اقتصاد دانش بنیان

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

 همواره در گفت و گو با مديرعاملان شرکتهاي دانش بنيان پاي ثابت مشکلات، يافتن بازاري مطمئن براي فروش محصولاتشان است. معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري نيز با علم بر اين مسئله، معاونت نوآوري و تجاريسازي فناوري را با برنامه هاي متعدد فعال کرده است. دکتر محمود شيخ زين الدين، معاون نوآوري و تجاريسازي فناوري، در گفت وگوي پيش رو ضمن شرح وظايف اين معاونت، تاکيد دارد که هنوز عدهاي با ساز و کار واقعي آن آشنا نيستند و توقع تسهيلات دارند. اين معاونت تا امروز اقدامات گسترده اي را براي رسيدن به اهداف تعريف شده خود انجام داده و فعاليتهاي ديگري را در دست انجام دارد که چنانچه محقق شوند، حاصل آنها کام شرکتهاي دانش بنيان را شيرين خواهد کرد.

بسياري از مخاطبان ما هنوز با ماهيت درست معاونت نوآوري و تجاريسازي فناوري آشنايي ندارند. کارکرد اين معانت چيست؟ آيا تسهيلات خاصي ارائه ميدهيد؟

اولين از همه چيزي که بايد در مورد معاونت نوآوري و تجاريسازي فناوري بدانيم اين است که اينجا جايي نيست که کساني که نيازمند تسهيلات هستند، به آن مراجعه کنند. معاونت نوآوري و تجاري سازي فناوري، همانطور که از اسمش برميآيد، در تلاش است که کمک کند به گسترش نوآوري و تجاري شدن فناوريها. ما در سالهاي بعد از انقلاب عمده تلاشهايمان معطوف به عرضه يک محصول بوده است. يعني مثلا آموزش عالي را گسترش داديم، پژوهش را گسترش داديم، بعد هم آمديم و مراکز رشد را ايجاد کرديم.

الان شرکتهاي دانش بنيان به وجود آمدهاند، ما هم از اين شرکتها حمايت ميکنيم، وام ميدهيم و تحت حمايت پارکهاي فناوري قرار ميگيرند. در نهايت همه اينها منجر به عرضه يک محصول ميشود؛ ولي هنوز تکليف اين محصول معلوم نيست که بايد کجا و چطور فروش برود. ايجاد بازار براي اين محصولات و کمک به تجاريسازي فناوري، گرفتن استانداردها، شرکت کردن آسانتر در مناقصه ها، تحريک تقاضا و... وظايفي است که معاونت نوآوري و تجاريسازي فناوري به عهده دارد.

 جزئيتر ميفرماييد که در هر بخش چه اقداماتي انجام دادهايد؟

براي رسيدن به اهدافمان در معاونت نوآوري و تجاريسازي فناوري يکسري اقدامات انجام داديم که مهمترينش در حوزه بازار محصولات دانش بنیان راهاندازي و برگزاري نماشگاه تجهيزات ساخت ايران بود و پنج دوره اين نمايشگاه برگزار شده است.

 اهدافتان از اين نمايشگاه چه بود؟

يک هدفمان عموميتر بوده و ترويج و تبليغ اين موضوع که همه بدانند ميشود يک بازاري را که قبلا در کشور وجود نداشته، ميشود در داخل ايجاد کرد که به اين هدف رسيديم. البته يکسري شرکت داشتيم، اما حجم فروششان خيلي بالا نبود و همه محصولات اين حوزه از بازار را ما از خارج وارد ميکرديم. در واقع حوزه تجهيزات آزمايشگاهي که در آزمايشگاه هاي پژوهشي در دانشکده ها و پژوهشکده ها مصرف ميشدند، عمدتا از خارج وارد ميشد. مصرفکننده اين تجهيزات چه کساني هستند؟ عمدتا اساتيد دانشگاه. يعني کساني که خودشان به حوزه فناوري آشنايي دارند. البته خيلي از توليدکنندگان اين تجهيزات هم متخصصين دانشگاهي هستند، چون تحقيقات هايتک است و فناوري آن در سطح بالايي است. با اقداماتي که ما در پنج دوره گذشته انجام داديم، باعث شديم حدود سيصد و سي ميليارد تومان از اين تجهيزات به فروش برسد که تقريبا صد درصد بازار داخلي را پوشانده است و ما ميتوانيم بگوييم که توانستهايم در بازار داخلي بخش عمدهاي از نيازهاي آزمايشگاه هاي تحقيقاتيمان را پوشش دهيم. در مورد آزمايشگاه هايي که فعاليت آموزشي دارند، بالاي نود درصد از نيازهايمان در داخل قابل تامين است، مگر موارد خاصي که ما ممکن است اطلاع نداشته باشيم کسي کار آموزشي بکند و به طور خاص نيازي داشته باشد. در مورد آزمايشگاه هاي پژوهشيمان هم بالاي شصت و پنج درصد تا هفتاد درصد از تجهيزات پژوهشيمان الان در داخل ساخته ميشود. البته ما بيشتر از اين هم امکان ساخت داريم، ولي ممکن است مقياسي که مورد نيازمان است، آنقدر کافي نباشد که توليد آن توجيه اقتصادي داشته باشد.

