اقتصاد دانش بنیان

در جهان امروز با گسترش حوزه‌های علم و فرهنگ و توسعه جوامع انسانی و همچنین افزایش ارتباطات بین کشورها عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند اقتصاد یک کشور را شکوفا کنند. برخی کشورها دارای منابع طبیعی مانند گاز و نفت بوده که از فروش آن‌ها درآمدهایی را حاصل می‌کنند. برخی دیگر نیز با تکیه به فناوری‌های دیجیتال و صدور تکنولوژی به کسب درآمد می‌پردازند. یکی از انواع اقتصادی که در دنیای امروز زیاد مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفته است، اقتصاد خلاق است. در دنیای مدرن رویکرد سنتی به کسب و کارها منسوخ شده و تا حد زیادی کارایی خود را از دست داده است؛ در عوض آن دسته از کسب و کارها که با بهره گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع فعالیت‌های اقتصادی خود را شکل می‌دهند، اهمیت زیادی یافته‌اند. در این مقاله قصد داریم درباره کسب و کارهای نوین با رویکرد خلاق در جهان توضیحاتی را ارائه دهیم.

کسب و کارهای خلاق به چه کسب و کارهایی گفته می‌شود؟

اگرچه کسب و کارهای مختلفی در سراسر جهان در حال فعالیت هستند، اما روشن است که نمی توان همه آن‌ها را کسب و کار خلاق نامید؛ به عبارت دیگر کسب و کارهای خلاق به دسته ای از کسب و کارها گفته می‌شود که خلاقیتی را در محصول یا خدمت خود به کار گیرند؛ البته این تعریف همچنان عام است و معمولاً وقتی از کسب و کارهای خلاق صحبت می‌شود، منظور کسب و کارهایی است که بر پایه صنایع خلاق شکل می‌گیرند. صنایع خلاق به صنایعی گفته می‌شود که بر اساس مؤلفه‌های فرهنگ، اجتماع و هنر شکل می‌گیرند و به همین خاطر گاه از آن‌ها با عنوان صنایع فرهنگی نیز یاد می‌شود. این صنایع به یازده شاخه تقسیم می‌شوند که عبارتند از: معماری، روزنامه‌ها و مجلات، رادیو، تلویزیون، موسیقی، فیلم، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، بازی‌ها، کتاب و بازاریابی و تبلیغات. اگرچه این دسته از صنایع در کشورهای مختلف بر حسب ظرفیت‌های موجود به صورت بالقوه وجود دارند، اما تنها تعداد محدودی از کشورها توانسته‌اند این ظرفیت‌ها را به سرحد شکوفایی برسانند؛ بنابراین هرگاه از کسب و کارهای نوین با رویکرد خلاق صحبت می‌کنیم، منظورمان آن دسته از کسب و کارها است که به نوعی با این یازده شاخه در ارتباط باشند.

چرا کسب و کارهای خلاق اهمیت دارند؟

صنایع خلاق از نظر تأثیرگذاری در اقتصاد کشورها و افزایش منابع مالی نقش مهمی را بر عهده دارند. به اقتصادی که بر پایه صنایع خلاق شکوفا گردیده و رشد می‌کند، اقتصاد خلاق گفته می‌شود. اگرچه نمی توان از اهمیت این دسته از صنایع به خاطر تولید ثروت چشم پوشید، اما باید گفت که وجه مهم‌تر صنایع خلاق به خاطر تأثیراتی است که در جامعه زمینه خود می‌گذارند. به بیان دیگر اقتصاد خلاق تنها در آن دسته از جوامع می‌تواند شکوفا شود که بدنه اجتماعی از پویایی قابل توجهی برخوردار باشد. همین مسئله، خود نمایشی از جنبه دیالکتیک تأثیرگذاری فرهنگ و جامعه بر یکدیگر است. تعامل سه جانبه فرهنگ، جامعه و اقتصاد در کسب و کارهای خلاق به‌تدریج نه تنها موجب باروری اقتصاد درون زا می‌شود، بلکه الگوهای رفتاری و فکری جامعه را نیز دستخوش تغییراتی قرار می‌دهد که البته سمت و سوی این تغییرات در جهت سیاست‌گذاری‌های کلان دولت‌ها خواهد بود.

