اقتصاد دانش بنیان

تحولات در اقتصاد جهانی تعادل سنتی میان مشتری و عرضه‌کننده را تغییر داده است. ارتباطات جدید و فناوری محاسبات، در کنار استقرار نظام‌های تجارت جهانی منطقی نوین، باعث شده است مشتریان آزادی عمل بیشتر در انتخاب کالا یا محصول داشته باشند و نیازهای بیشتری بتوانند تامین شوند. همچنین شرکت‌های تامین‌کننده کالا و خدمات راحت‌تر بتوانند توانایی و کیفیت خود را به مشتری ارائه کنند. بنابراین لازم است کسب‌و‌کارها بیش از پیش مشتری‌محور باشند. چون فناوری توانسته به مشتری توانایی دستیابی به اطلاعات را با هزینه کمتری را بدهد تا بتواند راه حل‌های جایگزین یا شرکت‌های رقیب جایگزین را به‌راحتی پیدا کند. با توجه به این تحولات، کسب‌و‌کار‌ها باید ارزیابی مجددی از ارزش‌آفرینی خود برای مشتری انجام دهند تا بتوانند درآمدزایی خود را از طریق ارزش‌آفرینی با ارائه خدمت یا کالای نوین و فناور ادامه دهند. به عبارت دیگر درآمدزایی در دوره فعلی و عصر فناوری‌های نوین براساس منطق بازاری دوره صنعتی ممکن نیست.

نیاز به تدوین برنامه تجاری‌سازی
در عرصه نوین و محیط جدید فناور جهت برپایی کسب‌و‌کار موفق نه‌تنها لازم است چگونگی تامین نیازهای جدید مشتری با دقت و هوش بالا بررسی شود، بلکه روش‌های ارزش‌آفرینی در بازار رقابتی از طریق ارائه محصولات و خدمات معمول نیز لازم است مورد بازنگری قرار گیرد. در صورت غفلت از توسعه مدل درآمدزایی و تجاری‌سازی کسب‌و‌کار نوین، فرد مخترع و نوآور نخواهد توانست با تامین نیاز مشتری از روش ارائه طرح نوین یا اختراع خود درآمدزایی کند. این امر به‌ویژه برای شرکت‌های بر پایه انفورماتیک و اینترنت ضروری است، چون مشتری انتظار دارد خدمات اساسی رایگان باشد.

ویژگی یک مدل تجاری‌سازی کارآمد
مدل تجاری‌سازی و درآمدزایی خوب یک کسب‌و‌کار بیانگر ارزش‌هایی است که مشتریان را قانع و راضی می‌کند و باعث دستیابی به مزایایی در هزینه و کاهش ریسک و احتمال مخاطرات می‌شود. همچنین باید بتواند باعث ارزش‌آفرینی و فواید سودمند توسط صاحبان کسب‌و‌کاری که به تولید و ارائه محصولات و خدمات پرداخته‌اند، شود. برای موفقیت یک شرکت بسیار ضروری است که برنامه درآمدزایی کسب‌و‌کار به‌درستی طراحی و پیاده‌سازی شود و معماری اقتصادی آن در موارد لزوم به‌درستی اصلاح شود تا میزان درآمد و هزینه برحسب پیش‌بینی‌ها باشد. گرچه در ابتدای شروع کسب‌و‌کار لازم است برنامه درآمدزایی درستی طراحی شود اما در کنار آن بسیار ضروری است تا به طور مداوم چک و بررسی کرد که آیا مدل درآمدزایی هنوز قابل پیاده‌سازی و اجرا باشد. اهمیت مدل درآمدزایی و تجاری‌سازی شرکت‌ها تا آن حد است که حتی فناوری‌های برتر و محصولات نوین، افراد باهوش یا مدیران خوب و باتجربه نیز اگر با ساختار و برنامه درآمدزایی مناسب و مطابق با محیط رقابتی خود همراه نشوند، احتمال کمی دارد به موفقیت مالی و درآمدزایی پایدار برسند.

سابقه مطالعات در زمینه تجاری‌سازی
از آن‌جا که همواره در اقتصاد بازار را پایدار و توسعه‌یافته در نظر می‌گیرند که حق مالکیت در آن رعایت می‌شود و انتقال اطلاعات بدون هزینه است و هیچ اختراع و نوآوری وجود ندارد، بیان نمودن مدل‌های تجاری‌سازی کسب‌و‌کار برای یک محصول، خدمات یا کسب‌و‌کار نوین در کتاب‌های اقتصاد غیر ضروری بوده است. در بحث‌های معمول اقتصادی، نیازی نیست در مورد ارزش‌آفرینی برای مشتری یا ساختار هزینه و درآمد یا در مورد مکانیزم کسب ارزش توسط شرکت‌ها بحث کرد. مشتریان اگر محصول و خدمات را با قیمت مناسب و مطابق با میزان استفاده خود از محصول بیابند، اقدام به خرید خواهند کرد. از سوی دیگر، شرکت محصول را با قیمت بالاتر از هزینه تمام‌شده ارائه خواهد کرد و مسئله‌ای به عنوان طراحی برنامه تجاری‌سازی کسب‌و‌کار وجود ندارد.  اما مدل‌های بازار متعادل با حالت رقابت کامل در جهان هیچ‌گاه واقعیت خارجی ندارند. محصولات ناملموس تقریبا در همه‌جا حاضر هستند، تقریبا همواره بازارهای دو طرفه شایع است و مشتریان به دنبال خرید محصولات نیستند بلکه آن‌ها می‌خواهند راه حل برای نیازهای خود پیدا کنند. در بسیاری از موارد در صنایع دانش‌بنیان در ابتدای ارائه کالا یا خدمات نوین مشتریان حتی سابقه ذهنی از محصول و خدمات ندارند و بنابراین در بسیاری موارد حتی بازاری ممکن است وجود نداشته باشد، به طوری که کارآفرینان ممکن است مجبور به تشکیل ساختاری جدید به منظور انجام فعالیت‌هایی که بازار هنوز آماده ارائه آن نیست، شوند. بر این اساس، در دنیای واقعی، کارآفرینان و مدیران باید توجه زیادی به طراحی مدل درآمدزایی و تجاری‌سازی کسب‌و‌کار و حتی به برپاسازی ساختاری ویژه برای اجرای معاملاتی که هنوز در بازار شناخته‌شده نیست، شوند.
می‌توان گفت مطالعه در زمینه مدل‌های درآمدزایی کسب‌و‌کار نوین و دانش‌بنیان یک موضوع میان‌رشته‌ای است که با وجود اهمیت بالا در بحث‌های آکادمیک اقتصاد مورد بحث قرار نمی‌گیرد و فاقد یک جایگاه مناسب در علوم اجتماعی یا مطالعات برپاسازی کسب‌و‌کار است.

