اقتصاد دانش بنیان

دکتر محمدعلی اردکانی، مدیرعامل شرکت دانش بنیان فراسنجش صبا، لیسانس مهندسی مکانیک سیالات را از دانشگاه فردوسی مشهد گرفته و مدارک فوق لیسانس و دکترای هوافضا با گرایش سیالات را از دانشگاه «نیپون» ژاپن اخذ کرده است.
اردکانی در توضیح فعالیت های علمی اش در کشور ژاپن می گوید: «در کشور ژاپن هم در حوزه دانشگاهی و هم در حوزه صنعتی وارد شدم. بعد از کسب مدرک دکتری، مدتی در صنعت ژاپن و در شرکت «ابارا» فعالیت داشتم و درواقع فقط این نبود که در فضای آکادمیک این کشور فعالیت کنم.» او در این شرکت خارجی در زمینه طراحی و ساخت تونل باد فعالیت کرده است و وقتی به ایران بازمی گردد، مجدد در زمینه ساخت تونل باد شروع به فعالیت می کند تا دانش و تجربه اش را این بار در ایران پیاده سازی کند.
این محقق ایرانی از طرح کلان ملی می گوید که انرژی و زمان زیادی صرف اجرای آن شده است. با او درباره طرح شبیه ساز سقوط آزاد به عنوان یک طرح کلان ملی و به طور کلی درباره چالش های پیش روی طرح های کلان ملی به گفت و گو نشسته ایم که در پی می آید.

  درباره طرح شبیه ساز سقوط آزاد بگویید. چه شد که این طرح کلان را مطرح کردید؟
ما در ابتدا موفق شدیم تونل بادهایی در ابعاد کوچک مثل یک در یک یا 60 سانتی متر در 60 سانتی متر طراحی کنیم و آن را بسازیم. تنها تونل باد و شبیه ساز سقوط آزاد موجود در کشور در شهر مشهد، در الماس شرق قرار دارد. پس از مدتی موضوع شبیه ساز سقوط آزاد که همان تونل باد عمودی است مطرح شد. بنابراین درخواستی به شخص دکتر ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، دادم و طی این درخواست مطرح کردم که برای اجرای این طرح شبیه ساز سقوط آزاد تقاضای وام دارم تا بتوانم به این طرح جامه عمل بپوشانم. دکتر ستاری این درخواست را بررسی کردند و این درخواست به گروه تخصصی بررسی طرح های کلان ملی ارسال شد تا به عنوان یک طرح کلان ملی به آن پرداخته شود.
پس از پذیرفته شدن این طرح به عنوان یک طرح کلان ملی، معاونت علمی ریاست جمهوری به عنوان کارفرمای طرح شناخته شد و وام بدون بهره ای هم برای اجرای آن اختصاص داده شد که البته با تزریق سرمایه شخصی به مبلغ وام، فعالیت را آغاز کردیم. درواقع شرکت فراسنجش صبا، شرکت دانش بنیانی است که مسئولیت ساخت تونل هوای عمودی را با کارفرمایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر عهده داشته است.
 از این شبیه ساز چه استفاده هایی می شود؟
استفاده های مختلفی از تونل های باد عمودی به عمل می آید. مثلا چتربازی می تواند هم با انگیزه نظامی و هم با انگیزه تفریح در این تونل های باد انجام شود. از طرف دیگر نوعی ورزش به حساب می آید و عده زیادی به این ورزش مشغولند. از آن جا که در این ورزش آدرنالین زیادی ترشح می شود، استقبال بسیاری هم از این ورزش مشاهده می شود. نظامی ها هم گاه برای نمایش توان نظامی و نمایش های هوایی و هم برای تقویت اعتماد به نفس نیروها به تربیت چتربازها با کمک این تونل های باد عمودی اقدام می کنند.
از سال 1990 میلادی بحث تونل باد عمودی مطرح شد و با آن وضعیت هواپیما را در حالت اسپین یا چرخش که خطر سقوط دارد، آزمایش می کردند. تونل باد یک جریان متمرکز و کنترل شده ای را ایجاد می کند که در آن با توجه به مدل هواپیما، از آن ها تست می گیرند. بعد از جنگ جهانی، ارتش امریکا و چتربازهای امریکایی به جای این که از هواپیما سقوط آزاد داشته باشند، تونل باد را جایگزین کردند تا از مخاطرات ناشی از سقوط آزاد از هواپیما رهایی یابند. در واقع با استفاده از تونل باد عمودی دقیقا همان احساسی که فرد هنگام سقوط آزاد تجربه می کند، وجود دارد.
در حوالی سال 2000 میلادی، این تونل های باد جنبه بیزینسی و اقتصادی و تفریحی نیز پیدا کردند. از این زمان به بعد بود که تونل باد از حالت صرفا نظامی خارج شد و جنبه تفریحی هم به خود گرفت. کشور ما هشتادمین کشوری بود که به تونل باد عمودی و شبیه ساز سقوط آزاد مجهز شد.