يعني ممکن است از يک دستگاه سه، چهار تا در سال در کل ايران بخواهيم که توليد آن صرفه اقتصادي نخواهد داشت. به لحاظ فناوري اين نمايشگاه کمک زيادي به توسعه فناوري در اين زمينه داشت و البته در تجاريسازي هم همانطور که عرض کردم، توانستيم از بازار يک محصولي که اصلا وجود نداشت، بازار به وجود بياوريم و چنين گردش مالي بزرگي را ايجاد کنيم؛ اما هدف ما از انجام اين کار به همينها که گفتم، ختم نميشود. در واقع اين نمايشگاه برايمان حکم تمرين داشت. ما در اين نمايشگاه براي اولينبار توانستيم مدلي را طراحي کنيم که دقيقا بتواند بگويد يک دستگاه ساخت ايران هست يا نه.

 منظورتان از ساخت ايران چيست؟

ببينيد، گاهي وقتها فکر ميکنيم وقتي ميگوييم ساخت ايران يا ساخت هر کشوري، يعني همه اجزاي دستگاه بايد ساخت همان کشور باشد. اينطور نيست. اين تصور در ذهن بعضي از مصرفکنندگان و خوانندگان و مخاطبين عام ما هست. ما الان هر دستگاهي که ساخت کشورهاي پيشرفته به لحاظ فناوري هستند ببينيم، ممکن است قطعات آن دستگاه از جاي ديگري آمده باشد و ساخت همان کارخانه يا حتي همان کشور نباشد. مثلا شما فرض بفرماييد که يک تلفن همراه ساخت ژاپن يا کره است، اما ممکن است بسياري از آن قطعات يا کل خود دستگاه در کره جنوبي ساخته نشده باشد، ولي به اين ميگوييم جنس کرهاي يا ميگوييم جنس ژاپني. دليلش هم اين است که فکر پشت سر ساخت اين دستگاه، طراحي و اجزاي اصلياش احتمالا در کره ساخته شده. ما براي اين کار مدل نداشتيم و توانستيم به اين مدل دستيابي پيدا کنيم، چون قريب به ده هزار محصول را داوري کرديم. الان معاونت علمي تنها جايي است که در کشور چنين مدلي را دارد و وقتي کسي ادعا ميکند محصولش ساخت ايران است، معاونت ميتواند مشخص کند که اين محصول واقعا ساخت ايران است يا نيست. هر دو حالت را هم داريم. خيلي وقتها چيزي ساخت ايران است و بعضيها به دليل اينکه يک قطعه از آن (مثلا يک دوربين داخلش) خارجي است، ميگويند ساخت ايران نيست. برعکسش هم هست؛ گاهي اوقات ما کساني را داريم که يک دستگاهي را مونتاژ کردند و ادعاي ساخت ايران دارند، اما کوچکترين تغييري در آن نميتوانند بدهند.

کسي که ميگويد من مسلط به دانش فني ساخت يک دستگاه هستم، بايد بتواند آن را تغيير بدهد و اصلاح کند يا ارتقا بدهد. بنابراين يکي از اقدامات حاشيهاي و البته خيلي مهم نمايشگاه اين بود که امروز ما به اين مدل دست يافتيم و اين آمادگي را داريم که اين مدل را در اختيار ساير بخشهاي دولتيمان قرار دهيم تا بتوانيم بازارهاي جديد براي شرکتهاي دانش بنیان به وجود بياوريم.

 لطفا درباره ساير اقدامات اين معاونت بفرماييد.

از جمله اقدامات ما مصوبه اي بود که معاونت علمي در دولت پيگيري کرد و ذيل وظايف ما قرار ميگيرد. آن هم اين بود که در سال 95 - 96 ده هزار ميليارد تومان بازار براي شرکتهاي دانش بنيان به وجود بيايد. بر اساس اين مصوبه مکاتباتي با وزارتخانه ها انجام شد.

