنند

براساس آمار دريافتي از گمرک جمهوري اسلامي ايران در سال 95، آمار صادرات دانش بنيان را مي توان به سه بخش صادرات شرکت هاي دانش بنيان، صادرات کالاي دانش بنيان و صادرات کالاهاي داراي فناوري بالا تقسيم بندي کرد. صادرات شرکت هاي دانش بنيان براساس نام و کد شناسايي شرکت هاي دانش بنيان از ميان ديتابيس صادرات کل کشور (منبع: گمرک جمهوري اسلامي ايران) استخراج شد.

همچنين با توجه به عدم وجود کدهاي مجزا براي محصولات دانش بنيان و عدم شناسايي کدهاي گمرکي محصولات دانش بنيان در آمار صادرات شرکت ها، علاوه بر کالاهاي دانش بنيان ساير کالاها نيز صادر مي شود که براي تميز دادن صادرات محصولات دانش بنيان از غير دانش بنيان مي توان 20 درصد صادرات شرکت هاي صنعتي، 80 درصد صادرات شرکت هاي توليدي و 100 درصد صادرات شرکت هاي نوپا به عنوان مقادير صادرات کالاي دانش بنيان در نظر گرفت. در نهايت باتوجه به 265 کد تعرفه محصولات صادراتي داراي فناوري بالا (High-Tech) طبق ليست SITC Rev.4 تعريف شده توسط سازمان OECD، صادرات محصولات داراي فناوري بالا از ميان ديتابيس صادرات کل کشور (منبع: گمرک جمهوري اسلامي ايران) استخراج شد. 

آمار شرکت هاي دانش بنيان

مطابق آمار صادرات دانش بنيان استخراج شده از اطلاعات گمرک جمهوري اسلامي  ايران بين سال هاي 90 تا 94 و هشت ماهه 95، از مجموع 2941 شرکت دانش بنيان (870 شرکت دانش بنيان توليدي، 351 شرکت دانش بنيان صنعتي و 1720 شرکت دانش بنيان نوپا) تاييدشده توسط کارگروه ارزيابي و تشخيص شرکت ها و موسسات دانش بنيان و نظارت بر اجرا تا تاريخ 7 اسفند 1395، تعداد 174 شرکت دانش بنيان صادراتي تشخيص داده شده اند.

آمار صادرات شرکت هاي دانش بنيان

همچنين آمار صادرات شرکت هاي دانش بنيان در سال هاي 90 تا 94 و هشت ماهه سال 95، مبلغ 1.681.800.666 دلار است که از اين رقم سهم سال 90، مبلغ 278.808.666 دلار، سهم سال 91، مبلغ 264.160.323 دلار، سهم سال 92، مبلغ 256.830.659 دلار، سهم سال 93، مبلغ 309.887.689 دلار، سهم سال 94، مبلغ 330.431.750 دلار و سهم هشت ماهه سال 95، مبلغ 241.681.645 دلار است.  لازم به ذکر است از مجموع 174 شرکت دانش بنيان صادراتي، 102 شرکت (58 درصد) دانش بنيان توليدي، 57 شرکت (32 درصد) دانش بنيان صنعتي و 15 شرکت (10 درصد) دانش بنيان نوپا هستند.

شکل 3- درصد توزيع شرکت هاي دانش بنيان صادراتي (منبع: گمرک ج. ا. ا)

آمار محصولات صادرشده توسط شرکت هاي دانش بنيان

همچنين دربين محصولات صادر شده شرکت هاي دانش بنيان در هشت ماهه 95، وازلين با گريد دارويي، تجهيزات پزشکي و آزمايشگاهي، داروهاي حاوي آنتي بيوتيک، کمپرسورهاي معدني، دوده کربن و ديگر اشکال کربن، ظروف براي گازهاي فشرده يا مايع شده، دستگاه پليمريزاسيون کامپوزيت دنداني، موم با گريد دارويي، سديم لوريل سولفات، فروموليبدن، نوسکاپين هيدروکلرايد، اجزاء و قطعات توربين هاي گازي، گريد لوله به صورت پودر، شيره و عصاره شيرين بيان و دستگاه الکتروکوتر مشاهده مي شود.

مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان

علاوه بر اين، مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان در سال  94، کشور عراق با مبلغ صادراتي حدود 40 ميليون دلار در حوزه هاي مواد پيشرفته و داروهاي حاوي آنتي بيوتيک، کشور تاجيکستان با مبلغ صادراتي حدود 20 ميليون دلار در حوزه هاي مواد شيميايي و پتروشيمي، کشور امارات متحده عربي با مبلغ صادراتي حدود 17 ميليون دلار در حوزه هاي داروهاي پيشرفته، مواد شيميايي و پتروشيمي و تجهيزات و دستگاه هاي صنعتي، کشور روسيه با مبلغ صادراتي حدود 11 ميليون دلار در حوزه هاي تجهيزات پزشکي، مواد پيشرفته و شيميايي و داروهاي پيشرفته و کشور ترکمنستان با مبلغ صادراتي حدود 7 ميليون دلار در حوزه هاي تجهيزات صنعتي و مواد شيميايي و پتروشيمي هستند. همچنين مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان در هشت ماهه سال  95، کشور عراق با مبلغ صادراتي حدود 26 ميليون دلار در حوزه هاي مواد پيشرفته و مواد شيميايي و پتروشيمي، کشور تاجيکستان با مبلغ صادراتي حدود 23 ميليون دلار در حوزه هاي مواد شيميايي و پتروشيمي، کشور روسيه با مبلغ صادراتي حدود 10 ميليون دلار در حوزه هاي داروهاي پيشرفته، مواد شيميايي و پتروشيمي و کشور تانزانيا با مبلغ صادراتي حدود 4 ميليون دلار در حوزه هاي تجهيزات آزمايشگاهي و مواد پيشرفته و شيميايي، مي باشند.

آمار صادرات کالاي دانش بنيان

آمار ارائه شده مربوط به کليه محصولات دانش‏بنيان و غير دانش‏بنيان شرکت هاي دانش بنيان است. آمار صادرات کالاهاي دانش بنيان به همان صورتي محاسبه مي شود که در ابتداي مطلب ذکر شد. بنابراين براساس 265 کد تعرفه محصولات صادراتي داراي فناوري بالا (high-tech) طبق ليست SITC Rev.4 تعريف شده توسط سازمان OECD، تعداد 826 شرکت اعم از شرکت هاي دانش بنيان، شرکت هاي غير دانش بنيان و دولتي، داراي محصولات صادراتي با فناوري بالا بوده اند که آمار صادرات اين شرکت ها به ترتيب در سال 90، مبلغ  589.013.798 دلار، در سال 91، مبلغ 367.445.172 دلار، در سال 92، مبلغ 269.887.625 دلار، در سال 93، مبلغ 298.564.277 دلار، در سال 94، مبلغ 247.131.485 دلار و در هشت ماهه سال 95، مبلغ 127.304.100 دلار است.همچنين از مجموع 826 شرکت صادراتي کالاهاي داراي فناوري بالا، 713 شرکت (86 درصد) خصوصي غيردانش بنيان و دولتي، 73 نفر (9 درصد) بازرگانان حقيقي و حقوقي و 40 شرکت (5 درصد) دانش بنيان هستند.  

شکل 5- نمودار پراکندگي صادرات 6 ساله کالاهاي با فناوري بالا

آمار محصولات هايتک صادرشده

در بين محصولات صادر شده داراي فناوري بالا بين سال هاي 90 تا 94 و هشت ماهه 95، پلي اتيلن ترفتالات، اجزاء و قطعات توربين هاي گازي، اکسيدها و هيدروکسيدهاي موليبدن، بردها و پنل هاي الکتريکي، تجهيزات پزشکي، تجهيزات اپتيکي و نوري و داروهاي پيشرفته داراي بيشترين ميزان صادرات کالاهاي داراي فناوري بالا مي باشند.

مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان داراي صادرات کالاهاي با فناوري بالا نيز بين سال هاي 90 تا 94 و هشت ماهه 95، کشور عراق با مبلغ صادراتي حدود 14 ميليون دلار، کشور آلمان با مبلغ صادراتي حدود 10 ميليون دلار، کشور امارات متحده عربي با مبلغ صادراتي حدود 9 ميليون دلار، کشور ترکيه با مبلغ صادراتي حدود 7 ميليون دلار و کشور بلاروس (روسيه سفيد) با مبلغ صادراتي حدود 5/5 ميليون دلار هستند. همچنين کل صادرات شرکت هاي دانش بنيان داراي صادرات با فناوري بالا بين سال هاي 90 تا 94 و هشت ماهه 95 به قاره آسيا، مبلغ 51.096.139 دلار، به قاره اروپا، مبلغ 25.401.504 دلار، به قاره آفريقا، مبلغ 1.309.837 دلار و به قاره امريکاي جنوبي، مبلغ 432.818 دلار است.