 آیا در منطقه خاورمیانه هم نمونه های تونل باد وجود دارد؟
در دبی پیش از ما توسط امریکایی ها تونل باد ساخته شد و پس از ما بحرینی ها هم برای ساخت تونل باد به امریکا متوسل شدند. قطر هم از این شبیه ساز بهره می برد. گویا اخیرا در ترکیه هم راه اندازی شده است اما هنوز فعال نیست. البته همسایگان شرقی ایران مثل پاکستان و افغانستان از این صنعت بی بهره اند. بنابراین رشد این صنعت در ایران به واسطه گنجاندن آن در طرح های کلان ملی مایه مباهات است، چرا که نشان دهنده این مسئله است که در زمینه هوافضا از تکنولوژی های به روز دنیا چندان عقب نیستیم. این در حالی است که در حال حاضر بیش از 200 کشور از این صنعت بهره می برند.
نظامیان به جای این که سقوط آزاد واقعی را که مخاطرات زیادی به همراه دارد، تجربه کنند، می توانند از تونل باد عمودی برای اهداف خود بهره گیرند. چنانچه حین انجام سقوط آزاد از هواپیما، چرخش اتفاق بیفتد و نتوانند به حالت متعادل برسند، طناب چتر به دور فرد می پیچد و فرد را به کشتن می دهد. حال به جای این که از هواپیما و با سرعت 200 کیلومتر در ساعت، سقوط آزاد را تجربه کنند، باد با سرعت 200 کیلومتر در ساعت از بدنه تونل به داخل وارد می شود و شرایطی کاملا شبیه به سقوط واقعی را ایجاد می کند. در نتیجه برای آموزش شرایط مطلوبی مهیاست. در این بین، گروهی هم هستند که قصد تفریح و خوشگذرانی دارند که می توانند از این شبیه ساز استفاده کنند.
 برای پیشبرد این طرح کلان ملی با چه موانعی مواجه شدید؟
از آن جا که من عضو هیئت علمی بودم و از لحاظ علمی شناخته شده بودم و از طرف دیگر کارفرمای این طرح، معاونت علمی ریاست جمهوری بود، این دو عامل به پیشبرد کار خیلی کمک کرد. واقعیت این است که وقتی قصد ارائه یک کار بکر را دارید، با چالش های مختلفی دست و پنجه نرم خواهید کرد. از آن جا که سازمان استاندارد، شهرداری، ادارات و نهادهای دولتی و... با ایده بکر شما آشنایی ندارند، سهوی یا عمدی اتفاقاتی را رقم می زنند و در واقع مانع تراشی می کنند. با این وجود، چون کارشناسان معاونت علمی و فناوری این طرح را تایید کرده بودند، مشکلات اداری ما به حداقل رسید. در این بین، چالش های علمی و تحقیقاتی هم جای خود را داشت که نیاز بود تحقیقات ویژه ای در بستر آماده سازی این شبیه ساز به عمل آید.
قیمت نمونه خارجی این طرح، حدود دو و نیم میلیون دلار است. با این وجود سرمایه دارانی هستند که توان وارد کردن این وسیله را داشته باشند، اما برای آن ها مقرون به صرفه نیست. ما با قیمت حدود یک سوم نمونه خارجی، این طرح را عملی کرده ایم.
  فکر می کنید بتوان این طرح را در شهرهای دیگر ایران هم اجرایی کرد؟
با توجه به نو بودن این طرح، آن طور که انتظار می رفت مورد استقبال قرار نگرفته است. اگر به وضعیت مطلوبی برسیم و معاونت علمی ریاست جمهوری دوباره مسئولیت کارفرمایی ما را هم بر عهده بگیرد، به فکر احداث این طرح در تهران یا یکی از شهرهای شمال ایران هستیم.
البته نباید فراموش کرد که طی یک سال گذشته، وضعیت اقتصادی کشور نابسامان بوده است که همین مسئله بر استقبال مردم از این طرح تاثیر گذاشته است. چنانچه وضعیت اقتصادی کشور و مردم به حالت متعادلی برسد، حتما شرایط تغییر خواهد کرد.
 افراد عادی تا چند دقیقه می توانند در این تونل باد دوام بیاورند؟
افراد عادی از یک دقیقه تا پنج دقیقه داخل تونل می مانند اما چتربازها چنانچه ورزیده باشند، 30 دقیقه هم می توانند دوام بیاورند. در شرایطی که از هواپیما سقوط آزاد انجام دهید، 30 ثانیه برای باز کردن چتر فرصت دارید اما در تونل باد حداقل زمانی که داریم، یک دقیقه است، ولی معمولا تا پنج دقیقه هم به طول می انجامد.
 کودکان هم می توانند آن را تجربه کنند؟
بله. البته وجود یک مربی آموزشی که نکات را گوشزد کند، چه برای بزرگسالان و چه برای کودکان الزامی است. چرا که سرعت باد به قدری زیاد است که ممکن است فرد به دیواره ها برخورد کند. در نگاه اول ممکن است بسیار هیجان انگیز باشد، اما نکات ایمنی هم باید رعایت شود.