وزارتخانه هاي مختلف در حال تهيه پيوست فناوري هستند که به اين سمت قدم بردارند. من نميدانم از اين ده هزار ميليارد تومان چقدرش محقق خواهد شد، چون بازار محصولات در اختيار معاونت علمي نيست، ولي اين مدل ما و ظرفيت شرکتهاي دانش بنياني که معاونت علمي مورد تاييد قرار داده است، در خدمت مجموعه هايي که است علاقهمند هستند با حفظ کيفيت، محصولاتي را که نياز دارند، از شرکتهاي داخلي و محصولات ساخت ايران خريداري کنند. امروز مهمترين معضل شرکت دانش بنیان هم همين موضوع، يعني بازار است و اگر ما بازار محصولات دانش بنيان را که مفهوم واقعي نوآوري و تجاريسازي فناوري است فراهم کنيم، علاوه بر اينکه در کشورمان ايجاد ثروت کردهايم، چرخ اقتصاد را چرخاندهايم، به توسعه علم کمک کرده ايم و اشتغال فارغ التحصيلان را هم به نوعي تضمين کرده ايم. لازمه اين اتفاق نيز همکاري نزديک دستگاه هاي مختلف است؛ به خصوص آنهايي که خريدهاي خارجي ميکنند.

امروز واقعا علاوه بر جنبه شرعي موضوع که مرتب توسط مقام معظم رهبري تاکيد شده و خريدهاي خارجي که در داخل ايران ميتواند انجام بگيرد به لحاظ شرعي و قانوني تحريم شده و چندين ليست منتشر شده از طرف دولت که در آن اقلامي که خريدهاي خارجي آنها ممنوع است چاپ شده، واقعا بايد در نظر بگيريم که هر يک دلاري که ما خريد خارجي ميکنيم، به اشتغال جوانانمان لطمهاي ميزنيم که معضل اصلي فارغ التحصيلان دانشگاهيمان است. اين يک بخشي از فعاليتهاي ما بوده که در حوزه بازارسازي و ايجاد بازار و تجاريسازي فناوري محصولات دانش بنیان ميتوانيم از آن ياد کنيم. يک بخش ديگر از فعاليتهاي ما متمرکز بوده در ايجاد مراکز نوآوري و گسترش نوآوري در دانشگاه هاي کشور.

 به چه صورت؟

در کشور ما در دو سال و نيم گذشته بر ايجاد بالغ بر 114 هزار متر مربع فضاي حوزه نوآوري در پارکها و مراکز رشد و حتي بخش خصوصي کمک کرديم. اينها بستري شده براي فضاهايي که اصطلاحا به آنها فضاهاي شتابدهنده نوآوري ميگوييم يا در اختيار مراکز رشد قرار گرفته و يا اختصاص داده شده به فضاهايي که اصطلاحا به آنها کوورکينگ اسپيس يا فضاهاي کار گروهي گفته ميشود؛ فضاهاي عمومي که گروه هاي مختلف در آن کنار هم کار ميکنند. براي اولينبار بود که موضوع نوآوري وارد دانشگاه ها ميشد.

البته ما اين را به عنوان يک برنامه معرفي کرديم، نه يک ساختار چون دنبال ايجاد ساختار، کارمند گرفتن و يک نگاه دولتي به موضوع نبوديم. اين را به عنوان يک برنامه معرفي کرديم. خوشبختانه تعداد زيادي از دانشگاه هاي ما همراهي کردند، چه در شهرستانها و چه در تهران اين مراکز شروع به فعاليت کرده است. در بعضي از دانشگاه هاي ما خيلي خوب پيشرفت کرده که زودتر اقدام کردند. بعضي دانشگاه ها مقداري ديرتر شروع کردند که انشاءالله جلو ميروند. نکته مهم اين است که شما ميتوانيد ببينيد اين اتفاق تاثير جدي روي زيست بوم فناوري در کشور داشته و به هر حال يکي از اثراتش اين بود که امروز محيط پيرامون دانشگاه ها تحت تاثير اين موضوع قرار گرفت. بالاخره اگر يک دانشگاه ادعا دارد که ميتواند در شرايط جامعه موثر باشد، اولين قدم اين است که محيط پيرامون خودش را تحت تاثير قرار دهد. امروز دانشگاه هاي مطرح کشور وارد اين موضوع شدهاند و در حال انجام اقداماتي هستند. يکي ديگر از فعاليتها معاونت نوآوري و تجاري سازي فناوري تعامل سازنده با سازمان ملي استاندارد بود. ما با پيگيري يک مصوبه خيلي مهم در شوراي عالي استاندارد با همکاري و توسط سازمان ملي استاندارد توانستيم مصوبهاي را بگيريم که براساس آن گواهي انطباق محصولات دانش بنيان يا گواهي محصول COC و COP صادر ميشود که اين در اسفندماه نود و پنج به تصويب رسيد و نمادي طراحي شد که به آن ميگوييم دانش نماد. اخيرا آييننامه اجرايياش آماده شده که با ابلاغ مصوبه که در شهريورماه اتفاق افتاد، آماده هستيم اين را هم اجرايي کنيم.