ترکیب مدل تجاری‌سازی در محصول
رایج‌ترین مدل تجاری‌سازی کسب‌و‌کار برای ارزش‌زایی محصول و خدمات دانش‌بنیان قرار دادن مدل تجاری‌سازی در خود محصول یا خدمات است. این روش اجازه می‌دهد کسانی که در تحقیق و توسعه سرمایه گذاری میکنند تا حد زیادی به اقدامات قانون در حمایت مالکیت معنوی خود نیازی نداشته باشند. در همین راستا است که جدیدترین تلفن همراه، دوربین‌های دیجیتال و یا خودرو معمولا دارای ثبت حق مالکیت معنوی برای محصول و دانش بکار رفته و یا اجزای فناور خود نمی باشند اما از حمایت ذاتی محصول از حق مالکیت معنوی خود مطمین هستند.

مدل تجاری‌سازی کسب‌و‌کار به عنوان نوآوری
نوآوری در فناوری اغلب نیاز به نوآوری مدل درآمدزایی و تجاری‌سازی است تا فرد نوآور بتواند ارزش‌آفرینی کند. اما موارد استثنایی نیز وجود دارد. پیشرفت‌های کوچک در فرایند تولید و ارائه خدمات و محصولات همواره نیازمند نوآوری در مدل کسب‌و‌کار نیست و ارزش افزوده می‌تواند با کاهش قیمت یا گسترش بعد بازار و افزایش سهم آن محصول و خدمات در بازار کسب شود. این مدل درآمدزایی نوین در کسب‌و‌کار می‌تواند ایجاد یک مزیت رقابتی متمایز نیز داشته باشد. به عنوان مثال شرکت‌های تاکسی نوین هیچ بهبود فناوری ایجاد نکرده‌اند اما توانسته‌اند با نوآوری در مدل تجاری خود ارزش نوینی به کاربران و مشتریان ارائه دهند.
در کل باید گفت مدل تجاری مناسب یک کسب‌و‌کار می‌تواند از منابع مختلفی الهام و سرچشمه بگیرد. این‌که یک کسب‌و‌کار چه مدل تجاری‌سازی اتخاذ می‌کند، به درک مدیران از نیازهای مصرف‌کنندگان و احتمال تحول در فناوری، چگونگی رفتار رقبا یا ساختار بازار بستگی دارد. این اطلاعات و برداشت‌ها منطق تجاری شرکت در بازار را شکل می‌دهد یا بهبود می‌بخشد.




استارت‌آپ‌های ایرانی چطور با محدودیت‌های تازه خارجی مواجه می‌‌شوند؟
همدلی اکوسیستم استارت‌آپی در روزهای سخت تحریم
استارت‌آپ‌های ایرانی روزهای سختی را پشت سر می‌گذارند. سرویس‌های زیربنایی که آن‌ها برای توسعه کسب‌وکارشان نیاز دارند، اغلب خارجی هستند و هر روز خبر ممنوع شدن یکی از آن‌ها برای ایرانی‌ها به گوش می‌رسد و تنشان را می‌لرزاند. حالا رکود اقتصادی در داخل در پیوند با این محدودیت‌های ظالمانه بین‌المللی کار را برای استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا و دانش‌بنیان ایرانی بیش از هر زمان دیگری سخت کرده است. اما در همین روزهای سخت محرومیت از سرویس‌های بین‌المللی باز خبرهای امیدوارکننده‌ هم به گوش می‌خورد. خبرهایی که نشان می‌دهد کسب‌وکارهای نوآور ایرانی در این زمانه تنگ، دست یکدیگر را رها نمی‌کنند و در حد وسع و توان خود به یاری هم می‌شتابند. در این پرونده نگاهی انداخته‌ایم به مهم‌ترین محرومیت‌ها و محدودیت‌های خارجی استارت‌آپ‌های داخلی و همین‌طور راهکارهای جایگزینی که آن‌ها برای دور زدن این موانع در پیش گرفته‌اند.

منبع: مجله دانش بنیان