 عمده ترین چالش اغلب شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها یافتن نیروهای ماهر است. شما هم برای اجرای این طرح کلان ملی با این مسئله روبه رو بوده اید؟
این مسئله بسیار مهم است. یکی از مواردی که باید در این زمینه مورد توجه قرار بگیرد این است که بهتر است اطلاع رسانی مطلوبی در این زمینه انجام شود، به گونه ای که خود شرکت های دانش بنیان به یکدیگر در زمینه ارائه خدمات و حل چالش ها کمک کنند. این همکاری بین شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها می تواند مشکل تامین نیروی انسانی ماهر را تا حد زیادی حل کند.
البته من معتقدم که در کار فناوری و تحقیقاتی، تنها به یک نفر که به تمام جنبه های قضیه مشرف باشد، نیاز اساسی وجود دارد. یعنی این که فردی که در زمینه های مختلف تجربه کافی داشته باشد، می تواند چالش های فناورانه و تحقیقاتی مسیر را حل کند. مثلا در همین پروژه شبیه ساز سقوط آزاد، من تا زمانی که به همه جنبه های این طرح مسلط نشده باشم، نمی توانم وارد عمل شوم. همان طور که اگر به سابقه تجربی من در ژاپن و فعالیتم در شرکت «ابارا» نگاهی بیندازیم، می بینیم که تجربه قدم به قدم و قابل توجهی را کسب کرده ام. یعنی از پروژه های کوچک تر شروع کرده ام تا به اجرای این طرح برسم.
 با توجه به هدفی که طرح های کلان ملی دارد، مبنی بر این که سعی می کند گسست بین صنعت و دانشگاه را از بین ببرد، به اعتقاد شما، این طرح های کلان ملی تا چه حد در این مسیر موفق بوده اند؟
با توجه به این که من در متن جریان صنعت و دانشگاه قرار دارم، معتقدم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بهترین روند را برای برقراری ارتباط مطلوب بین صنعت و دانشگاه رقم می زند. منتها در کشورهای پیشرفته این شرکت ها هستند که موتور حرکت و توسعه را بر عهده دارند نه دانشگاه ها. در واقع دانشگاه باید بیشتر نقش دانشی و پژوهشی داشته باشد، نه صنعتی و تولیدی.
اگر می خواهیم در این مسیر موفق باشیم، بهترین راه این است که از شرکت های قوی دانش بنیان حمایت کنیم و برای به ثمر نشستن حمایت ها باید از فساد، واردات بی رویه و قاچاق جلوگیری شود. همچنین این که انتظار داشته باشیم یک استاد دانشگاه مسئله ارتباط صنعت و دانشگاه را حل کند، کاملا انتظار نابجایی است.
 ارتباط بین صنعت و دانشگاه در کشور ژاپن چطور بود؟
ببینید مثلا در شرکت «ابارای» ژاپن با پنج هزار نیرو، خودشان مرکز تحقیقات داشتند و در اغلب موارد برای حل مسائلی که با آن روبه رو می شدند، به سراغ شرکت های دیگر می رفتند. تنها در مواردی که به یک چالش علمی برمی خوردند و برای حل آن نیازمند یک دانش خاص دانشگاهی بودند، به سراغ اساتید دانشگاه می رفتند. نه این که با کوچک ترین چالشی که روبه رو شوند، به دانشگاه متوسل شوند. بنابراین ارتباط صنعت و دانشگاه در کشور ژاپن آن گونه که ما تصور می کنیم نیست.
همچنین باید در نظر داشت که مثلا محققانی که در شرکت میتسوبیشی کار می کنند 10 برابر مجرب تر از اساتید دانشگاهی شان هستند و می توانند به خوبی از پس مشکلاتی که با آن روبه رو می شوند، بربیایند.
در کشور ما تنها یکسری از افراد هستند که موفق می شوند طرح کلان ملی انجام دهند، اما این تعداد بسیار کمند. یعنی ارتباط با دانشگاه زمانی مطرح است که شما در شرکتتان که به تولید پرداخته اید، با چالشی مواجه باشید که به علم و دانش یک دانشگاهی نیاز داشته باشید و به سراغ او بروید، در غیر این صورت مراجعه به دانشگاه معنی ندارد.
 به نظر شما، برای این که طرح های کلان ملی رونق بگیرند، چه مواردی باید مورد تاکید قرار بگیرد؟
مهم ترین نکته اش این است که باید برای این طرح های کلان ملی، بازار وجود داشته باشد. مثلا ما در مورد بازار تونل باد پیش بینی می کردیم قراردادهای چند صد میلیونی با نیروهای نظامی و آموزشی عقد شود، اما این اتفاق نیفتاد. این در حالی است که اگر بازار مطلوب باشد، در من انگیزه بیشتری برای ادامه مسیر ایجاد خواهد شد.
دومین نکته، تجربه کافی مجری طرح است که باید این تجربه وجود داشته باشد. این که یک نفر تنها ادعای انجام یک طرح کلان ملی را داشته باشد، کافی نیست، چرا که چنین فردی به محض برخورد با یکی، دو چالش جا می زند. از طرف دیگر، تامین مالی برای اجرای طرح های کلان ملی نیز بسیار حائز اهمیت است که این مورد هم باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.

منبع: مجله دانش بنیان