چگونه کسب و کارهای خلاق می‌توانند منجر به شکوفایی اقتصاد خلاق شوند؟

کسب و کارهای خلاق عمدتاً بر محور نیازهای انسان مدرن شکل گرفته اند و کشورهایی که به اقتصاد خلاق اهمیت داده‌اند، سالانه با صادرات میزان قابل توجهی از محصولات صنایع خلاق به سایر کشورهای جهان اقتصاد خود را سامان می‌بخشند. کشورهای چین، آمریکای لاتین، آلمان، ایتالیا و سوئد از جمله کشورهایی هستند که توانسته‌اند به اقتصاد خلاق جایگاه مهمی در اقتصاد ملی خود اختصاص دهند. مزیت کسب و کارهای خلاق در آن است که زیاد با دولت‌ها سر و کار ندارد و گروه‌های انسانی از جوامع مختلف می‌توانند با یکدیگر به تعامل پرداخته و در این زمینه فعالیت کنند. از این روابط در عرصه بین‌الملل با عنوان بازیگران غیررسمی یاد می‌شود که در کنار بازیگران رسمی یعنی دیپلمات‌ها و مسئولان سیاست خارجی کشورها به ایفای نقش در زمینه اقتصادی و فرهنگی با رویکرد بین‌المللی می‌پردازند. همچنین کسب و کارهای نوین با ایجاد اشتغال نقش مهمی را در ایجاد رفاه عمومی و کاهش بیکاری جوامع ایفا می‌کنند؛ در حال حاضر میزان اشتغال ایجاد شده توسط صنایع خلاق حدود 28.5 میلیون شغل بوده که تقریباً یک درصد از کل جمعیت آماده به کار جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین 2250 میلیارد دلار از کل اقتصاد دنیا به اقتصاد خلاق اختصاص دارد که رقم قابل توجهی است. با این وجود هنوز مفهوم کسب و کارهای خلاق و اقتصاد خلاق در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار نگرفته است.

جمع بندی

با توجه به اهمیت اقتصاد خلاق و ظرفیت‌های فراوانی که وجود دارد، به نظر می‌رسد که دولت‌ها در کشورهای در حال توسعه باید وابستگی خود به نفت و منابع طبیعی را کم کرده و به سمت استفاده از نیروهای خلاق انسانی و ایجاد میان رشته‌ها حرکت کنند. در حال حاضر کسب و کارهای زیادی در جهان در حال شکل گیری هستند که بخش قابل توجهی از آن‌ها را کسب و کارهای مدرن تحت عنوان استارتاپ تشکیل می‌دهد. این کسب و کارها پتانسیل بسیار خوبی برای شکوفایی اقتصاد خلاق به شمار می‌روند و بسیاری از کشورهای پیشرفته با تکیه بر سرمایه گذاران داخلی و خارجی در جهت شکوفایی استارتاپ‌ها تلاش می‌کنند. به نظر می‌رسد استارتاپ‌ها با توجه به رشد سریعی که در مدت زمانی کوتاه دارند، می‌توانند به عنوان دروازه ای برای ورود به دنیای صنایع خلاق محسوب شوند؛ از این رو سیاست‌گذاری دولت‌ها در این راستا و ایجاد بسترهای فرهنگی در جهت جامعه پذیری این دسته از کسب و کارها امری ضروری خواهد بود.

منابع:

http://www.worldcreative.org/

http://unctad.org/en/Pages/DITC/CreativeEconomy/Creative-Economy-Programme.aspx

سایت برنامه توسعه زیست بوم شرکتهای خلاق