 مزيت اين اتفاق چه بود؟

حسن اين موضوع اين است که کار VC هاي ما را آسانتر ميکند. اگر از من بپرسيد که چرا، اينطور توضيح ميدهم: يک شرکت محصولي توليد کرده و چون به توليد انبوه نرسيده، نتوانسته از نشان ملي استاندارد استفاده کند. چون اگر کسي بخواهد نشان ملي استاندارد بگيرد بايد به توليد انبوه يا حداقل نيمه صنعتي برسد. و اين شرکت چون سرمايه نداشته، نميتوانسته اين کار را  بکند، ولي وقتي ميرود گواهي انطباق بگيرد، ميگويند بايد حداقل يک استاندارد يا قابليت تطبيق داشته باشد. اين اتفاق کمک ميکند که VCها با شهامت بيشتري وارد اين موضوع شوند. امروز هم VCها يا کساني که سرمايه گذاري جسورانه ميکنند، در کشور ما مقداري جديتر شده اند. منتها نياز دارند بتوانند به محصولي که روي آن سرمايه گذاري ميکنند اعتماد کنند و يکي از اهداف معاونت علمي هم اين است که تلاش کند توجه سرمايه گذاران را جلب کند. محصولات دانش بنيان محصولاتي هستند که براي سرمايه گذاري کيفيت مطلوب را پيدا کرده اند و در خيلي از موارد به خصوص اگر سرمايه گذاران کساني باشند که که خودشان دستي بر آتش توزيع محصولات، بازار و فروش آنها داشته باشند، ميتوانند به خوبي به اين محصولات کمک کنند. مصوبهاي که شوراي عالي استاندارد تصويب کرده، ميتواند اين دور باطل سرمايه گذاري و اطمينان از کيفيت را حل کند. اقدام ديگري که در سه، چهار سال گذشته انجام داديم، توافق خوبي بود که با شهرداري تهران داشتيم و آن هم اينکه امکان استقرار شرکتهاي دانش بنیان در بافتهاي با کاربري مسکوني و مختلط را فراهم کرديم.

البته به شرط اينکه معارض شخصي نداشته باشند. اين هم خيلي کمک کرد. چون کارکنان يا متخصصيني که شرکتهاي دانش بنيان کار ميکنند، فارغ التحصيلان دانشگاهي هستند، عموما کارشان آلودگي زيست محيطي ندارد و علاقه دارند نزديک مراکز علمي، کتابخانه ها و دانشگاه ها باشند. رفتنشان به مسافتهاي طولاني دور از شهر علاوه بر اينکه بحث حمل و نقل را دارد، باعث ميشود آن ارتباطي که با مراکز علمي دارند سست شود، در نتيجه خيلي علاقهاي به اين موضوع ندارند و اين توافق بسيار به آنها کمک کرد.

ما امروز بحث بازار را پيگيري ميکنيم و فکر ميکنيم تغييرات مختصري در قانون مناقصات و اعطاي امتيازهاي ترجيحي به شرکتهاي دانش بنياني که در مناقصات شرکت ميکنند، خيلي ميتواند کمک کند. يکي ديگر از کارهايي که در حال پيگيري آن هستيم، تدوين مدلهايي است که تضمين خريد به شرکتهاي دانش بنيان بدهد. يعني اگر بتوانند کيفيتي را که مد نظر خريداران خصوصي يا دولتي هست، تامين کنند، تضميني براي فروش محصول خود داشته باشند.

اين دسته کار ماست که بيشتر معطوف به تجاريسازي فناوري است.

 اقدامات اين معاونت در حوزه نوآوري چه بوده است؟

يک بخش ديگر از کار ما در واقع حمايت و هدايت طرحهاي کلان ملي فناوري است. طرحهاي کلان ملي فناري در معاونت علمي سه، چهار الگو يا نوع را از سال 88، 89 تجربه کرده. بيشتر در دوران اول و دوم معطوف بودند به ايجاد زيرساختهاي علمي و فناوري در کشور و تکيه بر بخشهاي دولتي داشتند. در اين دوره ما تلاش کرديم بيشتر از ظرفيت بخش خصوصي و کمتر از ظرفيتهاي دولتي استفاده کنيم، اما در هر صورت سرمايه گذاري در طرحهايي کرديم که اولا حتما بهرهبردار داشته باشد، يعني بهنوعي از بازار بعدش اطمينان وجود داشته باشد و ثانيا بهره بردارها در آن مشارکت داشته باشند. چون در اين صورت شرح خدمات طرح واقعيتر طراحي ميشود و بهتر ديده و بهتر هم اجرا ميشود. اين خود خيلي به ما کمک کرده است که بتوانيم طرحهايي را حمايت کنيم که يک ظرفيت ورود به بازار آينده نسبتا نزديک را دارند.

منبع: دانش بنیان