مشکلات پيش روي آمار صادرات

در نهايت ذکر اين موارد ضروري به نظر مي رسد که محصولات شرکت هاي دانش بنيان ديگري وجود دارند که بنا به دلايل متعددي تاکنون جزو شرکت هاي دانش بنيان لحاظ نشده اند و ممکن است صادرات قابل ملاحظه اي داشته باشند. همچنين به دليل اعلان عدم امکان تعريف کدهاي گمرکي منحصر به فرد براي محصولات دانش بنيان از سوي گمرک، بسياري از اين محصولات ذيل کدهاي «ساير» قرار گرفته اند يا با کد محصولات مشابه غير دانش بنيان اظهار مي شوند که اين مهم دستيابي به آمار دقيق صادرات محصولات دانش بنيان را با مشکل مواجه مي کند.

براساس آمار دريافتي از گمرک جمهوري اسلامي ايران در سال 95، صادرات شرکت هاي دانش بنيان داراي رشد صعودي تقريبا 15 درصدي بوده است. علاوه بر اين، در بين محصولات صادراتي شرکت هاي دانش بنيان در هشت ماهه سال 95، وازلين با گريد دارويي، تجهيزات پزشکي و آزمايشگاهي و داروهاي حاوي آنتي بيوتيک، جزو محصولات با بيشترين ميزان صادرات شناخته شدند. همچنين براساس آمار هاي گمرک کشورمان، کشورهاي عراق، تاجيکستان و امارات متحده عربي، مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان داراي بيشترين صادرات در سال 94 و کشورهاي عراق، تاجيکستان و روسيه، مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان داراي بيشترين صادرات در هشت ماهه سال 95 شناخته شدند.

مضاف بر اين ها براساس آمار دريافتي از گمرک جمهوري اسلامي ايران در سال 95 و به کاربردن يک تخمين اوليه جهت استخراج آمار صادرات کالاهاي دانش بنيان، صادرات کالاهاي دانش بنيان در هشت ماهه سال 95 به حدود 67 ميليون دلار رسيده که نسبت به مدت مشابه در سال 94، رشد 21 درصدي را نشان مي دهد.

درنهايت، براساس 265 کد تعرفه محصولات صادراتي داراي فناوري بالا، تعداد 826 شرکت اعم از شرکت هاي دانش بنيان، شرکت هاي غير دانش بنيان و دولتي، داراي محصولات صادراتي با فناوري بالا شناخته شده اند که در اين ميان 40 شرکت دانش بنيان (5 درصد کل صادرات محصولات با فناوري بالا) داراي صادرات محصولات با فناوري بالا هستند.

همچنين کاهش ميزان صادرات هايتک در طي سال هاي اخير به دليل کاهش صادرات پلي اتيلن ترفتالات است که عمدتا توسط شرکت هاي دولتي و خصوصي غيردانش بنيان صادر  مي شد. در بين محصولات صادر شده داراي فناوري بالا نيز پلي اتيلن ترفتالات، اجزاء و قطعات توربين هاي گازي و اکسيدها و هيدروکسيدهاي موليبدن داراي بيشترين صادرات کالاهاي داراي فناوري بالا هستند. درضمن مقاصد صادراتي شرکت هاي دانش بنيان داراي صادرات کالاهاي با فناوري بالا به ترتيب، کشورهاي عراق، آلمان و امارات متحده عربي هستند و کل صادرات شرکت هاي دانش بنيان داراي صادرات با فناوري بالا به قاره آسيا، حدود 51 ميليون دلار، به قاره اروپا، حدود 25 ميليون دلار، به قاره آفريقا، حدود 4/1 ميليون دلار و به قاره امريکاي جنوبي، حدود 400 هزار دلار است.

* کارشناس دفتر توسعه کسب و کار بين الملل معاونت امور بين الملل و تبادل فناوري

منبع: مجله دانش بنیان